Co to jest zapalenie uchyłków?

Definicja

Uchyłki to niewielkie uwypuklenia w błonie śluzowej jelita grubego; przy tej chorobie śluzówka w niektórych miejscach uwypukla się na zewnątrz przez warstwę mięśniową ściany jelita. Zazwyczaj osoby z chorobą uchyłkową nie odczuwają żadnych dolegliwości, ale możliwe są bóle brzucha i problemy z trawieniem. Jeśli w tkance wokół uchyłka wystąpi stan zapalny (zapalenie uchyłków), jego skutkiem jest zaostrzenie dolegliwości, zwykle także gorączka. U ok. 15% pacjentów z ostrym zapaleniem uchyłków rozwijają się powikłania w postaci ropni.

Objawy

Najczęściej uchyłki nie powodują żadnych objawów ani dolegliwości.

Zapalenie uchyłków charakteryzuje się gorączką, uporczywym bólem brzucha, najczęściej po lewej stronie, zmianami w konsystencji i częstotliwości oddawania stolca, ewentualnie wymiotami. Obraz kliniczny przypomina zapalenie (zapalenie wyrostka robaczkowego), ale po lewej stronie. Możliwy jest również ból towarzyszący oddawaniu moczu.

W ciężkich przypadkach może wystąpić silny ból i rozległe zakażenia lub ropnie w jelicie.

Przyczyny

Różne czynniki przyczyniają się do powstawania wypukłości błony śluzowej w jelicie grubym (tzw. uchyłków) (patrz też artykuł Choroba uchyłkowa).

W uchyłkach może gromadzić się stolec zawierający drobnoustroje. Czasami tworzą się również kamienie kałowe, które mogą powodować owrzodzenia błony śluzowej.

Przy zapaleniu uchyłków rozwija się w nich proces zapalny, który rozprzestrzenia się na otaczające tkanki i może prowadzić do gromadzenia się ropy (ropnie) i innych powikłań.

Częstość występowania

Uchyłki występują u około 13–66% populacji. Częstość występowania tej choroby gwałtownie wzrasta wraz z wiekiem. Zapalenie uchyłków rozwija się w ciągu 10 lat nawet u 4,3% osób z uchyłkami.

Badania dodatkowe

• W trakcie badania lekarskiego wykonuje się badanie palpacyjne jamy brzusznej. Zazwyczaj pojawia się ból przy ucisku i czasami przy zwalnianiu ucisku w lewej części podbrzusza.
• We krwi mierzone są parametry stanu zapalnego (CRP, białe krwinki). W zapaleniu uchyłków są one zwykle podwyższone.

Badania obrazowe

• Preferowanym badaniem obrazowym w przypadku zapalenia uchyłków jest badanie ultrasonograficzne.
• Można także przeprowadzić tomografię komputerową (TK).
• W niektórych przypadkach warto wykonać badanie endoskopowe jelita grubego (kolonoskopię) 6–8 tygodni po ustąpieniu objawów, aby wykluczyć zmiany spowodowane przez guz. Lekarze wprowadzają elastyczną rurkę do odbytnicy i dalej do jelita grubego, aby można było uwidocznić wnętrze jelita.
• W przypadku podejrzenia zapalenia uchyłków w ostrej fazie unika się kolonoskopii, ponieważ ryzyko urazu i perforacji przewodu pokarmowego jest zbyt duże.

Leczenie

• Jeśli zapalenie uchyłków przebiega bez powikłań (bez ropnia itp.), a osoby chore są ogólnie zdrowe, w większości przypadków nie jest konieczna antybiotykoterapia. Jednak pacjenci powinni być regularnie kontrolowani przez lekarza.
• Jeśli objawy nie są nasilone, możliwa jest normalna dieta.
• Jeśli istnieją czynniki ryzyka powikłań (np. osłabienie odporności, ciężkie choroby towarzyszące), zwykle stosuje się różne antybiotyki w celu eliminacji bakterii chorobotwórczych.
• Ważne informacje: tzw. fluorochinolony zgodnie z najnowszymi wynikami badań nie powinny być już stosowane w przypadku umiarkowanie ciężkiego zapalenia uchyłków, zwłaszcza u starszych pacjentów lub przy jednoczesnej terapii kortyzonem.
• Ciężkie przypadki ostrego zapalenia uchyłków mogą wymagać skierowania do szpitala, gdzie pacjenci są leczeni antybiotykami i w razie potrzeby otrzymują dożylnie płyny.

Operacja

• W rzadkich ciężkich przypadkach, gdy inne metody leczenia nie przynoszą efektu, może być konieczne chirurgiczne usunięcie chorej części jelita grubego.
• Większe ropnie lub inne powikłania mogą również wymagać operacji.
• W większości przypadków operacja ta może być wykonana, jeśli ustąpiła ostra faza zakażenia, z reguły można to zrobić w ramach chirurgii małoinwazyjnej (laparoskopii).
• Jeśli doszło do perforacji jelita lub zapalenia otrzewnej, konieczna jest operacja w trybie nagłym.

Zapobieganie

• Dieta bogata w błonnik (dużo owoców, warzyw i zbóż), wystarczająca ilość płynów, regularna aktywność fizyczna a tym samym unikanie nadwagi, mogą prawdopodobnie zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby uchyłkowej.
  • Dawniej zalecano unikanie produktów pełnoziarnistych i owoców z małymi pestkami, aby nie mogły się one gromadzić w uchyłkach. To założenie i związane z nim zalecenie nie są już aktualne. 
• Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa.
• Ograniczenie spożycia alkoholu oraz niepalenie tytoniu.
• Regularne przyjmowanie kortyzonu, niektórych leków przeciwbólowych (opioidów, NLPZ) oraz hormonów stosowanych w leczeniu objawów menopauzy może zwiększać ryzyko wystąpienia dolegliwości związanych z uchyłkami i zapalenia uchyłków.

Rokowanie

Po wyleczeniu zapalenia uchyłków ponad jedna trzecia osób dotkniętych chorobą skarży się na nawracające bóle w podbrzuszu. Dodatkowo zwiększone jest ryzyko nawrotu stanu zapalnego: występuje on u 15–30% osób dotkniętych chorobą, w tej grupie wiele osób zachoruje w ciągu roku od poprzedniego zapalenia. Z czasem powikłania występują rzadziej.

W powikłanych przypadkach możliwe jest krwawienie, powstawanie przetok lub ropnia. Jeśli ściana jelita ulegnie rozerwaniu z powodu zapalenia, treść jelitowa może przedostać się poza jelito i spowodować zakażenie otrzewnej (zapalenie otrzewnej). Innym zagrożeniem jest zablokowanie pasażu jelitowego. W rzadkich przypadkach w wyniku zakażenia rozwija się zakażenie we krwi (sepsa).

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Choroba uchyłkowa
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Nadwaga
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Choroba uchyłkowa — informacje dla lekarzy
• Choroba uchyłkowa — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)