Co to jest świąd w okolicy odbytu?

Świąd odbytu jest stosunkowo częstym schorzeniem. Problem ten dotyczy nawet 5% populacji. Częstą przyczyną są choroby, przy których miejscowo wytwarza się więcej wilgoci, np. hemoroidy lub choroby ginekologiczne. Świąd mogą również powodować zapalenia, zakażenia, ogólne choroby skóry (neurodermit), pęknięcia błon śluzowych, częsta biegunka lub też rzadko — guz. Czasami skóra swędzi, ponieważ jest podrażniona z powodu mydeł, mokrych chusteczek, zbyt częstego mycia czy nawet zbyt częstego pocenia się.

Substancje drażniące w pożywieniu mogą prawdopodobnie powodować lub nasilać świąd odbytu, możliwie nawet pośrednio poprzez zmienioną konsystencję stolca. Podejrzenia obejmują m.in. kawa, herbata, piwo, pomidory i czekolada. Pewną rolę w wyzwalaniu świądu mogą również odgrywać leki, np. cytostatyki.

W zapobieganiu i leczeniu ważna jest rozsądna higiena. Niewystarczająca higiena może powodować świąd, ale najczęściej jest on spowodowany nadmiernym myciem. Nadmierne oczyszczanie niszczy warstwę lipidową skóry. Odwodnienie nasila świąd. I odwrotnie, zła lub niedbała higiena osobista również sprzyja powstawaniu dolegliwości. W rzadkich przypadkach świąd odbytu może być wywołany przez ogólnoustrojową chorobę pacjenta, np. przez cukrzycę, chłoniak Hodgkina, chorobę Leśniowskiego-Crohna, niewydolność nerek, choroby wątroby, mocznicę lub ogólnoustrojowe choroby skóry.

Terapia

Jeśli uda się zidentyfikować podstawową przyczynę, należy ją leczyć. Ale można też samodzielnie podjąć działania.

Zalecenia dla pacjentów

Dobra higiena jest ważna: należy myć się regularnie, ale nie za często. Używać tylko wody i delikatnie osuszać odbyt. Nie należy trzeć ani szorować suchym papierem. Do pielęgnacji skóry okolic odbytu należy używać produktów pielęgnacyjnych wolnych od alergenów lub pasty z tlenkiem cynku.

W miarę możliwości unikać pocenia się w okolicach odbytu. Należy nosić bawełnianą bieliznę, unikać obcisłych ubrań i czynności, powodujących silne pocenie. Podczas miesiączki używać tamponów zamiast podpasek. Nie powinno się siedzieć przez dłuższy czas, wskazane jest również unikanie plastikowych krzeseł.

Chłonne bawełniane kompresy między pośladkami, które są regularnie zmieniane, mogą wchłonąć miejscową wilgoć.

Należy dostosować nawyki żywieniowe. Celem jest uzyskanie prawidłowego kształtu stolca i ewentualnie zmniejszenie częstotliwości wypróżnień (jeśli pacjent często wydala stolec).

Nie należy drapać okolicy odbytu. Unikać przyczyn wywołujących objawy.

Farmakoterapia

Glikokortykosteroidy stosowane na skórę w okolicy odbytu łagodzą dyskomfort. Nie należy jednak stosować tych preparatów dłużej niż 2–3 tygodnie z rzędu. Ze względu na reakcje niepożądane zaleca się okresowe leczenie. Jeśli miejscowe glikokortykosteroidy nie pomagają lub w przypadku ciężkiej egzemy stosuje się ewentualnie inhibitory kalcyneuryny, takie jak pimekrolimus lub takrolimus. Te substancje czynne były dotychczas zarezerwowane dla ciężkiego przebiegu.

Można próbować stosować inne leki, ale ich skuteczność w walce ze świądem nie jest obecnie wystarczająco udowodniona. Należą do nich miejscowe stosowanie kremu z kapsaicyną, palmitoiloetanoloamidu (PEA, składnik aktywny podobny do kannabinoidów), kremów zawierających mocznik lub wstrzykiwanie pod skórę glikokortykosteroidów.

Przyczyny psychosomatyczne

W przypadku podejrzenia zautomatyzowanych zachowań związanych z drapaniem się i problemów z radzeniem sobie ze świądem oprócz leczenia objawowego zalecana jest terapia psychosomatyczna. Może się to odbywać jako program szkoleniowy, w ramach usług psychosomatycznych lub poprzez zabiegi psychoterapeutyczne.

Rokowanie

Przy starannym samoleczeniu często można samodzielnie opanować świąd. W niektórych przypadkach jednak stan ten staje się przewlekły lub stale nawracający. Jeśli świąd jest spowodowany chorobą (np. hemoroidami), objawy powinny ustąpić po wyleczeniu tej przyczyny.

Dodatkowe informacje

• Hemoroidy
• Cukrzyca
• Chłoniak Hodgkina
• Choroba Leśniowskiego-Crohna
• Neurodermit
• Świąd odbytu — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent