Co to jest choroba uchyłkowa?

Definicja

Uchyłki to niewielkie uwypuklenia w błonie śluzowej jelita grubego, w niektórych miejscach błona śluzowa uwypukla się na zewnątrz przez warstwę mięśniową ściany jelita. Niektóre osoby z chorobą uchyłkową mają tylko kilka uchyłków, ale większość ma wiele małych uwypukleń. W większości przypadków uchyłki wykrywa się w zstępującej części jelita grubego po lewej stronie lub w ostatnim odcinku przed odbytnicą (w esicy). Zazwyczaj osoby z chorobą uchyłkową nie odczuwają żadnych dolegliwości, ale możliwe są bóle brzucha i problemy z trawieniem. Jeśli w tkance wokół uchyłka występuje stan zapalny (zapalenie uchyłków), jego skutkiem jest zaostrzenie objawów, zwykle także gorączka.

• uchyłkowatość = uchyłki bezobjawowe
• choroba uchyłkowa = uchyłki objawowe
• zapalenie uchyłków = stan zapalny uchyłków.

Objawy

Najczęściej uchyłki nie powodują żadnych objawów ani dolegliwości. Mówimy wtedy o uchyłkowatości. Jeśli wystąpią objawy, lekarze mówią o chorobie uchyłkowej. Objawy obejmują nieprawidłowości stolca (zwykle zaparcie), wzdęcia i nawracający ból, zwykle w lewej części podbrzusza, który u wielu chorych słabnie po wypróżnieniu. Biegunka występuje rzadko.

Uchyłki mogą również prowadzić do bezbolesnego krwawienia w jelitach. Dochodzi do nagłego wypływu jasnoczerwonej krwi z odbytu.

Przyczyny

Podłożem uchyłkowatości jest prawdopodobnie współdziałanie kilku czynników, takich jak zaburzenie ruchów jelit (perystaltyki), narastające osłabienie tkanek ściany jelita, zmiany w obrębie nerwów, dieta niskobłonnikowa, a także predyspozycje genetyczne.

Czynniki ryzyka

• Za czynniki ryzyka wystąpienia uchyłków uważane są: spożywanie czerwonego mięsa, dieta niskobłonnikowa oraz niskie spożycie produktów pełnoziarnistych, orzechów i roślin strączkowych.
• Podeszły wiek: częstotość występowania uchyłków rośnie z wiekiem.
• Inne czynniki ryzyka to nadwaga i niska aktywność fizyczna w codziennym życiu, a także nadmierne spożycie alkoholu i palenie tytoniu.
• Istnieje zwiększone ryzyko krwawienia z uchyłków przy nadciśnieniu tętniczym, różnych zaburzeniach metabolicznych, przewlekłej chorobie nerek oraz regularnym przyjmowaniu niektórych leków, np. leków przeciwbólowych, takich jak kwas acetylosalicylowy i leki z grupy NLPZ, leków rozrzedzających krew i kortyzonu.

Częstość występowania

• Uchyłki występują częściej wraz z wiekiem. W zachodnich krajach uprzemysłowionych dotyczy to około połowy osób w wieku od 70 do 85 lat.
• U około 4,3% osób z uchyłkami w ciągu 10 lat rozwija się zapalenie uchyłków.

Badania

Jeśli u osób starszych występują objawy takie jak nieprawidłowości stolca, kolkowy ból po lewej stronie łagodzony przez wypróżnienie, wzdęcia i ewentualnie krwisty stolec podejrzewa się uchyłkowatość lub chorobę uchyłkową.

Jednak inne przewlekłe choroby jelit powodują dość podobne objawy, zwłaszcza odróżnienie od zespołu jelita drażliwego jest często trudne. 

Jeśli jednocześnie występuje gorączka, prawdopodobieństwo zapalenia uchyłków jest wysokie. 

Procedury obrazowania

• Uchyłki są często wyktywane przypadkowo podczas kolonoskopii.
• Jeśli występuje krwawienie z uchyłków, jego źródło można również zidentyfikować podczas kolonoskopii.
• Podczas kolonoskopii lekarz wprowadza giętką rurkę do odbytu i dalej do jelita grubego, aby zbadać wnętrze jelita. Dodatkowo można pobrać próbki tkanek z podejrzanych zmian.

Leczenie

Choroba uchyłkowa

• Uchyłkowatość nie musi być leczona, jeśli nie powoduje żadnych objawów. Celem leczenia choroby uchyłkowej jest zmniejszenie ewentualnych dolegliwości.
• Niektórym chorym pomaga mesalazyna, ale nie jest ona zatwierdzona do stosowania w tej chorobie. W tej sprawie należy zasięgnąć porady lekarza.

Krwawienie z uchyłków

• W zdecydowanej większości przypadków krwawienie z uchyłków ustaje samoistnie.
• Jeśli krwawienie nie ustępuje, zwykle można je zatrzymać za pomocą różnych zabiegów w ramach kolonoskopii. Operacja jest rzadko konieczna.
• Mocne krwawienie jest leczone w szpitalu. Wówczas podaje się ewentualnie również płyny lub krew.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Ogólnie zalecana jest dieta bogata w błonnik. Nie wiadomo jednak na pewno, czy może ona złagodzić dolegliwości.

Profilaktyka

• Dieta bogata w błonnik (dużo owoców, warzyw i zbóż), wystarczająca ilość płynów, regularna aktywność fizyczna, a tym samym unikanie nadwagi, mogą prawdopodobnie zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby uchyłkowej.
  • Dawniej zalecano unikanie produktów pełnoziarnistych i owoców z małymi pestkami, aby nie mogły się one gromadzić w uchyłkach. To założenie i związane z nim zalecenia nie są już aktualne.
• Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa.
• Ograniczenie spożycia alkoholu oraz niepalenie tytoniu.
• Regularne przyjmowanie kortyzonu, niektórych leków przeciwbólowych (opioidów, leków z grupy NLPZ) oraz hormonów stosowanych w leczeniu objawów menopauzy może zwiększać ryzyko wystąpienia dolegliwości związanych z uchyłkami i zapalenia uchyłków.

Rokowanie

U 20 do 25% pacjentów z uchyłkowatością z czasem pojawiają się objawy i dolegliwości, czyli choroba uchyłkowa. Pozostali, tj. 75 do 80%, nie wykazują objawów.

Krwawienia z uchyłków mogą występować wielokrotnie.

Powikłania

• Ostre zapalenie, zapalenie uchyłków: w powikłanych przypadkach możliwe są krwawienia, powstawanie przetok lub ropnia. Jeśli ściana jelita ulegnie rozerwaniu z powodu zapalenia, treść jelitowa może przedostać się przez ścianę jelita i w ten sposób spowodować zakażenie otrzewnej (zapalenie otrzewnej). Innym zagrożeniem jest zablokowanie pasażu jelitowego. W rzadkich przypadkach w wyniku zakażenia rozwija się zakażenie krwi (sepsa).
• Tworzenie się przetoki: powstawanie otworu lub połączenia między jelitem a skórą, między jelitem a innymi organami lub między dwoma różnymi odcinkami jelita. Konieczna jest operacja.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie uchyłków
• Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
• Nadwaga
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Choroba uchyłkowa — informacje dla personelu medycznego
• Choroba uchyłkowa — informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Uchyłek nabyty w jelicie grubym

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent