Co to są polipy?

Polipy jelita grubego

Polipy jelita grubego to narośle występujące w błonie śluzowej jelita grubego lub odbytnicy. Na początku są one zwykle łagodne, ale mogą przekształcić się w guzy złośliwe (rak jelita grubego). Chociaż polipy zwykle nie powodują żadnych objawów, u niektórych chorych występuje krew lub śluz w stolcu lub zaburzenia trawienia (biegunka), czasami także niedokrwistość lub dolegliwości związane z niedrożnością jelit z powodu bardzo dużych polipów.

Polipy są stosunkowo rzadkie w grupie wiekowej poniżej 50 lat, ale występują u 30–40% populacji w grupie wiekowej powyżej 60 lat. W zachodnich krajach uprzemysłowionych zarówno polipy, jak i raki jelita występują częściej niż w krajach rozwijających się; tutaj około 50% osób powyżej 70. roku życia ma polipy jelita grubego. U młodszych pacjentów polipy zwykle tworzą się w lewej części jelita grubego; u starszych pacjentów coraz częściej dotyczy to również prawej części. Polipy okrężnicy występują rzadziej u kobiet niż u mężczyzn (w stosunku ok. 1:2).

Najczęściej nie wiadomo, dlaczego u niektórych osób tworzą się polipy jelitowe. Jednak u niektórych pacjentów pewną rolę odgrywają określone choroby genetyczne.

Przyczyna

Polipy zwykle pojawiają się bez widocznej przyczyny (przypadkowo). Prawdopodobnie dieta niskobłonnikowa i częste spożywanie czerwonego i przetworzonego (wędzonego) mięsa zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Nie jest jednak do końca jasne, czy dotyczy to również ryzyka wystąpienia polipów.

Istnieją jednak choroby genetyczne, w których tworzą się polipy: w rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (familial adenomatous polyposis - FAP) w jelicie rozwijają się setki do tysięcy polipów. U osób dotkniętych tą chorobą polipy rozwijają się zwykle w wieku powyżej 10 lat, a praktycznie we wszystkich przypadkach w ciągu życia przekształcają się w raki (terapia patrz poniżej). Rak jelita występuje często również w innej chorobie genetycznej, tak zwanym dziedzicznym niepolipowatym raku jelita grubego (hereditary non-polyposis co-lorectal cancer - HNPCC, zespół Lyncha).

Naukowcy zakładają, że rak jelita grubego rozwija się z błony śluzowej jelita, początkowo niewykazującej zmian patologicznych, poprzez pośrednie stadium polipów. Istnieją różne rodzaje polipów. Rak zazwyczaj powstaje z rodzaju polipa znanego jako gruczolak: Gruczolak to polip, który zawiera również tkankę gruczołową jelita. Gruczolaki rosną i mogą stać się złośliwe. Zwykle mija wiele lat, zanim dojdzie do degeneracji w zmianę złośliwą. Polipy/gruczolaki o średnicy nieprzekraczającej 5 mm są zazwyczaj nieszkodliwe.

Degeneracja w zmianę złośliwą występuje nawet w 10% wszystkich przypadków gruczolaków. Rak rozwija się z mniej niż 0,9% gruczolaków o średnicy 5–10 mm i praktycznie nie rozwija się z gruczolaków o średnicy mniejszej niż 5 mm. Zmiany nowotworowe stwierdza się jednak w 20–50% przypadków gruczolaków o średnicy powyżej 2 cm. Jednak nie tylko rozmiar, ale także struktura tkanki polipów odgrywa rolę w ryzyku zachorowania na raka. Z tego powodu regularne kolonoskopie są ważne dla pacjentów dotkniętych chorobą, ponieważ pozwalają lekarzowi na dokładniejszą ocenę polipów. Istnieją pewne cechy (wzór wzrostu, powierzchnia itp.) polipów, które można wykorzystać do oceny ryzyka rozwoju nowotworu złośliwego. Także jeśli polip rośnie bardzo szybko, jest bardziej prawdopodobne, że rozwinie się w nowotwór niż w przypadku wolno rosnących polipów. Jednak dopiero badanie histologiczne polipa pozwala na sformułowanie całkowicie pewnego stwierdzenia.

Diagnostyka

Choroba zwykle powoduje niewiele objawów lub nie wywołuje ich wcale. Jednak krew lub śluz w stolcu, nieregularne wypróżnienia, ból brzucha lub niedokrwistość mogą wskazywać na polipy jelit. Bardzo duże polipy rzadko mogą również prowadzić do niedrożności jelit. Jeśli polipy są obecne, można je wykryć na zdjęciach rentgenowskich lub najdokładniej podczas kolonoskopii . Podczas kolonoskopii wszystkie znalezione polipy są w miarę możliwości usuwane i precyzyjnie badane histologicznie.

Odbytnicę również można badać ultrasonograficznie za pomocą sondy wprowadzanej do odbytu. Badacze doświadczeni w tej metodzie mogą dobrze ocenić, czy istniejące polipy zawierają już nowotwory złośliwe. Badanie obrazowe odbytnicy (rektoskopia) jest również odpowiednie do diagnozowania polipów, jeśli znajdują się one w odbytnicy. Bez dokładnego zbadania rodzaju tkanki nie można jednak określić, czy polipy są łagodne, czy zawierają komórki nowotworowe.

Jeśli pacjenci odmawiają wykonania endoskopii całego jelita, można również wykonać mniej złożoną sigmoidoskopię (endoskopię odbytnicy i ostatniego odcinka jelita grubego). W ten sposób można wykryć 30–50% wszystkich (łagodnych) gruczolaków.

Z drugiej strony, normalne badanie lekarskie zwykle nie wykazuje obecności polipów. Wyjątkiem są polipy w odbytnicy: można je wyczuć podczas badania odbytnicy pod warunkiem, że znajdują się wystarczająco blisko odbytu.

Badania krwi mogą wykazać, czy występuje niedokrwistość. Specjalny test (FOBT) może być użyty do wykrycia, czy kał jest podbarwiony krwią. Może to wskazywać na raka jelita. Pacjenci z polipami jelit będą również pytani przez lekarza o inne choroby jelit (w tym choroby członków rodziny) w celu uzyskania informacji o możliwej chorobie genetycznej. W przypadku dziedzicznej polipowatości jelita grubego lub dziedzicznego raka jelita grubego bez polipowatości (HNPCC) zaleca się poradnictwo genetyczne i ewentualnie diagnostykę.

Terapia

Wszelkie znalezione polipy powinny zostać usunięte i zbadane mikroskopowo. Często polipy są już usuwane podczas kolonoskopii. Usunięcie polipów ma na celu zapobieganie degeneracji w zmianę złośliwą, które może wystąpić nawet u 10% po wielu latach. Procedura rzadko prowadzi do powikłań. Jeśli tak jest, zwykle jest to spowodowane krwawieniem w ścianie jelita w wyniku usunięcia polipa, które ustaje samoistnie lub może zostać zatrzymane podczas badania.

Po usunięciu polipa/gruczolaka tkanka jest szczegółowo badana w laboratorium. Jeśli polip został całkowicie usunięty i nie wykazuje żadnych złośliwych komórek, ponowna kolonoskopia jest zwykle zalecana po 5 latach. Jeśli jednak nie można było usunąć wykrytego polipa (np. z powodu zbyt wysokiego ryzyka krwawienia w przypadku przyjmowania leków rozrzedzających krew) lub tkanka została usunięta niekompletnie, kolejna kolonoskopia musi nastąpić dość szybko, aby można ją było wykonać. Jeśli tkanka wykazuje komórki nowotworowe, konieczne są badania dodatkowe. Lekarz omówi to z pacjentem indywidualnie. 

W przypadku zdiagnozowania rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (familial adenomatous polyposis - FAP, zwanej również polipowatością jelita grubego) zaleca się regularne wykonywanie kolonoskopii od 10. roku życia. Osobom dotkniętym tą chorobą zaleca się chirurgiczne usunięcie całej okrężnicy i odbytnicy już w okresie dojrzewania, ponieważ ryzyko przeoczenia złośliwego guza jelita pomimo regularnych badań jest bardzo wysokie. Ponieważ polipy mogą również rzadziej tworzyć się w jelicie cienkim lub żołądku, pacjentom zaleca się od około 25.-30. roku życia regularne wykonywanie gastroskopii. Polipy mogą być usuwane pojedynczo. Ponieważ choroba jest genetyczna, możliwe jest uzyskanie porady genetycznej, tj. uzyskanie od eksperta informacji o tym, jak wysokie jest ryzyko dalszego dziedziczenia. 

Rokowanie

Czasami polipy mogą stać się złośliwe po wielu latach. Ponieważ trudno jest ocenić, które polipy mogą rozwinąć się w ten sposób, wszystkie znalezione polipy są zwykle usuwane.

Zapobieganie

Ogólnie rzecz biorąc, następujące środki mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita: dieta o wysokiej zawartości błonnika, ograniczenie spożywania alkoholu, rzadkie spożywanie czerwonego lub przetworzonego (np. wędzonego) mięsa (nie codziennie), owoce lub warzywa 5 razy dziennie. Badania wykazały, że niektóre leki mogą zapobiegać rozwojowi raka jelita, ale wyniki te są nadal zbyt niepewne, aby sformułować zalecenia.

Zasadniczo zaleca się udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita od 50. roku życia, tj. regularne badanie stolca na obecność ukrytej krwi (krew utajona) oraz wykonanie jednej lub więcej kolonoskopii. Pacjenci ze zwiększonym ryzykiem (np. z krewnymi chorymi na raka jelita lub z rodzinną polipowatością jelita grubego opisaną powyżej) powinni oczywiście poddawać się kolonoskopii w młodszym wieku i częściej.

Dodatkowe informacje

• Rak jelita grubego i odbytnicy
• Kolonoskopia
• Polipy jelita grubego i odbytnicy – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema