Co to są owsiki?

Zakażenie owsikami (oxyuriasis) to zarażenie pasożytem Enterobius vermicularis. Owsiki są żółtobiałe, nitkowate i mają około jednego centymetra długości, samce są mniejsze. Są one widoczne w okolicy odbytu, a czasem także w stolcu. Jedynym żywicielem jest człowiek, a jedna osoba może być zarażona przez od kilku do kilkuset owsików. Najczęściej chorują dzieci w wieku 4–11 lat. Szacuje się, że na świecie zarażonych owsikami jest 1 miliard ludzi. 

Przyczyny

Owsiki rozmnażają się poprzez swoje jaja, które są przenoszone przez ręce, zabawki, bieliznę lub pościel. Dzieci zarażają się często jajami własnych owsików, gdy po podrapaniu okolicy pośladków i odbytu wkładają palce do ust. W większości przypadków bardzo szybko dochodzi do zarażenia większej liczby osób w gospodarstwie domowym lub w placówce zbiorowej, np. w przedszkolu. Jaja owsików są bardzo odporne i mogą przetrwać 2–3 tygodnie — zwłaszcza przy dużej wilgotności powietrza — w kurzu, ubraniach, dywanach czy sierści zwierząt domowych. Mikroskopijne jaja mogą zostać również zainhalowane (rzadko) i w ten sposób dostają się do przewodu pokarmowego, gdzie się wylęgają. Źródłem zarażenia może być również żywność przygotowywana zanieczyszczonymi rękami.

Dorosłe pasożyty przyczepiają się luźno do błony śluzowej w pierwszej części jelita grubego. Samice wypełzają przez odbyt i składają jaja w skórze w tej okolicy. Dzieje się to zazwyczaj w nocy. Jaja są po ok. 6 godzinach zakaźne i mogą zarażać inne osoby lub ponownie dostać się do przewodu pokarmowego poprzez skażone jedzenie, napoje lub ręce. Od zarażenia jajami do rozwoju dorosłej składającej jaja samicy upływa 2–6 tygodni.

Rozprzestrzenianiu sprzyja niepoprawne mycie rąk, obgryzanie paznokci, drapanie w okolicy odbytu i nieprawidłowa higiena osobista dzieci.

Objawy

Owsiki nie zawsze muszą powodować dolegliwości. Często, zwłaszcza wieczorem i w nocy, występuje silny świąd w okolicy odbytu. W tym czasie robaki wychodzą z odbytu i składają jaja. Przez świąd może wystąpić zakłócenie snu, dzieci mogą być niespokojne i drażliwe. Małe dzieci kopią nogami i ocierają się pośladkami. Robaki mogą być widoczne w stolcu lub w odbycie. Najłatwiej je zauważyć kilka godzin po przebudzeniu, ponieważ stają się aktywne w cieple. Jeśli dziecko drapie się po pośladkach, jaja mogą osadzić się pod paznokciami, co zwiększa ryzyko zarażenia.

U dziewcząt owsik może czasami migrować do pochwy, powodując swędzenie i stan zapalny w okolicy narządów płciowych. Drapanie swędzących miejsc może spowodować stan zapalny podobny do liszajca zakaźnego. W bardzo rzadkich przypadkach sama ilość robaków powoduje bóle brzucha, nudności i wymioty.

Diagnostyka

Opisane objawy są z reguły bardzo typowe dla tej choroby, a owsiki są widoczne w odbycie często gołym okiem. W celu dokładnego rozpoznania usuwa się jaja za pomocą paska samoprzylepnego (test przylepca) i bada się je mikroskopowo. Paski samoprzylepne zwykle należy przyciskać do skóry na pośladkach rano po wstaniu z łóżka kilka razy, aby umożliwić jak najbardziej wiarygodne wykrycie.

Leczenie

W leczeniu owsików stosuje się leki zawierające mebendazol, albendazol lub pyrantel, które zabijają pasożyty i ich larwy. Aby zmniejszyć ryzyko ponownego zarażenia, cała rodzina powinna podjąć leczenie, nawet jeśli nie wszyscy domownicy mają objawy. Ponieważ lek zabija tylko żywe pasożyty, a nie jaja, terapię należy powtórzyć po 2 tygodniach i ewentualnie ponownie po 4 tygodniach. 

W okresie leczenia oraz w celu zapobiegania ponownym zarażeniom szczególnie ważna jest staranna higiena.

• Paznokcie należy obcinać na krótko i codziennie czyścić.
• Nie należy obgryzać paznokci.
• Należy unikać drapania pośladków i okolicy odbytu.
• Należy dokładnie myć ręce przed każdym posiłkiem i po każdym skorzystaniu z toalety.
• Należy używać mydła w płynie i własnego ręcznika/myjki.
• Należy codziennie brać kąpiel lub prysznic i myć pośladki.
• Na początek należy uprać ręczniki, pościel i bieliznę w temperaturze 60–95°C, a ubrania i przytulanki w 60°C.
• Należy regularnie zmieniać i natychmiast prać bieliznę nocną, bieliznę osobistą i pościel.
• Nie należy trzepać pościeli.
• Należy odkurzać sypialnie, czyścić toalety i klamki.

Po rozpoczęciu terapii dzieci mogą wrócić do przedszkola i szkoły. Nie ma konieczności leczenia wszystkich dzieci w przedszkolu, jeśli jest to tylko pojedynczy przypadek.

Rokowanie

Nawet jeśli terapia zadziała, zarażenie często nawraca. Często na chorobę cierpią również członkowie rodziny, dlatego wystarczy jedna osoba, aby zwiększyć ryzyko ponownego zarażenia. Czasami zdarza się, że nosicielami zarażenia są również inne dzieci w przedszkolu lub szkole, co może prowadzić do ponownego zarażenia.

Dodatkowe informacje

• Świąd okolicy odbytu
• Liszajec zakaźny
• Owsica — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski