Co to jest salmonelloza?

Definicja

Zapalenie jelit wywołane przez Salmonella to zapalenie jelit wywołane przez bakterie Salmonella, zwykle przenoszone przez skażoną żywność. Bakterie Salmonella, wywołujące zapalenie jelit, występują w ponad 2500 podtypach na całym świecie u drobiu, świń, bydła, ale także gadów.

Choroba zwykle ustępuje sama, ale patogeny mogą wywołać także ciężkie przebiegi choroby, które trzeba leczyć antybiotykami. Zakażenie salmonellą należy zgłosić do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

Okres inkubacji (czas od zakażenia do wybuchu choroby) wynosi zwykle 12–36 godzin, w zależności od patogenów.

Objawy

Salmonella powoduje skurczowe bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunkę, która może być również krwawa. Zwykle występuje też ból głowy i gorączka. Przedłużająca się biegunka i wymioty mogą prowadzić do dużej utraty płynów z organizmu (odwodnienie).

Przyczyny

Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez skażoną żywność:

• Do zakażenia dochodzi głównie poprzez doustne spożycie patogenu ze skażoną żywnością.
  
  • produkty mięsne (mięso wołowe, wieprzowe, drobiowe) lub surowe mleko, które nie zostały poddane wystarczającej obróbce termicznej
  • jajka i potrawy z jajek, które nie zostały poddane wystarczającej obróbce termicznej
  • Częstym źródłem zakażenia są również warzywa, które zostały zanieczyszczone kałem poprzez nawadnianie i nawożenie (np. kiełki).
    
    • Bakterie z rodzaju Salmonella namnażają się w temperaturze 10–47°C, w niektórych przypadkach nawet od 6–8°C.
    • Mogą przetrwać do kilku miesięcy w środowisku naturalnym oraz w/na różnych produktach spożywczych (przyprawy, czekolada).
    • Zamrożenie produktów nie zabija bakterii.
• Zakażenie poprzez bezpośredni kontakt z chorymi ludźmi lub zwierzętami jest również możliwe, ale rzadkie.
  • Bakterie Salmonella mogą być również przenoszone przez zwierzęta, takie jak dzikie ptaki i gady trzymane jako zwierzęta domowe.
• Okres inkubacji i nasilenie choroby zależą od liczby spożytych drobnoustrojów oraz stanu zdrowia i odporności osoby zakażonej.
• Zarówno zwierzęta, jak i ludzie mogą być zdrowymi nosicielami bakterii.
  • Zazwyczaj musi dojść do narażenia na dużą liczbę bakterii, dlatego zakażenia z osoby na osobę są rzadkie.

Szczególnie podatne są osoby, które

• Są młodsze niż 5 i starsze niż 70 lat.
• Mają osłabiony układ odpornościowy.
• Spożywają niedogotowanego mięsa, jaja lub piją niepasteryzowane mleko.
• Cierpią na istniejące wcześniej schorzenia, zwłaszcza choroby jelit.

Częstotliwość występowania

• Oficjalnie zgłasza się rocznie około 10–20 przypadków na 100 000 mieszkańców. Podczas pandemii Covid-19 było znacznie mniej zakażeń niż w poprzednich latach.
• Po zapaleniu jelit wywołanym przez patogen Campylobacter, salmonelloza jest drugą co do częstości występowania bakteryjną chorobą przewodu pokarmowego podlegającą zgłoszeniu.
• Mniej niż jedna trzecia zakażonych została zarażona za granicą.
• Najczęściej chorują dzieci do 5 roku życia i osoby starsze po 70 roku życia.
• Zakażenia salmonellą występują najczęściej latem.
• Wskaźnik śmiertelności wynosi poniżej 0,1%.

Badania dodatkowe

Jeśli przebieg zakażenia przewodu pokarmowego jest ciężki lub powikłany, przygotowuje się hodowlę bakteryjną z jednej lub więcej próbek stolca w celu wykrycia patogenów. Badanie stolca jest wskazane m.in. w przypadku następujących objawów/problemów:  

• Obecność istotnych chorób towarzyszących
• Pacjenci z niedoborem odporności
• Krwawa biegunka
• Biegunka trwająca dłużej niż 3 dni
• Ciężki przebieg choroby
• Hospitalizacja z powodu ciężkiej biegunki
• Duża częstość występowania w pewnej grupie osób, np. w szkole
• Przed rozpoczęciem antybiotykoterapii (w celu określenia oporności)
• Biegunka, która wystąpiła podczas pobytu w szpitalu lub po jego zakończeniu
• Pacjenci pracujący w placówkach społecznych lub zakładach zajmujących się przetwórstwem żywności
• Osoby, u których w ciągu ostatnich 3 miesięcy stosowano antybiotyki

W pewnych okolicznościach można zidentyfikować podejrzane pokarmy lub inne źródła zakażenia i w ten sposób zapobiec kolejnym zakażeniom.

Jeśli utrata płynów przez organizm jest bardzo duża, w badaniu krwi można wykryć zaburzenia elektrolitowe.

W ciężkich przypadkach i odwodnieniu (dehydratacji) z powodu biegunki i wymiotów, a także przy podejrzeniu sepsy (zakażenia krwi) chorzy trafiają do szpitala. Można tam przeprowadzić dalsze badania (posiewy krwi w przypadku sepsy).

Leczenie

Celem terapii jest zapobieganie odwodnieniu u osoby dotkniętej chorobą i dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażenia w organizmie.

Objawy mogą być łagodzone za pomocą leków. Dorośli mogą przyjmować loperamid na biegunkę. U dzieci z ciężką biegunką można rozważyć zastosowanie leku przeciwbiegunkowego – racekadotrylu. Na ból można przyjmować paracetamol, a metamizol na bardzo silny ból, na który paracetamol nie pomaga. Na skurcze brzucha skuteczna jest butyloskopolamina (nie dla dzieci poniżej 6 lat). Dorośli mogą przyjmować dimenhydrynat na nudności i wymioty. U dzieci z zapaleniem jelit nie zaleca się leczenia wymiotów.

Antybiotykoterapii zwykle nie prowadzi się, gdyż choroba zwykle leczy się sama. Wystarczą wtedy środki do wyrównania płynów i elektrolitów.

Antybiotyki podaje się tylko w przypadku ciężkiego zakażenia (np. zakażenia krwi), u osób o obniżonej odporności, niemowląt i osób w podeszłym wieku, a także pacjentów z niektórymi chorobami istniejącymi wcześniej, np. pacjentów dializowanych i osób z przewlekłymi zapalnymi chorobami jelit.

Co możesz zrobić sam?

Ważna jest prawidłowa higiena rąk i dokładne mycie rąk po wyjściu z toalety i przed przygotowaniem jedzenia.

W przypadku łagodnych objawów można zalecić następujące czynności:

• Pić wystarczająco dużo, najlepiej sok jabłkowy zmieszany z wodą, herbatę lub lekko słony rosół.
• Pokarm stały w postaci ryżu, bananów, sucharków lub słonych paluszków
• W łagodnych postaciach zapalenia żołądka i jelit można słuchać sygnałów organizmu i jeść oraz pić to, na co ma się apetyt.
• Dla dzieci w wieku 2–10 lat: zwiększone przyjmowanie płynów w postaci wody lub rozcieńczonego soku

Zrównoważony roztwór cukru i soli jest zalecany w przypadku biegunki i oznak odwodnienia. Objawy odwodnienia mogą obejmować ból głowy, silne pragnienie, ciemny mocz i suche pieluszki u młodszych dzieci.

• Gotowe roztwory elektrolitów są dostępne w aptekach.
• W celu wyrównania utraty płynów należy podawać 50–100 ml roztworu nawadniającego na 1 kg masy ciała co 4 godziny.
• Dzieci powinny przyjmować co najmniej 10 ml na 1 kg masy ciała po każdych wymiotach, czyli około 200 ml dla dziecka o masie ciała 20 kg.

Nie należy pić napojów zawierających kofeinę, napojów bezalkoholowych czy nierozcieńczonych soków owocowych.

Zapobieganie

Poniższe zasady postępowania (w czasie podróży, ale zasadniczo także w domu) mogą zapobiec zakażeniu:

• Należy myć ręce po skorzystaniu z toalety, po kontakcie ze zwierzętami oraz przed i po przygotowaniu jedzenia. Dzięki temu znacznie zmniejsza się liczba zarazków na dłoniach.
• Potrawy mięsne — zwłaszcza hamburgery, pieczeń rzymska i inne dania z mięsa mielonego, a także drób (w szczególności rozmrożony) — powinny być dobrze dogotowane lub całkowicie wypieczone.
• Ogrzewanie powyżej 70°C przez co najmniej 10 minut zabija salmonellę.
• Wystarczające chłodzenie łatwo psującej się żywności do czasu spożycia
• Zapewnienie czystej wody pitnej
• Osoby z osłabionym układem odpornościowym i zwiększoną podatnością na zakażenia salmonellą powinny unikać niedostatecznie podgrzanych jaj i pokarmów zawierających jaja (majonez, lody mleczne itp.).
• Pić tylko mleko pasteryzowane.
• Zachować ostrożność w przypadku nieobranych owoców i niegotowanych warzyw: „Ugotuj, upiecz, obierz albo zapomnij"!
• Salmonella szybko rozmnaża się w pokrojonych, zapakowanych sałatkach.
• Noże, deski do krojenia i sprzęty kuchenne, które były używane do surowych produktów, należy umyć bardzo gorącą wodą.
• Używanie i częsta zmiana ścierek kuchennych nadających się do wygotowywania
• W gospodarstwach domowych, w których znajdują się dzieci poniżej 2 roku życia, nie należy trzymać gadów.

Rokowanie

• W rzadkich przypadkach zakażenie wywołane przez Salmonella może prowadzić do zakażenia krwi i do zakażeń innych narządów.
• Wydalanie patogenów salmonelli trwa u dorosłych średnio 4 tygodnie od początku zakażenia.
• Po 3 miesiącach około 5% jest nadal nosicielami bakterii, niektórzy stają się nosicielami przewlekłymi.
  • Można tu zastosować antybiotykoterapię.
• Niemowlęta i małe dzieci są zwykle nosicielami bakterii dłużej niż dorośli.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie krwi
• Antybiotyki
• Zapalenie jelit wywołane przez Salmonella – informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Ulrike Boos, redaktor w Deximed, Freiburg