Czym jest choroba refluksowa (zgaga)?

Żołądek z refluksem

Pokarm przechodzi z jamy ustnej przez przełyk do żołądka. W procesie trawienia w żołądku wydziela się kwas żołądkowy (kwas solny, HCl); błona śluzowa żołądka zdrowego człowieka jest chroniona przed kwasem. Przełyk jest zwykle szczelnie zamknięty przez zwieracz dolny i kwas nie może przedostać się z żołądka do przełyku. U niektórych osób lub w określonych sytuacjach to zamknięcie jednak nie działa: kwas żołądkowy przedostaje się wtedy z żołądka do przełyku, niekiedy także do dróg oddechowych. Przy refluksie następuje zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, czyli w kierunku odwrotnym do tego, w którym zwykle przemieszcza się pokarm. Jeśli pod wpływem zarzucania treści żołądkowej pojawiają się uciążliwe objawy lub powikłania, mówimy o chorobie refluksowej przełyku, w skrócie GERD.

Kwas może powodować podrażnienia w przełyku i stany zapalne błony śluzowej. Choroba powoduje zgagę i niekiedy pieczenie lub ból w górnej części żołądka, który może promieniować za mostek i aż do szyi. Poza tym osoby chore często zgłaszają uczucie odbijania treścią kwasową. 

Większość osób odczuwa objawy refluksu lub zgagi, np.: po dużym posiłku; wielu z nich przyjmuje wtedy przejściowo odpowiednie leki. Częste dolegliwości, czyli choroba refluksowa, występują u około 10–25% dorosłej populacji. Objawy bywają przy tym tak silne, że mają wpływ na jakość życia. U około połowy chorych nie widać jednak stanu zapalnego błony śluzowej.

Objawy

Dominującym objawem jest zgaga. Zazwyczaj występuje ona w pierwszych godzinach po posiłku. Odbijanie kwasem jest równie częste, podobnie jak piekący ból w górnej części żołądka, który często promieniuje do obszaru za mostkiem. Dolegliwości nasilają się zazwyczaj podczas schylania się lub w pozycji leżącej. Mogą być tak znaczne, że negatywnie wpływają na jakość życia. Ich uciążliwość zależy od tego, jak silny i częsty jest ból oraz czy w przełyku występuje stan zapalny czy nie.

Niektórzy chorzy zgłaszają również uporczywy suchy kaszel i chrypkę. Ból występujący w chorobie refluksowej może przypominać ból w klatce piersiowej związany z zawałem serca; dlatego zawsze należy brać pod uwagę zawał serca jako możliwą przyczynę dolegliwości.

Zarzucanie kwasu żołądkowego może powodować inne objawy, takie jak: trudności w połykaniu, uszkodzenia zębów, zaburzenia snu itp.

Przyczyny

Przyczyną jest najczęściej dysfunkcja w obrębie wpustu żołądka (mięśnia), który nie spełnia prawidłowo swojej funkcji polegającej na zamykaniu przejścia między żołądkiem a przełykiem. Również zbyt mocno wypełniony żołądek lub jego spowolnione opróżnianie mogą powodować nieprawidłowe działanie zwieracza. Wskutek tego kwas może przedostawać się z żołądka do przełyku. Kwas powoduje nieprzyjemne pieczenie, a u niektórych osób może prowadzić do zapalenia błony śluzowej przełyku. Jednak niektórzy pacjenci cierpią na bardzo uciążliwą zgagę bez zapalenia przełyku, inni natomiast, z wyraźnym stanem zapalnym, nie wykazują niemal żadnych dolegliwości.

Pewne czynniki sprzyjają rozwojowi choroby refluksowej:

• podeszły wiek
• spożywanie alkoholu i palenie tytoniu
• nadwaga
• niska aktywność fizycznej
• choroby psychiczne, np. zaburzenia lękowe, depresja
• ciąża
• zaparcie
• nawyki żywieniowe (np. zawartość kwasu, ilość, duże posiłki tuż przed snem)
• niektóre leki mogą osłabiać działanie zwieracza przełyku i sprzyjać refluksowi.
• przepuklina przeponowa (przepuklina rozworu przełykowego): choroba ta polega na wpukleniu żołądka przez mięśnie przepony. Mięsień ten wraz ze zwieraczem dolnym przełyku uczestniczy w zamykaniu żołądka i zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z żołądka. Przepuklina przyczynia się do pogorszenia działania mechanizmu zamykającego, jest jednak dość rzadką przyczyną choroby refluksowej.

Diagnostyka

W większości przypadków rozpoznanie opiera się na typowym przebiegu choroby z częstą zgagą i odbijaniem kwasem. Badania lekarskie często nie wykazują nieprawidłowości. Badania laboratoryjne zwykle dostarczają niewielu przydatnych informacji.

W niepowikłanych przypadkach typowe objawy można leczyć, np.: lekami hamującymi wydzielanie kwasu (inhibitory pompy protonowej [proton pump inhibitors — PPI]) bez konieczności wykonywania dalszych badań. Jeśli pod wpływem leków objawy ustępują, jest to wyraźny sygnał, że wstępne rozpoznanie było prawidłowe.

Jeśli u pacjenta występują istotne czynniki ryzyka (alkohol, palenie), pacjent zgłasza inne nieswoiste dolegliwości, choroby współistniejące lub występowanie zgagi od dłuższego czasu, zaleca się wykonanie endoskopii przełyku i żołądka (gastroskopii), a także ewentualnie dalszych badań.

Gastroskopia

Gastroskopia

Gastroskopia pozwala stwierdzić występowanie procesu zapalnego w przełyku. Zapaleniu mogą towarzyszyć bardziej wyraźne zmiany w komórkach błony śluzowej przełyku, tzw. przełyk Barretta. Choroba ta w dłuższej perspektywie może doprowadzić do raka przełyku, dlatego wskazane są regularne badania kontrolne.

Gastroskopię wykonuje się przede wszystkim u pacjentów, u których inhibitory pompy protonowej okazały się nieskuteczne, oraz u pacjentów z trudnościami w połykaniu lub innymi objawami wymagającymi szczegółowego zbadania. Celem gastroskopii jest ocena stopnia uszkodzenia błony śluzowej przełyku, stwierdzenie ewentualnych powikłań oraz wykluczenie nowotworów żołądka lub przełyku. W określonych przypadkach pobiera się przy tym próbkę tkanki do badania mikroskopowego (biopsja).

Część pacjentów z ciężkim stanem zapalnym może nie mieć żadnych objawów. Jednocześnie u zaledwie połowy pacjentów z chorobą refluksową przełyku występują zmiany w obrębie błony śluzowej przełyku.

Pomiar odczynu pH i ciśnienia w przełyku wykonuje się tylko w niektórych przypadkach:

• Kiedy objawom refluksu nie towarzyszą zmiany błony śluzowej przełyku.
• Jeśli rozważana jest operacja (np. w obrębie zwieracza).
• Jeśli pacjent nie reaguje na leczenie przy pomocy inhibitorów pompy protonowej.
• Aby zbadać zarzucanie treści żołądkowej u osób z bólem w klatce piersiowej lub innymi nieswoistymi objawami, gdy ich przyczyna jest niejasna.

Leczenie

Celem leczenia jest złagodzenie objawów oraz zapobieganie stanom zapalnym przełyku lub ich leczenie.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Istnieją pewne działania, które można podjąć we własnym zakresie, aby poprawić sytuację:

• Podnieść wezgłowie łóżka lekko do góry, aby złagodzić problemy z refluksem w nocy.
• Unikać nadwagi.
• Unikać późnych i obfitych kolacji, ponieważ zwiększają produkcję kwasu w nocy.
• Unikać pokarmów i napojów, które nasilają dolegliwości. Dotyczy to w szczególności napojów gazowanych, owoców cytrusowych, potraw pikantnych lub tłustych, mięty pieprzowej, czekolady, kawy i alkoholu.
• Rzucić palenie! Nikotyna prawdopodobnie osłabia dolny zwieracz przełyku.
• Zaparcia należy leczyć.
• Unikać obcisłych ubrań oraz prac, przy których trzeba długo się pochylać lub stać.
• Unikać stosowania niektórych leków przeciwbólowych (NLPZ).

Leki

Leki są często stosowane w celu zniwelowania objawów. W wielu przypadkach wystarczy okazjonalnie zażyć preparat ograniczający wydzielanie kwasu (tzw. zobojętniający), ewentualnie przyjmować takie leki regularnie po posiłkach. Niekiedy pomagają również leki tworzące warstwę ochronną na błonie śluzowej (z kwasem alginowym). Najskuteczniejsze są leki zmniejszające lub całkowicie zatrzymujące produkcję kwasu, tak zwane inhibitory pompy protonowej (IPP). Należy je przyjmować 30 minut przed posiłkiem. Antagoniści receptora H2 są obecnie rzadko stosowani.

Wadą tych leków jest ograniczenie ich działania tylko do czasu, w którym są przyjmowane. Część pacjentów jest więc skazana na długotrwałe leczenie choroby refluksowej.

Operacja

Jeśli mimo przestrzegania zaleceń i przyjmowania leków poprawa nie następuje, w niektórych przypadkach można przeprowadzić zabieg operacyjny. W trakcie zabiegu chirurgicznego w obrębie dolnego odcinka przełyku, zwieracza lub górnej części żołądka dokonuje się zmian, które mają zapobiec zarzucaniu kwasu żołądkowego. Obecnie odbywa się to zazwyczaj w sposób mało inwazyjny i przynosi dobre rezultaty, choć nie zawsze jest lepsze niż stosowanie leków. Zabieg operacyjny rozważa się głównie u osób młodszych z bardzo silnymi dolegliwościami.

Rokowanie

Choroba ma charakter przewlekły, z przeplatającymi się dobrymi i złymi okresami. Leki są skuteczne tak długo, jak długo są przyjmowane. Choroba refluksowa w większości przypadków jest zupełnie niegroźna.

W wyniku choroby możliwe są jednak pewne powikłania:

• Zapalenie przełyku (patrz wyżej)
• Zwężenie przełyku spowodowane przewlekłym zapaleniem (bardzo rzadko)
• Objawy astmy, gdy kwas żołądkowy jest zarzucany z żołądka do przełyku i dalej do tchawicy.
• Uszkodzenia szkliwa
• Przełyk Barretta może być w pojedynczych przypadkach wstępnym stadium raka przełyku; jest to jednak rzadkie.
• Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, które może prowadzić do niedokrwistości (anemii).

Dodatkowe informacje

• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Nadwaga
• Nadwaga i redukcja masy ciała
• Zaparcie
• Przełyk Barretta
• Zgaga
• Ból w klatce piersiowej
• Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa — informacje dla personelu medycznego