Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Regional content

Content

Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Definicja

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest przewlekłą chorobą zapalną jelit, która rozpoczyna się w odbytnicy i może rozprzestrzenić się na całe jelito grube. Zapalenie dotyczy głównie górnych warstw błony śluzowej jelita, gdzie tworzą się wrzody. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje głównie w jelicie grubym, ale w niektórych przypadkach może również dotyczyć końca jelita cienkiego (jelita krętego). W przypadku zapalenia odbytnicy dotknięta tą zmianą jest tylko odbytnica.

Choroba ta często występuje razem z tzw. pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych, w którym dochodzi do zapalenia i zwężenia dróg żółciowych.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego ma często charakter napadowy, naprzemiennie występują okresy niskiej aktywności choroby i okresy zapalenia.

Chorobę tę zalicza się do przewlekłych chorób zapalnych jelit. Może być ona niekiedy trudna do rozpoznania, ponieważ objawy przypominają objawy innych chorób jelit, takich jak zespół jelita drażliwego lub choroba Leśniowskiego-Crohna – inna przewlekła choroba zapalna jelit.

Objawy

Wrzody i inne zmiany w błonie śluzowej jelit łatwo krwawią i często wytwarzają śluz. Chorzy odczuwają skurcze o różnym nasileniu oraz ból brzucha, a także nagłe parcie na stolec, nierzadko z krwawą biegunką. Często nie ma korelacji pomiędzy stopniem uszkodzenia śluzówki w jelicie a dolegliwościami, tzn. nawet przy niewielkich zmianach osoba chora może odczuwać silne dolegliwości bólowe.

Często występują też objawy niedożywienia i niedokrwistości.

W zależności od nasilenia objawów lekarze oceniają epizody wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jako łagodne do umiarkowanych lub bardzo ciężkie (piorunujące). W przypadku łagodnych/umiarkowanie ciężkich dolegliwości:

biegunka do 5 razy dziennie, z niewielką ilością lub bez krwi
brak gorączki, brak przyspieszonego tętna
brak niedokrwistości, jedynie lekkie oznaki stanu zapalnego we krwi.

W przypadku ciężkiego epizodu:

biegunka częściej niż 6 razy dziennie, obfite plamienie krwią
gorączka wieczorem, tętno powyżej 90 uderzeń na minutę
niedokrwistość, nasilone objawy stanu zapalnego we krwi.

Pomiędzy takimi epizodami pacjenci mogą mieć fazy, w których objawy prawie nie występują.

U co najmniej 25% osób dotkniętych tym problemem przewlekła choroba jelit wywołuje również zmiany w innych narządach, co może prowadzić np. do bólu stawów, zapalenia oczu, zapalenia dróg żółciowych czy wysypki skórnej.

Przyczyny

Przyczyny rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie zostały jeszcze do końca wyjaśnione. Ponieważ krewni osób chorych mają od 10 do 15 razy większe ryzyko zachorowania na wrzodziejące zapalenie jelita grubego niż reszta populacji, czynniki dziedziczne (czyli zmiany w genach) najwyraźniej odgrywają pewną rolę. Do tego dochodzą prawdopodobnie różne czynniki środowiskowe.

Zaburzona bariera jelitowa umożliwia bakteriom przedostanie się do błony śluzowej jelita. Możliwe, że pewną rolę odgrywa tu zmieniony skład flory jelitowej. Z powodu tych różnych czynników dochodzi w końcu do procesów zapalnych w jelicie. Mają one charakter autoimmunologiczny, czyli są wynikiem nieprawidłowych lub nadmiernych reakcji układu odpornościowego skierowanych przeciwko własnym komórkom organizmu. W większości przypadków choroba pozostaje na całe życie.

Pewne czynniki mogą doprowadzić do pojawienia się choroby, jeśli pacjent jest do niej predysponowany, lub wywołać nowy napad, jeśli wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest już obecne. Należą do nich niektóre leki przeciwbólowe (np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen) oraz zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez bakterie lub wirusy. Z drugiej strony osoby, które przeszły zapalenie wyrostka robaczkowego, są mniej narażone na zachorowanie na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Również palacze chorują rzadziej w porównaniu z osobami niepalącymi na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ale częściej cierpią na inną przewlekłą chorobę jelit (chorobę Leśniowskiego-Crohna) – oprócz znacznie zwiększonego ryzyka wystąpienia różnych form raka. U dzieci, które były karmione piersią przez co najmniej 6 miesięcy, występuje w późniejszym okresie mniejsze ryzyko zachorowania na wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Częstość występowania

Wiek zachorowania wynosi od 15 do 40 lat, jedna czwarta pacjentów w momencie rozpoznania ma mniej niż 18 lat.
Częstość występowania choroby w Europie Środkowej wynosi około 2 na 1000 osób. Co roku na każde 100 000 osób przypadają 3–4 nowe przypadki.

Badania

Wstępne rozpoznanie często stawia się na podstawie objawów i dolegliwości pacjenta.
Podczas dokładnego badania fizykalnego brzuch bada się palpacyjnie i osłuchowo.

Badania laboratoryjne

Za pomocą badania krwi określa się ilość czerwonych krwinek (niska wartość wskazuje na krwawienie) i białych krwinek (podwyższona wartość wskazuje na stan zapalny).
Ewentualnie podwyższone parametry sedymentacji krwi oraz białka C-reaktywnego (C-reactive protein — CRP) również wskazują na stan zapalny.
Stolec bada się na obecność bakterii, aby wykluczyć inne przyczyny objawów.
Dodatkowo w stolcu można wykryć marker (kalprotektynę), który zarówno ułatwia rozpoznanie, jak i może dostarczyć informacji o przebiegu choroby. Stężenie kalprotektyny jest podwyższone w zapalnych chorobach jelit.

Kolonoskopia

Kluczowa jest jednak możliwość badania zmian w błonie śluzowej jelita. Dlatego w celu potwierdzenia rozpoznania stosuje się kolonoskopię wykonaną przez specjalistę.
Kolonoskop to giętki przewód o grubości palca zakończony kamerą ze źródłem światła służący do obrazowania wnętrza jelita na ekranie komputera. Wprowadza się go przez odbytnicę i przeprowadza przez całe jelito grube.
Dzięki temu lekarz może zbadać błonę śluzową jelita, poszukać zmian zapalnych i wykryć wrzody lub urazy.
Przy okazji za pomocą kleszczy wprowadzonych przez kolonoskop pobiera się próbki tkanki błony śluzowej (biopsja). Próbki tkanek bada się pod mikroskopem w laboratorium. Mają one kluczowe znaczenie w odróżnieniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego od choroby Leśniowskiego-Crohna. Nie zawsze jednak można to jednoznacznie stwierdzić, zwłaszcza na początku choroby.
Endoskopia żołądka i przełyku (gastroskopia) może ujawnić zapalenie w górnym odcinku przewodu pokarmowego, które jest typowe dla choroby Leśniowskiego-Crohna.

Procedury obrazowania

Za pomocą badania ultrasonograficznego można najpierw szybko ocenić, jak rozległa jest choroba i czy inne narządy jamy brzusznej również wykazują zmiany.
Jeśli jest to konieczne, obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) jelita cienkiego może pomóc w odróżnieniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego od choroby Leśniowskiego-Crohna.

Leczenie

Celem terapii jest zatrzymanie ostrego epizodu choroby i zapobieganie nawrotom.
Jeśli choroba ogranicza się do odbytnicy, leczenie po dokładnym rozpoznaniu może czasem przejąć lekarz rodzinny. Jeśli jednak zapalenie rozprzestrzeniło się na resztę jelita grubego, zwykle leczenie następuje we współpracy ze specjalistami.
Dostępne są różne leki zwalczające reakcję zapalną. W ciężkich przypadkach czasami wskazane jest chirurgiczne usunięcie całego jelita grubego. Jedynym pewnym postępowaniem w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest operacja, ale tutaj należy wziąć pod uwagę pewne możliwe powikłania.
W przypadku bólu można zażyć paracetamol lub metamizol.
Ciężkie epizody choroby mogą być zarówno niebezpieczne, jak i uciążliwe, dlatego leczy się je w szpitalu, stosując intensywną terapię.

Leczenie farmakologiczne

Kwas 5-aminosalicylowy

Większość pacjentów z łagodnymi lub umiarkowanymi objawami jest leczona przede wszystkim kwasem 5-aminosalicylowym (mesalazyną lub sulfasalazyną). Substancja czynna może być podawana miejscowo lub w postaci tabletek, w zależności od stopnia zaawansowania choroby, a także może być łączona z innymi lekami.
Mesalazyna powoduje ogólnie mniej działań niepożądanych niż sulfasalazyna i dlatego jest preferowana.
W przypadku zapalenia odbytnicy lub łagodnych postaci zapalenia jelita grubego mesalazynę podaje się miejscowo (w postaci czopka, lewatywy lub pianki).
Jeśli leczenie miejscowe jest niewystarczające, przyjmuje się dodatkowo preparaty uwalniające mesalazynę. Tabletki mesalazyny są powlekane w taki sposób, że substancja czynna uwalnia się dopiero w jelicie cienkim.
Czas trwania terapii to zwykle od 2 do 4 tygodni, czasem 6 lub więcej tygodni.

Kortyzon

W ciężkich epizodach choroby lub jeśli leczenie kwasem 5-aminosalicylowym nie przynosi oczekiwanych rezultatów, można zastosować dodatkowo kortyzon w celu zmniejszenia stanu zapalnego.
Kortyzon jest zwykle podawany doustnie (w postaci tabletek) lub dożylnie (bezpośrednio do krwi).
W przypadku zapalenia odbytnicy może również być stosowana miejscowo pianka z budezonidem.

Leki immunosupresyjne

Jeśli standardowe leczenie jest nieskuteczne lub nie jest tolerowane w przypadku ciężkiego zapalenia jelita grubego, można zastosować leki immunosupresyjne. Leki te osłabiają obronę immunologiczną organizmu, a tym samym również reakcję zapalną.
Należą do nich azatiopryna i tzw. inhibitory kalcyneuryny, takie jak cyklosporyna A i takrolimus.
Nowsze leki to tzw. leki biologiczne, takie jak antagonista TNF-alfa – infliksymab.

Terapia podtrzymująca

Po ustąpieniu objawów w ostrym epizodzie zaleca się leczenie podtrzymujące kwasem 5-aminosalicylowym przez co najmniej 2 lata w celu zapobiegania nawrotom.
Alternatywnie można zastosować szczep Nissle 1917 bakterii Escherichia coli.

Operacja

W przypadku ciężkich epizodów zapalnych (zapalenie jelita grubego o piorunującym przebiegu) lub powikłań konieczne może być chirurgiczne usunięcie jelita grubego (kolektomia).
W większości przypadków wykonuje się dziś zespolenie jelitowo-odbytowe. Polega ono na połączeniu ostatniego odcinka jelita cienkiego (jelita krętego) z otworem odbytniczym (odbytem).
Opróżnienie jelita jest wtedy możliwe w normalny sposób przez odbyt. Jednak jelito trzeba opróżniać częściej, a stolec jest rzadszy niż wcześniej.
Na początku na mniej więcej 3 miesiące wykonuje się tzw. ileostomię. Jest to mały otwór w ścianie brzucha, przez który stolec przechodzi z jelita cienkiego do woreczka.

Naturopatia, procedury alternatywne

U pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego na ogół nie jest zalecana specjalna dieta.
Jeśli występuje niedobór poszczególnych składników odżywczych (np. żelaza), można go leczyć odpowiednimi preparatami witaminowymi lub mineralnymi.
Wielu pacjentów korzysta z zabiegów naturopatycznych lub medycyny komplementarnej. Przed zastosowaniem takich środków należy porozmawiać z lekarzem. Powinny one być zawsze tylko uzupełnieniem przepisanej terapii.
Możliwe uzupełniające metody leczenia to np. metody redukcji stresu oparte na mindfulness, joga, akupunktura oraz przyjmowanie niektórych środków ziołowych, takich jak kurkumina czy nasiona babki jajowatej.

Profilaktyka

Ze względu na zwiększone ryzyko raka jelita grubego w celu kontroli zalecane są regularne kolonoskopie.
Pierwsza kolonoskopia powinna zostać wykonana od 6 do 8 lat od wystąpienia choroby.
Odstępy między kolejnymi badaniami kontrolnymi zależą od rozprzestrzeniania się wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i ryzyka wystąpienia raka jelita.
Pacjentom z pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych w celu zapobiegania rakowi jelita zaleca się przyjmowanie kwasu ursodeoksycholowego.
Długotrwałe leczenie kwasem 5-aminosalicylowym może znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka jelita.

Rokowanie

W związku z lepszymi możliwościami leczenia rokowanie dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego uległo poprawie w ciągu ostatnich 20–30 lat. Większość chorych po pierwszym ostrym epizodzie nie ma objawów przez krótszy lub dłuższy czas. Jednak u wielu osób w ciągu kilku lat następuje co najmniej jeden nawrót choroby. U niektórych pacjentów objawy są stale bardziej lub mniej wyrażone. W przypadku nawrotu choroby często dotknięty jest ten sam odcinek jelita, ale choroba może się również rozprzestrzeniać.

Powikłania

W niektórych przypadkach wrzodziejące zapalenie jelita grubego może prowadzić do ostrego i zagrażającego życiu stanu, zapalenia jelita grubego o piorunującym przebiegu. U takiego pacjenta niezbędna jest intensywna opieka, a często konieczna jest ostra interwencja chirurgiczna.
Po operacji mogą wystąpić różne powikłania.
Jeśli choroba utrzymuje się dłużej niż 10 lat, wzrasta ryzyko rozwoju raka jelita grubego. U pacjentów ze stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych ryzyko to jest jeszcze większe. Regularne badania kontrolne mają więc kluczowe znaczenie, aby móc wykryć i leczyć raka we wczesnym stadium.
Wielu młodych pacjentów z chorobą zapalną jelit zmaga się z problemami psychicznymi.

MEDIBAS