Co to jest biegunka podróżnych?

Biegunka podróżnych to ostra choroba biegunkowa spowodowana zakażeniem, wywołanym przez bakterie, wirusy lub pasożyty u turystów. Zazwyczaj choroba mija samoistnie w czasie krótszym niż 5 dni. Rzadkie stolce, ewentualnie zmieszane z krwią lub śluzem, często występują 4 do 5 razy dziennie. Ponadto zwykle występuje ból brzucha, nudności i ewentualnie gorączka. Około 25% osób dotkniętych chorobą jest tak poważnie osłabionych, że muszą leżeć w łóżku.

Ryzyko zachorowania na biegunkę podróżnych zależy od miejsca podróży. Ryzyko jest najwyższe w niektórych regionach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej lub Ameryki Południowej. Ogólnie rzecz biorąc, do 70% podróżnych choruje na biegunkę.

Przyczyny

Ogniska biegunki podróżnych są częste w niektórych krajach. Zakażenie jest prawie zawsze wywołane przez zanieczyszczoną żywność lub napoje, bądź przez wodę. Może to być woda pitna, kostki lodu lub woda używana do mycia owoców i warzyw. Innymi drogami przenoszenia są osoby, które miały kontakt z zakażoną żywnością. Ważną przyczyną jest niski poziom higieny podczas przygotowywania żywności. Pokarmy i napoje, których należy unikać to surowe sałatki, nieobrane owoce, mięso i ryby/owoce morza, które są surowe lub niedopieczone/niedogotowane, nieprzetworzone produkty mleczne lub woda źródlana. Zimne sosy, salsy i gotowane jedzenie, które jest ponownie podgrzewane, również stanowią zwiększone ryzyko. Żywność przygotowywana w restauracjach lub kuchniach ulicznych może również spowodować zakażenie.

Ryzyko ciężkiego zakażenia wzrasta u małych dzieci. Osoby cierpiące na zmniejszoną produkcję kwasu żołądkowego lub przyjmujące inhibitory kwasu (inhibitory pompy protonowej) mają zwiększone ryzyko zachorowania (kwas żołądkowy zabija bakterie).

Bakterie są najczęstszą przyczyną biegunki podróżnych.

• Około 40% przypadków jest spowodowanych E. coli (ETEC).
• Shigella, Salmonella i bakterie Campylobacter są odpowiedzialne za chorobę u 5–10% dotkniętych nią osób.
• W niewielkiej części (ok. 5%) przypadków przyczyną objawów są toksyny niektórych bakterii (często Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens).
• W niektórych krajach powszechne są cholera i dur brzuszny.
• Wśród wirusów czynnikami wywołującymi taką chorobę biegunkową są zwykle norowirus lub rotawirus (np. w ośrodkach wypoczynkowych, na statkach wycieczkowych).
• Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu A również objawia się biegunką.
• Pasożyty rzadziej są przyczyną choroby niż bakterie lub wirusy. Jeśli zakażenie jest spowodowana przez pasożyty, często trwa dłużej niż zakażenie bakteryjne/wirusowe.

Szczególnie narażone na takie zakażenie są dzieci, kobiety w ciąży i osoby starsze, a także osoby z niedoborem odporności.

Diagnostyka

Na podstawie objawów i historii choroby rozpoznanie jest często jednoznaczne. Typowe objawy to wodnista, papkowata biegunka (około 4 do 5 razy dziennie, ewentualnie zmieszana ze śluzem lub krwią), nudności (rzadko z wymiotami), skurcze żołądka, ból brzucha, czasami także ból stawów lub gorączka. W ciężkich przypadkach oraz jeśli objawy utrzymują się, można zbadać próbki kału w celu znalezienia przyczyny. Jednak w około 50% przypadków nie można znaleźć przyczyny. W zależności od nasilenia objawów zostaną wykonane również badania krwi i moczu w celu lepszej oceny stanu osoby dotkniętej chorobą. 

Biegunka podróżnych może być również czystym zatruciem pokarmowym. W tym przypadku chorobę wywołują toksyny w bakteriach, a nie same bakterie. W przypadku zatrucia pokarmowego objawy pojawiają się zwykle po 1–6 godzinach i mijają samoistnie w ciągu 24 godzin.

Terapia

Ważne jest, aby dużo pić, ponieważ z powodu utraty wody przez jelita dużo płynów jest usuwanych z organizmu i istnieje ryzyko odwodnienia. Solone przekąski mogą również pomóc w poprawie stanu. Węgiel w tabletkach działa w niektórych przypadkach. Na początku biegunki i w przypadku uporczywych, umiarkowanych objawów zaleca się:

• U dzieci w wieku 2–10 lat: 100–200 ml płynu (słodzona herbata, rozcieńczony sok owocowy) po każdym rzadkim stolcu. Możliwe jest również podanie dzieciom gotowego substytutu płynu, który jest dostępny m.in. w aptekach.
• Młodzież i dorośli: więcej płynów niż zwykle, w tym co najmniej 1 litr niegazowanej wody mineralnej. Należy unikać napojów orzeźwiających i energetycznych, ponieważ zwiększają one ilość płynów w jelitach i pogarszają biegunkę. Jeśli chcemy pić te napoje, należy wymieszać je w równych częściach z wodą.

Zrównoważony roztwór cukru i soli jest zalecany w przypadku biegunki i cech odwodnienia.

• Taki substytut płynu można kupić między innymi w aptece.
• Domowy substytut płynu dla dorosłych:
  • 1/2 łyżeczki (2,5 mg) soli i 6 łyżeczek/2 łyżki (30 mg) zwykłego cukru na 1 l wody.

Jeśli chory nie jest w stanie wypić wystarczającej ilości płynów, dołączają się objawy takie jak wymioty, zaburzenia świadomości, osłabienie krążenia, dlatego konieczne jest podawanie wlewu w szpitalu. 

loperamid

Loperamid zmniejsza aktywność jelit i może łagodzić objawy biegunki. Ten lek mogą przyjmować pacjenci od 12. roku życia z lekkimi lub umiarkowanymi objawami. Nie wolno jednak podawać loperamidu w przypadku krwawej biegunki lub znacznego obrzęku brzucha (z powodu znacznego rozdęcia jelit).

Jeśli osoby dotknięte chorobą przyjmują loperamid bez porady/badania lekarskiego, zaleca się po około 2 dniach konsultację z lekarzem przed dalszym stosowaniem tabletek. Loperamid należy zwykle stosować tylko przez 3 dni.

Przyjmując go, należy mieć świadomość, że ta substancja czynna hamuje aktywność jelit, a tym samym łagodzi objawy lub nasilenie biegunki. Jednak loperamid nie działa przeciwko przyczynie biegunki, a nawet może powodować, że wszelkie bakterie, które mogą być obecne, pozostaną w organizmie nieco dłużej niż bez tego leku z powodu zahamowania wypróżnienia.  

Substancje czynne przeciw nudnościom i bólowi brzucha

Ciężkie nudności mogą być leczone lekami przeciwwymiotnymi (np. dimenhydrynat w postaci czopków). Ból brzucha można złagodzić paracetamolem lub, jeśli zaleci to lekarz, morfiną; kwas acetylosalicylowy lub podobne leki nie są tutaj odpowiednie.  

antybiotyki

Antybiotyki są stosowane tylko w wyjątkowych przypadkach. Wczesną terapię można rozważyć u pacjentów z inną chorobą podstawową, taką jak zapalenie jelita grubego wrzodziejące lub choroba Leśniowskiego-Crohna, źle kontrolowana cukrzyca z podawaniem insuliny, zakażenie HIV z objawami, przyjmujących silne leki immunosupresyjne i z ciężkimi zaburzeniami serca. W przypadku dorosłych i młodzieży można rozważyć różne antybiotyki, np. azytromycynę. W przypadku antybiotyków z grupy fluorochinolonów, które poza tym są również zalecane, zgodnie z oficjalnymi ostrzeżeniami wymagana jest zwiększona ostrożność ze względu na czasami poważne działania niepożądane, zwłaszcza u pacjentów w podeszłym wieku i osób z zaburzeniami czynności nerek. Lekarz będzie w stanie udzielić szczegółowych informacji na ten temat. U małych dzieci z biegunką antybiotyki należy podawać wyłącznie po dokładnym zbadaniu przez lekarza. Ponieważ szczególnie (małe) dzieci mogą szybko ulec odwodnieniu, zaleca się wczesne badanie lekarskie jako środek zapobiegawczy i w razie potrzeby terapię szpitalną. 

Samodzielne leczenie antybiotykami jest zalecane po wcześniejszym uzyskaniu dokładnych informacji, jeśli podróżujemy do obszarów o wysokim ryzyku zakażenia i przebywamy tam w bardzo podstawowych warunkach (bez dobrej opieki zdrowotnej). Najważniejsze jest picie dostatecznej ilości płynów. Dodatkowa farmakoterapia jest wdrażana, jeśli po 24 godzinach nie następuje poprawa. W miarę możliwości należy skonsultować się z lekarzem, jeśli biegunce towarzyszą objawy ogólne, takie jak słabe krążenie, wymioty, gorączka lub też krwawy stolec.

Zapobieganie

Dla żywności i napojów zawsze obowiązuje następująca zasada: „Boil it, cook it, peel it, or forget it“. Czyli: "ugotuj, upiecz, obierz albo zapomnij!". Najczęstszymi źródłami zakażenia są woda, sałatki, surowa żywność, sosy, surowe ryby, nieprzetworzone mleko i nieobrane owoce. Najlepiej jest zagotować wodę. Można również jodować lub chlorować wodę, ale procesy te nie zabijają wszystkich mikroorganizmów. Woda z butelki jest bezpieczna, jeśli korek lub nakrętka nie są uszkodzone. Przed każdym posiłkiem należy bardzo dokładnie umyć ręce. Leczenie profilaktyczne antybiotykami jest zalecane tylko w bardzo szczególnych sytuacjach.

Pomocne mogą być probiotyki; lekarz może udzielić porady w tym zakresie.

Większości przypadków biegunki podróżnych nie można zapobiec za pomocą leków. Dostępne są jednak szczepienia przeciwko niektórym z powyższych patogenów, w tym zapaleniu wątroby typu A, durowi brzusznemu, cholerze. Jeśli planujemy podróż do kraju o niskich standardach higieny lub dłuższy pobyt na terenach o wysokim ryzyku zakażenia, najlepiej jest wcześniej uzyskać szczegółową poradę od lekarza na temat tego, jak można działać zapobiegawczo i w przypadku zakażenia. 

Wskazówki, jak uniknąć biegunki podróżnych

• Używać zakupionej wody butelkowanej zarówno do picia, jak i mycia zębów. W razie wątpliwości należy przegotować wodę (min. 1 minuta wrzenia).
• Nie należy używać kostek lodu w napojach, chyba że mamy pewność, że są wykonane z czystej wody.
• Unikać niepasteryzowanych produktów mlecznych i niegotowanych produktów zawierających jajka (np. majonezu).
• Owoce i warzywa należy obierać (samodzielnie).
• Nie należy jeść sałatek.
• Jeść tylko dokładnie ugotowaną żywność.
• Unikać jedzenia z ulicznych straganów.

Jak wygląda przebieg choroby?

W większości przypadków biegunka ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni do tygodnia. Tylko niewielka liczba osób dotkniętych chorobą musi zasięgnąć porady lekarza z powodu utrzymujących się lub ciężkich objawów. Jeśli antybiotyki nie działają w przypadku długotrwałej biegunki , przyczyną mogą być pasożyty.

Poważne powikłania są rzadkie, ale mogą zagrażać życiu. Dlatego ważne jest staranne zapobieganie i leczenie. 

Osoby, które miały biegunkę podróżnych i które pracują w sektorze opieki zdrowotnej lub w zawodach związanych z przygotowywaniem żywności, powinny następnie przejść badania kontrolne, aby wykluczyć możliwość dalszej obecności patogenu i ryzyka zakażenia.

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Nudności i wymioty 
• Ból brzucha
• Zakażenie pokarmowe i zatrucie pokarmowe
• Biegunka podróżnych — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema