Jakie są dolegliwości związane z odbytem i odbytnicą?

Kanał odbytu ma długość 3–5 cm. W kanale odbytu na wysokości około 2 cm znajduje się linia graniczna. Poniżej (dystalnie) tej linii granicznej znajdują się nerwy przekazujące ból. Powyżej (proksymalnie) tej linii granicznej nie ma włókien bólowych. W związku z tym ból można odczuwać tylko w najbardziej zewnętrznej części kanału odbytu. W okolicy otworu kanału odbytu skóra jest również bardzo wrażliwa na ból.

Typowe dolegliwości odbytu i odbytnicy to ból oraz inny dyskomfort zlokalizowany w kanale odbytu lub wokół otworu odbytu i występujący w związku z wypróżnieniem. Możliwe objawy to krwawienie (jasnoczerwona krew), ból, uczucie pieczenia i świąd. Objawy ze strony odbytnicy obejmują również nietrzymanie kału, czyli niemożność powstrzymania wypróżnienia.

Dolegliwości tego rodzaju są częstym problemem wymagającym porady w praktyce lekarza rodzinnego. Kobiety cierpią z tego powodu częściej niż mężczyźni.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Hemoroidy
  • Hemoroidy to poszerzone żyły w okolicy kanału odbytu/odbytu.
  • Przyczyny powstawania hemoroidów są niewyjaśnione. To, czy przewlekłe zaparcia, ciąża i uporczywe biegunki sprzyjają rozwojowi hemoroidów, jest dyskusyjne.
  • Mogą występować epizody obecności jasnoczerwonej krwi na stolcu lub bardziej intensywne krwawienia powodujące widoczne zanieczyszczenia muszli klozetowej. Często historia choroby jest długa i doprowadza do trwałych zmian w okolicy odbytu.
• Zakrzepica żył odbytu
  • Zakrzepica żylna okolicy zewnętrznej odbytu, często błędnie nazywana zakrzepowymi hemoroidami zewnętrznymi.
  • Przebiega najczęściej z ostrym bólem.
  • Może być widoczny jeden lub więcej niebieskawych, bolesnych guzków; w przypadku pęknięcia naczynia może wystąpić krwiak, a niekiedy krwawienie z zakrzepami.
  • Leczenie zwykle nie jest konieczne ze względu na przeważnie łagodny przebieg i często samoistne wyleczenie. 
• Wypadnięcie odbytu
  • Wypadnięcie to wysunięcie się tkanki z otworu, np. błona śluzowa odbytu wystająca ku dołowi z odbytu.
  • Wypadanie odbytu ma wielkość maksymalnie 2 cm i rozciąga się na cały otwór odbytu lub jego części.
  • Tkanka zostaje wypchnięta w kierunku odbytu w wyniku nacisku.
  • U kobiet podobne dolegliwości może powodować również wypadanie macicy. Powoduje to zejście pęcherza, pochwy i/lub macicy w kierunku wejścia do pochwy. W zaawansowanych przypadkach zstępowania, pęcherz moczowy i odbytnica mogą nie opróżniać się prawidłowo.
• Wypadanie odbytnicy
  • W przypadku wypadania odbytnicy wypukłość może mieć długość około 10 cm.
  • Na zewnątrz wydostają się wszystkie warstwy ściany odbytnicy.
  • Pod wpływem nacisku na odbytnicę dochodzi do jej wysunięcia.
  • Niepowikłane wypadnięcie może być odprowadzone ręcznie.
  • Skuteczne wyleczenie wymaga zwykle interwencji chirurgicznej.
• Szczelina odbytu
  
  • Jest to nagłe, bolesne pęknięcie błony śluzowej. Defekacja powoduje ból, a na stolcu widoczna jest świeża krew.
  • W ponad 90% przypadków szczelina układa się dokładnie w kierunku tylnej części ciała.
  • Szczeliny odbytu występują czasem u małych dzieci oraz kobiet po porodzie i są zwykle spowodowane zaparciami.
  • Nieleczone mają często charakter nawrotowy.
• Przetoka odbytu
  • Przyczyną jest najczęściej wcześniejszy ropień odbytu, przewlekła choroba zapalna jelit, uraz porodowy, miejscowe zakażenie, nowotwór złośliwy, napromieniowanie lub interwencja chirurgiczna w obrębie odbytnicy.
  • Od wewnętrznego kanału odbytu do skóry wokół odbytu tworzy się wąskie przejście łączące. W skórze między pochwą a odbytem może też powstać tzw. przetoka odbytniczo-pochwowa.
  • Wydzielina pojawia się etapami. Pośladki stają się więc stale wilgotne, co łatwo może przerodzić się w wyprysk.
• Ropień okołoodbytniczy
  • Typowe zmiany zapalne mogą być widoczne na zewnątrz odbytu lub przy palpacji odbytnicy.
  • Może to nastąpić głównie w wyniku ostrego zapalenia gruczołów odbytu. Ropnie mogą być również elementem obrazu klinicznego choroby Leśniowskiego-Crohna.
  • Ropień jest bolesny, z nasileniem bólu przy siadaniu lub poruszaniu się, z obrzękiem, zaczerwienieniem; zwykle nie ma objawów ogólnych.
• Wyprysk wokół odbytu
  • W wyniku zwiększonej wilgotności i/lub na skutek nadkażenia bakteryjnego lub grzybiczego może pojawić się wyprysk okołoodbytniczy.
  • Przyczyną mogą być przetoki, szczeliny, częściowe wypadnięcie lub wydzielina z pochwy.
• Zapalenie gruczołów potowych (trądzik odwrócony)
  • Trądzik odwrócony to częsty, ale rzadko rozpoznawany, przewlekły stan zapalny mieszków włosowych fałdów skórnych.
  • Może on prowadzić do poważnych bliznowaceń, bólu i ograniczenia ruchu, a także może bardzo obciążać psychicznie.
  • Przyczyna jest niejasna.
• Brodawki narządów płciowych (condylomata acuminata)
  • Brodawki narządów płciowych to małe, charakterystycznie ukształtowane brodawki w okolicy narządów płciowych/ odbytu.
  • Wywołuje je wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6 i 11. Występują szczególnie często w grupie wiekowej 20–24 lata.
  • HPV jest przenoszony drogą płciową.
  • Brodawki narządów płciowych zwykle nie powodują dyskomfortu, ale mogą ulec podrażnieniu lub zacząć krwawić na skutek obciążenia mechanicznego.
• Napadowy ból odbytu
  • Napadowy ból odbytu powoduje nagły, krótkotrwały, skurczowy ból w odbytnicy.
  • Najczęściej występuje on w nocy.
  • Predysponowane są osoby z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja oraz dolegliwościami psychosomatycznymi, np. kobiety z przewlekłym bólem w podbrzuszu.
• Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego
  • Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego nazywane jest również przewlekłym zespołem bólowym miednicy.
  • Objawy mogą być zróżnicowane. Ból często występuje w obszarze pomiędzy penisem a odbytem (krocze). Mogą promieniować do moszny, pachwiny, pleców lub brzucha. Możliwy jest ból podczas lub po wytrysku.
  • Występuje ból lub trudności przy drenażu pęcherza, częste lub nocne nagłe parcie na mocz, nietrzymanie moczu, wypływ wydzieliny lub krew w nasieniu. Gruczoł krokowy jest bolesny przy ucisku.
• Inne choroby podstawowe
  • Dolegliwości w okolicy kanału odbytu/ odbytu mogą wynikać z licznych chorób podstawowych (np. cukrzyca, duży niedobór żelaza), różnych przyczyn mechanicznych, nadmiernej lub niedostatecznej higieny, reakcji nadwrażliwości na dodatki do żywności lub leki, różnych chorób skóry (np. łuszczyca) lub zakażeń (np. owsiki, infekcje grzybicze).
• Choroby skóry w okolicy odbytu
  • Różne specyficzne choroby skóry dotykają przede wszystkim lub także skórę w okolicach odbytu, w tym łuszczyca, wyprysk atopowy, liszaj płaski lub liszaj twardzinowy.
  • Nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) oprócz innych zmian często prowadzą do zmian w okolicy odbytnicy lub odbytu.
  • Zdarzają się też nowotworowe zmiany skórne w okolicy odbytu.

Rzadkie przyczyny

• Zapalenia w odbytnicy
  
  • Może być spowodowane przewlekłym zapaleniem jelit, radioterapią, antybiotykoterapią, alergiami lub infekcjami.
  • Objawy obejmują nagłą potrzebę wypróżnienia, bolesne parcie na stolec, skurcze okrężnicy i odbytnicy z bólem brzucha i odbytu podczas wypróżniania, krew w stolcu, ewent. wydzielinę z odbytu.
  • Okolica odbytu jest obolała. Po defekacji występuje niekiedy uczucie niepełnego opróżnienia jelita.
  • Badanie palpacyjne odbytnicy powoduje ból.
  • Rozpoznanie stawiane jest na podstawie rektoskopii.
  • Zapalenie odbytnicy przenoszone drogą płciową (weneryczne)
  • Zakażenie przenosi się podczas stosunku analnego.
  • Zakażenie przenosi się podczas stosunku analnego.
  • Jest powszechne wśród mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami.
  • Przyczyną są zwykle patogeny przenoszone drogą płciową,
• Ostre zapalenie gruczołu krokowego
  • Występuje bardzo kłujący ból pachwinowy, który promieniuje do genitaliów, brzucha lub pleców, gorączka, dreszcze, zły ogólny stan fizyczny, jak również uczucie pieczenia i częste nagłe parcie na mocz.
• Rak odbytnicy
  • Stanowi około 2/3 wszystkich przypadków nowotworu w jelicie grubym.
  • Typowe objawy to krew w stolcu, zmiana rytmu wypróżnień, czasem z bólem, oraz uczucie niedostatecznego wypróżnienia po skorzystaniu z toalety.
• Nowotwór odbytu (rak odbytu)
  • Jest to rzadka choroba, która częściej występuje u osób z zakażeniem HIV.
  • Występują objawy i oznaki miejscowe w postaci świądu, krwawienia i narośli w otworze kanału odbytu i wokół niego.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku krwawienia z odbytnicy konieczne jest badanie lekarskie.
• Dokuczliwy i niekontrolowany świąd również powinien zostać zbadany przez lekarza.
• Ból w okolicy odbytnicy należy zbadać u lekarza.

Badania dodatkowe

Historia choroby

• Aby zawęzić możliwe choroby, zostaniesz zapytany o to, kiedy po raz pierwszy zauważyłeś dolegliwości ze strony odbytnicy lub czy cierpiałeś na nie wcześniej albo czy stolec zmienił się w ostatnim czasie (np. stolec śluzowaty).
• O krwawieniu z odbytnicy należy koniecznie wspomnieć w rozmowie podczas badania (rozpryski krwi w muszli klozetowej, krew w/na stolcu).
• Utrzymujący się lub krótkotrwały, skurczowy ból w odbytnicy lub jej okolicach albo czas jego występowania (podczas wypróżnienia, w nocy itp.) może dać ważne wskazówki dotyczące przyczyny.
• Należy również zgłosić świąd, wilgotność oraz grudki lub obrzęk w okolicy pośladków.
• Gorączka może wskazywać na podstawową przyczynę.

Badanie lekarskie

• Przeprowadza się dokładne badanie odbytnicy, podczas którego szuka się zmian skórnych i zmian odbytu. Odbywa się to poprzez zbadanie odbytu palcem w rękawiczce oraz badanie odbytu/ kanału odbytu.
• Jeśli podejrzewa się inną chorobę podstawową, następują kompleksowe badania.
• W niektórych okolicznościach może być zalecana kontrola odbytnicy (rektoskopia).
• Dalsze badania są zwykle konieczne, jeśli istnieje podejrzenie zakażenia, nowotworu lub innych chorób podstawowych, które dotyczą/ mogą dotyczyć także innych narządów.
• Jeśli konieczne będzie badanie specjalnymi metodami, zostaniesz skierowany do specjalistów.

Co możesz zrobić sam?

• Krwawienie z odbytnicy jest często spowodowane hemoroidami. Dodatkowo może wystąpić uczucie, jakby w odbytnicy znajdowały się miękkie, czasem bardzo delikatne, okrągłe obrzęki. Jeśli podejrzewasz taką sytuację, powinieneś poddać się badaniu w celu leczenia hemoroidów i ewentualnego wykluczenia innych chorób.
• W większości chorób jelita grubego należy unikać zaparć. Zadbaj o miękkie wypróżnienie. Sprzyja temu dieta bogata w błonnik, odpowiednia ilość przyjmowanych płynów oraz regularny rytm wypróżnień.
• Nie należy przesadzać z higieną pośladków. Zbyt częste mycie mydłem uszkadza funkcję ochronną skóry i prowadzi do większej wrażliwości miejscowej.

Dodatkowe informacje

• Dyskomfort odbytu/odbytnicy – informacje dla lekarzy

Autor

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń