Co to jest zaparcie? 

Definicja

Ponieważ nawyki związane z oddawaniem stolca są u różnych osób bardzo różne, trudno jest wyznaczyć granicę między zdrowiem a stanem chorobowym. W ujęciu medycznym przewlekłe zaparcia definiuje się jako niesatysfakcjonujące wypróżnianie trwające w okresie co najmniej 3 miesięcy, z występowaniem m.in. silnego parcia, twardych stolców, konieczności ręcznej interwencji przy oddawaniu stolca oraz zbyt małą częstość wypróżnień (mniej niż 3 w tygodniu).
W zaparciach pierwotnych (czynnościowych) nie można ustalić przyczyny. Zaparcie wtórne (organiczne) jest spowodowane inną chorobą.

Objawy

W przypadku zaparć opróżnianie jelit utrudniają zbyt twarde stolce lub wypróżnianie nie odbywa się wystarczająco często. Typowe jest także uczucie niedostatecznego wypróżnienia. Jeśli pacjent cierpi również na ból brzucha/dolegliwości w obrębie brzucha, może to być zespół jelita drażliwego.

Częstość występowania

W Europie Środkowej zaparcia występują u około 5% populacji, na świecie u około 14%. Zaparcia nasilają się z wiekiem i dwa razy częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn. W Polsce występują u około jednej na osiem osób.

Co może być przyczyną?

Częstymi przyczynami zaparć pierwotnych jest spożywanie zbyt małej ilości pokarmów bogatych w błonnik oraz płynów, niedostatek aktywności fizycznej lub nagła zmiana warunków życia. Inne możliwe przyczyny to tłumienie wypróżnień, paradoksalne napięcie zwieracza odbytu lub brak narastania ciśnienia podczas opróżniania jelita.

Zaparcia wtórne są często spowodowane przyjmowaniem leków (np. opiatów, środków przeciwcholinergicznych lub antydepresantów) lub przyczynami hormonalnymi (np. niedoczynnością tarczycy, nadczynnością przytarczyc lub ciążą). Zaparcia mogą mieć również podłoże neurologiczne (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane lub demencja) lub ogólnoustrojowe (np. twardzina układowa, amyloidoza lub cukrzyca). Chorobę mogą wyzwolić również uwarunkowane strukturalnie zaburzenia pasażu jelitowego (np. guzy, zrosty) lub obniżenie dna miednicy.

U niektórych chorych głównym katalizatorem są czynniki psychospołeczne. Inne czynniki wyzwalające mogą mieć swoje źródło w dzieciństwie, np. molestowanie seksualne lub przemoc, wczesna strata lub rozwód rodziców, nieregularne nawyki toaletowe. Czynnikiem wyzwalającym może być również depresja.

Badanie

• Zachowania związane z oddawaniem stolca należy jak najdokładniej rejestrować, w miarę możliwości również ilościowo, np. przy użyciu dziennika wypróżnień.
• Pacjent zostanie zapytany przez lekarza o aktualnie przyjmowane leki, choroby współistniejące i towarzyszące im objawy.
• Poszukuje się ewentualnej choroby sprawczej.
• Badania laboratoryjne nie są konieczne, ale zaleca się wykonanie testu na obecność krwi utajonej w stolcu.
• Wykonuje się również badanie odbytnicy/odbytu palcem (tzw. badanie per rectum).
• Wykonuje się badanie palpacyjne i osłuchanie brzucha.
• W razie wystąpienia objawów ostrzegawczych w krótkim czasie wykonuje się dalsze badania, takie jak badania laboratoryjne, USG jamy brzusznej i kolonoskopia. Czas pasażu można obliczyć za pomocą kapsułek, które po kilku dniach od połknięcia są widoczne na zdjęciu rentgenowskim.

Leczenie

Leczenie zależy od przyczyny podstawowej i przebiega etapowo według schematu.

Co można zrobić we własnym zakresie?

W przypadku zaparć ogólnie zaleca się następujące środki:

• Zwiększenie spożycia błonnika może złagodzić zaparcia i ograniczyć potrzebę stosowania środków przeczyszczających. Duże ilości błonnika są zawarte w wielu owocach i warzywach, otrębach pszennych i nasionach babki płesznik.
• Zaleca się wypijanie około 1,5–2 litrów płynów dziennie. Nie wykazano, aby przyjmowanie jeszcze większej ilości płynów miało wpływ na zaparcia.
• Znaczący niedobór aktywności fizycznej może wywoływać zaparcia i należy go unikać. Należy utrzymywać aktywność ruchową.
• Nie należy powstrzymywać parcia na stolec.
• Zwiększenie zgięcia nóg dzięki użyciu stołka toaletowego (podnóżka przed muszlą klozetową) może ułatwiać wypróżnianie.

Leki

Dostępne są różne środki przeczyszczające. Zalecanymi substancjami pierwszego wyboru są makrogol, bisakodyl i pikosiarczan sodu. Można również stosować czopki lub lewatywy.
Jeśli poprawa nadal nie następuje, można łączyć ze sobą różne środki przeczyszczające lub zastosować inne leki.
Pomóc mogą również ćwiczenia dna miednicy (trening biofeedback). W zależności od przyczyny można również zastosować środki chirurgiczne.

Rokowanie

• Połączenie różnych środków zwykle umożliwia skuteczne kontrolowanie objawów.
• Zachowania związane z oddawaniem stolca są jednak bardzo indywidualną sprawą. U osób ze skłonnościami do zaparć nadal będzie występować mniej wypróżnień i raczej twarde stolce.
• Błonnik może często wywoływać wzdęcia i skurcze brzucha.
• Środki przeczyszczające mogą powodować zaburzenia równowagi elektrolitowej, a czopki — drażnić błonę śluzową.

Dodatkowe informacje

Zaparcie u dzieci
Zespół jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome — IBS)
Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
Zaparcie — informacje dla personelu medycznego
Zaparcie u dorosłych — informacje dla personelu medycznego
Zaparcie u dzieci — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Dietrich August, lekarz, Fryburg w Bryzgowii