Co to jest nowotwór trzustki?

Trzustka jest narządem położonym w górnej części brzucha. Leży poniżej żołądka i dzieli się na głowę, trzon i ogon. Trzustka produkuje enzymy trawienne, które są uwalniane do dwunastnicy oraz hormony metabolizmu węglowodanów (m.in. insulinę).

Większość guzów trzustki to tzw. gruczolakoraki. które wywodzą się z przewodu wydzielniczego trzustki. Guzy te wrastają w otaczające tkanki i wcześnie rozprzestrzeniają się do miejscowych węzłów chłonnych. Przerzuty moga wystepować także w innych narządach, np. wątroba, płuca, kości.  Choroba wiąże się z wysoką śmiertelnością.

Objawy

Guz w trzustce w wielu lokalizacjach ma wystarczająco dużo miejsca, aby rosnąć przez dość długi czas, nie uciskając innych narządów ani nie powodując bólu lub innych dolegliwości. Zanim zostanie wykryty, guz często jest już duży i rozprzestrzenił się na inne narządy.

Najczęstsze objawy, które skłaniają do badania lekarskiego to mimowolna utrata masy ciała (utrata więcej niż 5–10% masy ciała), ból brzucha lub żółtaczka. Żółtaczka pojawia się, gdy guz tak mocno naciska na przewód żółciowy, że żółć nie może odpłynąć do jelita (zgodnie z przeznaczeniem), lecz przechodzi do krwi. Pigmenty żółciowe powodują żółtawe zabarwienie skóry i ciemny mocz; stolec natomiast ma jasny lub szary kolor. Dodatkowo może wystąpić silny świąd.

Inne typowe objawy to bóle brzucha i pleców, utrata apetytu i zaburzenia trawienia. W zależności od zajęcia innych narządów mogą wystąpić dodatkowe objawy, np. krwiaki.

Przyczyny

Większość guzów trzustki to tzw. gruczolakoraki, które powstają ze zmienionych komórek przewodu wydzielniczego trzustki. Guzy te szybko rozprzestrzeniają się miejscowo i we wczesnym stadium tworzą przerzuty. 3 na 4 guzy trzustki znajdują się w głowie trzustki, pozostałe w trzonie i ogonie. Guz w głowie trzustki często wrasta w drogi żółciowe, co może powodować zwężenie dróg żółciowych i rozwój żółtaczki.

Czynniki ryzyka

W większości przypadków przyczyna raka trzustki jest nieznana. Istnieją jednak pewne czynniki ryzyka/predysponujące:

• palenie tytoniu
• podeszły wiek
• niektóre choroby genetyczne i rak trzustki w rodzinie
• nadwaga i mała aktywność fizyczna 
• cukrzyca typu 2
• przewlekłe zapalenie trzustki
• zakażenia patogenami takimi jak Helicobacter pylori oraz Zapalenie wątroby typu B (lub też HIV) 
• ewentualnie bardzo częste spożywanie przetworzonych mięs, potraw wędzonych lub grillowanych
• wysoki poziom spożycia alkoholu.

Częstotliwość występowania

• co roku raka trzustki rozpoznaje się u około 22 na 100 000 osób
• ten rodzaj nowotworu rzadko występuje przed 50. rokiem życia, a najczęściej pojawia się od około 70. roku życia.

Badania dodatkowe

Oprócz badania fizykalnego pobierana jest krew w celu oznaczenia parametrów stanu zapalnego i prób wątrobowych, a także enzymów trzustkowych. Wykonywane są także badania obrazowe.

Badanie ultrasonograficzne

• w przypadku podejrzenia raka trzustki najczęściej i jako pierwsze wykonuje się zwykłe badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
• coraz częściej stosuje się również USG z endoskopem (tzw. endosonografię).

Dalsze badania obrazowe

• Procedury obrazowania, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM) trzustki dostarczają bardziej precyzyjnych informacji.
• W przypadku wykrycia guza wykonuje się dodatkowe specjalne zdjęcia trzustki oraz kolejne badania TK/RM pozostałych części jamy brzusznej, a także zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej. Dzięki temu w sposób jak najbardziej kompleksowy wyjaśnia się zakres choroby. 
• Angiografia TK lub angiografia RM mogą być stosowane do badania naczyń krwionośnych w celu oceny rozprzestrzeniania się guza.
• W niektórych przypadkach przydatne jest wziernikowanie brzucha (laparoskopia) w celu wykrycia przerzutów.

Leczenie

Wyjaśnienie poprzez badania obrazowe stanowi podstawę do wyboru metody leczenia.

Operacja

Celem leczenia jest wyleczenie choroby poprzez chirurgiczne usunięcie guza. Ponieważ jednak w momencie pierwszego rozpoznania nowotwór jest już zwykle w bardzo zaawansowanym stadium, tylko u ok. 15% chorych na raka trzustki podejmuje się próbę leczenia chirurgicznego. U pozostałych chorych nie jest już możliwe usunięcie całej tkanki guza.

• Podczas operacji całkowicie lub częściowo usuwa się trzustkę z przyległymi węzłami chłonnymi.
• Czasami usuwa się również dwunastnicę, pęcherzyk żółciowy i część żołądka.

Operacja jest rozległa (także długortwała, często co najmniej 5 godzin) i nie wszyscy pacjenci radzą sobie z takim zabiegiem. 

Jeśli nie jest możliwe chirurgiczne wyleczenie schorzenia, operacja może być mimo to przydatna w celu złagodzenia bólu i dolegliwości. Może to być operacja ponownego otwarcia zablokowanych dróg żółciowych lub operacja odciążająca, gdy jelito jest uwięzione i powoduje ból.

Chemoterapia

• W niektórych przypadkach przed operacją podawana jest chemoterapia, aby ograniczyć wielkość guza przed zabiegiem. Możliwa jest również dodatkowa terapia radiacyjna.
• U pacjentów w dobrym ogólnym stanie fizycznym zaleca się stosowanie chemoterapii podtrzymującej przez 6 miesięcy po usunięciu guza.
• W zaawansowanych stadiach paliatywna chemoterapia prowadzi do wydłużenia przeżycia i poprawy jego jakości.

Opieka paliatywna

Rak trzustki ma poważne rokowanie i może być wyleczona tylko u bardzo niewielkiej liczby osób chorych. Kiedy guz rośnie i powoduje ból, istnieje wiele form opieki paliatywnej (łagodzącej). Opieka paliatywna ma na celu złagodzenie objawów i wsparcie przy innych problemach fizycznych, psychologicznych, społecznych lub duchowych. W ten proces włączeni są również bliscy.

• Opieka paliatywna może być świadczona w trybie ambulatoryjnym (w domu) lub w specjalistycznej placówce (hospicjum).
• Możliwe są różne formy operacji zmniejszających lub odciążających guz. Terapia radiacyjna i chemoterapia mogą również łagodzić ból i inne objawy i są rozpatrywane indywidualnie.
• Ból jest również leczony zgodnie z zasadami ogólnej analgezji. Wsparcie psychoonkologiczne może mieć również pozytywny wpływ na odczuwanie bólu.
• Po usunięciu trzustki przepisuje się brakujące enzymy trawienne, które należy przyjmować, aby zapobiec zaburzeniom trawienia.
• Płyn w jamie brzusznej (wodobrzusze) może być odprowadzony za pomocą nakłucia.

Rokowanie

We wczesnym staium objawy nowotworu trzustki są tak niezauważalne, że w momencie rozpoznania w 80–85% przypadków ze względu na zaawansowane stadium guzów nie można już ich usunąć chirurgicznie.

Po rozpoznaniu średni czas przeżycia wynosi pół roku.

Dodatkowe informacje

• Rak trzustki — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden