Co to jest zakażenie E.coli?

E. coli (Escherichia coli) to zbiorcza nazwa grupy bakterii, które naturalnie występują w dużych ilościach w jelitach ludzi i zwierząt stałocieplnych, wraz z wieloma innymi gatunkami bakterii. Większość rodzajów bakterii E. coli przyczynia się do zdrowej flory jelitowej, wspierając proces trawienia i zapobiegając namnażaniu się niebezpiecznych bakterii w jelitach.

Zatem, podczas gdy większość szczepów E. coli jest niepatogenna, a zatem nieszkodliwa, niektóre gatunki mogą powodować choroby w szczególnych warunkach, tzw. drobnoustroje „fakultatywnie patogenne". Inne warianty, tzw. „drobnoustroje obligatoryjnie patogenne", wywołują choroby u wszystkich dotkniętych nimi osób. W szczególności są to „patogeny jelitowe", które prowadzą do chorób jelit, którym towarzyszy biegunka.

Różne rodzaje zakażeń bakterią E. coli

Choroby wywoływane przez fakultatywnie patogenne E. coli

Jak już wspomniano, patogen fakultatywny to drobnoustrój, który naturalnie kolonizuje organizm i ma działanie chorobotwórcze tylko w określonych warunkach. Takimi warunkami mogą być:

• upośledzenie układu odpornościowego, np. w przypadku zaburzeń układu immunologicznego lub w przypadku niedoboru odporności w wyniku innych chorób (np. nowotworu)
• wysoka liczba drobnoustrojów
• przenikanie patogenów do sterylnych obszarów ciała, np. do pęcherza moczowego
• przenikanie do narządów, które zostały wcześniej uszkodzone przez inne choroby.

W takich przypadkach nieszkodliwe szczepy E. coli mogą powodować np. zakażenia układu moczowego (szczególnie u kobiet), zakażenia ran, zapalenia płuc i inne choroby.

Choroby wywoływane przez obligatoryjnie patogenne E. coli

Obecnie wyróżnia się następujące rodzaje jelitowych patogennych bakterii E. coli:

• enteropatogenne (EPEC)
• enteroagregacyjne (EAEC/EAggEC)
• enterotoksynogenne (ETEC)
• enteroinwazyjne (EIEC).

Wszystkie są przenoszone przez zakażenie kontaktowe, a zwłaszcza przez skażoną żywność.

Najbardziej niebezpieczną postacią jest

• enterokrwotoczny szczep E. coli (EHEC).

Choroby jelit wywołane przez EHEC stały się znane głównie pod nazwą enterokrwotocznego zapalenia jelita grubego. Patogen jest tak niebezpieczny, ponieważ wytwarza toksynę zwaną toksyną Shiga (stąd nazwa STEC: shigatoksyczne E. coli). Zakażenia EHEC należą do najczęstszych przyczyn zatruć pokarmowych. EHEC odgrywa dużą rolę w zakażeniach bakteriami E. coli patogennymi dla ludzi, które występują w Europie. Patogen jest wysoce zakaźny: do zakażenia człowieka wystarczy od 10 do 100 bakterii. Niska dawka zakaźna sprzyja przenoszeniu z człowieka na człowieka. Jednak do zakażenia dochodzi zwykle poprzez zanieczyszczoną/skażoną wodę lub żywność (w tym mięso, surowe mleko, warzywa), ale może być również spowodowana kontaktem ze zwierzętami (zoonoza). Przeżuwacze, takie jak bydło, owce i kozy lub, rzadziej, sarny są potencjalnymi nosicielami patogenu.

Jak często występują te zakażenia?

Zakażenia jelitowe z biegunką stanowią poważny problem w krajach rozwijających się. Szczególnie dzieci są podatne na tego typu zakażenia. Jeśli są one również w złym stanie zdrowia, zakażenie w najgorszym przypadku może być śmiertelne. W krajach uprzemysłowionych takie zakażenia bardzo rzadko prowadzą do zgonu dzięki lepszym możliwościom terapii.

Objawy

Czas od spożycia patogenu do pojawienia się objawów (okres inkubacji) wynosi 10–12 godzin w przypadku EIEC i 2–6 dni (do 14 dni) w przypadku innych typów. Po zakażeniu EHEC objawy rozwijają się zwykle po 3–4 dniach (zakres 2–10 dni).

W przypadku zakażenia EHEC może wystąpić biegunka, w niektórych przypadkach później z domieszką krwi, trwająca 4–10 dni (nieco dłużej u dzieci). Dzieci zwykle nie mają gorączki; mogą jednak mieć nudności, wymioty i ból brzucha. 10–20% osób dotkniętych tą chorobą poważnie choruje i cierpi na skurcze brzucha, zawsze krwawy stolec i gorączkę. Ciężka postać choroby dotyka głównie dzieci, niemowlęta, osoby starsze i osoby z osłabionym układem odpornościowym.

Powikłania zakażenia EHEC mogą również obejmować zaburzenie nerki (zespół hemolityczno-mocznicowy, hemolytic-uremic syndrome - HUS) z niewydolnością nerek i zakrzepową plamicę małopłytkową (TTP) z niską liczbą płytek krwi. Objawy choroby nerek pojawiają się zwykle około 7 dni po wystąpieniu biegunki. Śmiertelność wśród dzieci z zespołem hemolityczno-mocznicowym wynosi 3–5%. Przewlekła niewydolność nerek występuje u około 10%.

Inne patogenne gatunki E. coli występują głównie w krajach o niskich standardach higieny:

EPEC powoduje wodnistą biegunkę, której często towarzyszy gorączka. EPEC jest typowym czynnikiem wywołującym biegunkę u niemowląt.

Zakażenia EAEC mogą przebiegać bezobjawowo lub powodować ostrą lub przewlekłą biegunkę. Zgłaszana jest głównie wodnista biegunka z krwią w stolcu lub bez niej. Ból brzucha, nudności, wymioty oraz lekka gorączka należą do możliwych objawów choroby.

ETEC powoduje wodnistą biegunkę, ból brzucha i nudności, zwykle bez gorączki. Objawy są często krótkotrwałe. ETEC jest często przyczyną biegunki podróżnych u wczasowiczów.

W przypadku EIEC obraz kliniczny może przypominać dyzenterię (czerwonka) z ropną, czasami krwawą biegunką, silnym bólem brzucha i gorączką.

Diagnostyka i terapia

W przypadku podejrzenia zakażenia bakterią E. coli osoba zakażona jest dokładnie badana przez lekarza. Próbka kału może być wykorzystana do identyfikacji rodzaju patogenu. Oznacza się parametry stanu zapalnego we krwi, sprawdza liczbę płytek krwi i parametry czynnościowe nerek.  

Same bakterie nie mogą być leczone. Antybiotyki są stosowane tylko w wyjątkowych przypadkach, ponieważ w większości przypadków opóźniają wyleczenie. Inne leki o swoistym działaniu nie okazały się jeszcze skuteczne. Zakażenia są samoograniczające się i zwykle ustępują po 2–4 dniach bez swoistej terapii. W indywidualnych przypadkach powrót do zdrowia może potrwać kilka tygodni. Biegunka powoduje zwiększoną utratę płynów przez jelita. W terapii ogólnej ważne jest zatem, aby zrekompensować utratę płynów poprzez picie dużej ilości płynów. Jeśli objawy są bardzo nasilone, może być konieczne podanie pacjentowi płynów dożylnie w szpitalu. Dostępne są skuteczne leki przeciwwymiotne i przeciwbólowe.

Jeśli małe dziecko ma krwawą biegunkę, powinno być leczone w szpitalu w celu sprawdzenia, czy nie ma zaburzeń nerek (zespół hemolityczno-mocznicowy). Zasadniczo hospitalizacja jest wymagana w przypadku wystąpienia niewydolności nerek w przebiegu zakażenia EHEC. W fazie krytycznej konieczna może być dializa (płukanie krwi).

Zapobieganie

Do zakażenia dochodzi poprzez przeniesienie bakterii ze zwierzęcia na człowieka lub poprzez zanieczyszczoną żywność i napoje, ale także z człowieka na człowieka. Należy myć ręce przed przygotowaniem i po przygotowaniu jedzenia oraz po skorzystaniu z toalety. To samo dotyczy kontaktu ze zwierzętami domowymi, jeśli później stykamy się z żywnością. Należy dokładnie czyścić deski do krojenia, noże itp. przed i po przygotowaniu jedzenia. Unikać niedogotowanego lub niedopieczonego mięsa, takiego jak mielona wieprzowina. Owoce i warzywa muszą być dokładnie umyte lub obrane. Ostrożność zaleca się również w przypadku surowego mleka. Żywność należy przechowywać w lodówce.

W krajach o złych warunkach higienicznych zaleca się, aby nie jeść surowych warzyw oraz myć i obierać wszystkie owoce przed spożyciem. Należy unikać lodów i zadbać o dostęp do czystej wody pitnej.

Osoby z zakażeniem EHEC, które pracują w przemyśle spożywczym, w sektorze opieki zdrowotnej, w pielęgniarstwie lub jako nauczyciele, nie mogą wrócić do pracy, dopóki nie oddadzą trzech normalnych (tj. wolnych od patogenów) próbek kału w ciągu 1–2 dni.

Surowe zasady dotyczą również uczęszczania do przedszkola. Dzieci zakażone EHEC mogą ponownie uczęszczać do przedszkola dopiero po potwierdzeniu przez lekarza, że nie ma już ryzyka zakażenia. Osoby, które miały kontakt z zakażonym dzieckiem również mogą być zobowiązane do oddania próbki kału.

W indywidualnych przypadkach dzieci z EHEC/zespołem hemolityczno-mocznicowym, które chodzą do przedszkola, pozostałe dzieci oraz personel, które mają lub miały biegunkę, również muszą oddać próbki kału. Jeśli u dziecka w przedszkolu wystąpi ciężkie zakażenie, konieczne może być również pobranie próbek od bezobjawowych dzieci i personelu.