Co to jest zakażenie grzybicze w jamie ustnej?

Lerche Barlach

Jama ustna

Infekcje grzybicze w jamie ustnej nazywane są inaczej kandydozą lub pleśniawkami. Zwykle są one wywołane grzybem Candida albicans. Grzyb ten występuje w mikroflorze u 50% zdrowych ludzi, nie powodując u nich zachorowania. W trakcie osłabienia odporności lub zmian w obrębie prawidłowej flory bakteryjnej błon śluzowych grzyb ten może się szybko namnażać i powodować dolegliwości. Rzadziej zdarzają się zakażenia jamy ustnej wywołane przez inne rodzaje patogenów, takie jak pleśniaki, kropidlaki, grzyby z rodzaju Cryptococus, Blastococcus, Coccidioides czy Rhinosporidium. W takich przypadkach zakażenie rzadko ogranicza się do błony śluzowej jamy ustnej, dlatego w obrazie klinicznym częściej dominują zakażenia w innych narządach (zwłaszcza w płucach).

Częstość występowania

Zakażenia grzybicze w jamie ustnej występują u 6–93% pacjentów z HIV, częstość występowania u chorych z nowotworami bez odpowiedniej profilaktyki wynosi 25–35%.

Objawy

Infekcje grzybicze w jamie ustnej mogą się objawiać w różnorodny sposób, najczęściej jednak charakteryzują się pieczeniem i bólem w jamie ustnej. Na języku i wewnętrznej stronie policzków tworzy się biały, mocno trudno dający się oderwać nalot. Błony śluzowe mogą być zaczerwienione i podrażnione, czasami występuje również pękanie i podrażnienia w kącikach ust (inaczej zajady, owrzodzenie kącików ust). Ponadto występują zaburzenia smaku oraz upośledzenie mowy i przyjmowania pokarmów. Tak zwana kandydoza rumieniowa charakteryzuje się obrzękniętą, błyszczącą, jaskrawoczerwoną błoną śluzową jamy ustnej; często występuje również na powierzchni języka. Z kolei przewlekła kandydoza zanikowa najczęściej występuje pod miejscami styku protez.

Zajady

Przyczyny

Przyczyną zakażenia grzybiczego w jamie ustnej może być między innymi:

• Suchość w ustach wynikająca z choroby podstawowej (np. z zespołu Sjögrena) — ślina chroni przed zakażeniem grzybiczym.
• Ciężkie choroby towarzyszące, które osłabiają układ odpornościowy. Ryzyko zachorowania zwiększają również m.in. cukrzyca oraz zakażenie HIV.
• Czynnikami wyzwalającymi zakażenie grzybicze mogą być także niektóre leki, zwłaszcza antybiotyki, glikokortykosteroidy (m.in. glikokortykosteroidy z inhalatora) i leki stosowane w chemioterapii.
• Zakażeniu grzybiczemu mogą sprzyjać również stany niedoboru witamin i minerałów, prowadzące do niedokrwistości (niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego).
• Podrażnienia spowodowane przez protezy zębowe, zwłaszcza jeśli nie są one odpowiednio czyszczone.
• Palenie tytoniu
• U niemowląt zakażenia grzybicze często występują bez znanej przyczyny.

Rozpoznanie

Badanie jamy ustnej może ujawnić zmiany typowe dla zakażenia grzybiczego. Dodatkowo wykonuje się posiew na obecność grzybów z jamy ustnej i ewentualnie ze stolca.

Jeśli zakażenie grzybicze występuje u osoby ogólnie zdrowej, warto za pomocą odpowiednich badań wykluczyć choroby związane z niedoborami witamin i mikroelementów, cukrzycę, osłabienie układu odpornościowego, zmiany we krwi lub zakażenie HIV.

Leczenie

Bardzo ważne jest znalezienie i leczenie pierwotnej przyczyny zakażenia grzybiczego. U jego podstaw może leżeć poważna choroba, która nie została jeszcze rozpoznana (cukrzyca, nowotwór, choroby immunologiczne itp.).

Samo zakażenie grzybicze można leczyć różnymi lekami: w postaci mieszanki do stosowania miejscowego, tabletek doustnych lub maści.

Najczęstszym sposobem leczenia zarówno u dzieci, jak i u dorosłych jest stosowanie mieszanki zawierającej lek przeciwgrzybiczy (antymykotyczny) nystatynę, którą należy płukać gardło kilka razy dziennie. Podane substancje aktywne mogą być również stosowane w stanach zapalnych w kącikach ust.

U dzieci roztworem można smarować błony śluzowe jamy ustnej za pomocą wacika. Jeśli niemowlę zachorowało na zakażenie grzybicze w trakcie karmienia piersią, matka powinna smarować  brodawki sutkowe.

W przypadku ciężkich lub uporczywych zakażeń grzybiczych stosuje się tabletki lub lek w płynie przeznaczony do spożycia doustnego (flukonazol). W okresie ciąży i karmienia piersią oraz u niemowląt/małych dzieci, podając flukonazol w postaci tabletek lub zastrzyków, należy przestrzegać szczególnych zasad, o których pacjent zostaje poinformowany przez lekarza.

Jeśli zakażenie grzybicze występuje u osoby noszącej protezy zębowe, należy je dokładnie czyścić, szczególnie tę część, która przylega do podniebienia. Protezę można przemywać chlorheksydyną. Protezy należy używać jak najmniej, aby zakażenie mogło zostać wyleczone do końca. Może zaistnieć potrzeba ponownego dopasowania protezy. W niektórych przypadkach leczenie po pewnym czasie należy powtórzyć.

Osobom, które np. z powodu choroby podstawowej często cierpią na zakażenia grzybicze jamy ustnej, zaleca się profilaktyczne regularne przyjmowanie flukonazolu. Jeśli pacjent przyjmuje kortyzon w postaci inhalacji (np. z powodu astmy), po każdym użyciu powinien dokładnie przepłukać usta, aby pozbyć się resztek kortyzonu, który sprzyja rozwojowi grzybów. W ramach ogólnej profilaktyki przeciwgrzybiczej w obrębie jamy ustnej warto rzucić palenie.

Rokowanie

Zakażenie może rozprzestrzenić się na przełyk, krtań, a także na inne narządy. Nieleczone zakażenie grzybicze może trwać miesiącami, a nawet latami. Może wielokrotnie nawracać, zwłaszcza jeśli czynnii ryzyka nie zostaną usunięte.

Dodatkowe informacje

• Suchość w ustach
• Stany zapalne kącików ust
• Antybiotykoterapia
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Zakażenia grzybicze (grzybice) jamy ustnej i gardła — informacje dla personelu medycznego