Czy jest niealkoholowe stłuszczenie wątroby?

W niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (znanej również jako NAFLD — nonalcoholic fatty liver disease) w obrębie wątroby tworzy się tkanka tłuszczowa, zmieniając strukturę tego narządu; powoduje to powstanie tzw. stłuszczenia wątroby. Zazwyczaj takie zmiany budowy wątroby są spowodowane uporczywym spożywaniem alkoholu w dużych ilościach. Jednak w przypadku niealkoholowego stłuszczenia wątroby przyczyną nie jest ani nadużywanie alkoholu, ani inne choroby wątroby. Niemniej jednak zmiany struktury wątroby są podobne: od stadium czystego stłuszczenia wątroby, które z reguły przebiega bez objawów, może rozwinąć się zapalenie wątroby, a także może nastąpić większa przebudowa tkanek (zwłóknienie lub również marskość wątroby). Przy marskości wątroby prawidłowa tkanka narządu przekształca się w bezfunkcyjną tkankę łączną. Chorzy wykazują objawy znacznie ograniczonej funkcji wątroby. W bardzo zaawansowanych stadiach choroba może przekształcić się w złośliwy guz z komórek wątroby (rak wątrobowokomórkowy).

Częstość występowania

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby jest najczęstszą łagodną przewlekłą chorobą wątroby, występującą u 20–30% dorosłych. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby występuje częściej u osób z nadwagą/otyłością lub cukrzycą typu 2. W badaniach populacyjnych choroba ta częściej występowała u mężczyzn niż u kobiet. Różnice te dotyczą przede wszystkim osób z nadwagą. W krajach uprzemysłowionych coraz częściej chorują dzieci i młodzież (częstość występowania wynosi 3–11%).

Jakie są przyczyny?

Rozwój choroby ma przyczyny genetyczne, epigenetyczne, etniczne, hormonalne i uwarunkowane środowiskowo. Otyłość jest uważana za wspólny czynnik ryzyka zarówno niealkoholowego stłuszczenia wątroby, jak i cukrzycy typu 2. Ponadto istnieje związek pomiędzy niealkoholowym stłuszczeniem wątroby a parametrami takimi jak: obwód brzucha, BMI i stężenie trójglicerydów we krwi. „Dieta zachodnia” u nastolatków wiąże się ze zwiększonym ryzykiem późniejszego rozwoju stłuszczenia wątroby. Ważną rolę odgrywa tutaj zwłaszcza spożywanie bezalkoholowych napojów orzeźwiających. Odżywianie i aktywność fizyczna wpływają na przebieg choroby. Kilka badań wskazuje, że mikrobiom jelitowy jest zaangażowany zarówno w rozwój, jak i progresję niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Możliwe są formy mieszane między alkoholową i niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby.

Wystąpieniu niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby sprzyjają następujące czynniki:

• podeszły wiek
• zwiększone BMI (szczególnie w przypadku otyłości trzewnej)
• duże spożycie kalorii
• insulinooporność lub cukrzyca typu 2
• brak aktywności fizycznej
• czynniki genetyczne
• palenie tytoniu

Jakie dolegliwości mogą wystąpić?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby, które nie prowadzi do zapalenia lub zaburzeń funkcji wątroby, często nie powoduje żadnych dolegliwości. Jeśli występują objawy, to na początku są to zazwyczaj niespecyficzne dolegliwości, takie jak: apatia, złe samopoczucie lub uczucie ucisku w okolicy wątroby (pod prawym łukiem żebrowym). U niektórych chorych w badaniu fizykalnym wyczuwalna jest powiększona wątroba. Poza tym często zauważalne są cechy zespołu metabolicznego, takie jak nadciśnienie tętnicze czy powiększony obwód brzucha spowodowany nagromadzeniem tkanki tłuszczowej.

W jaki sposób stwierdza się chorobę?

Stłuszczenie wątroby lub zapalenie wątroby może być spowodowane przez niektóre leki, toksyny lub niektóre choroby dziedziczne. Przyczyny te są sprawdzane lub wykluczane podczas diagnostyki. Aby odróżnić chorobę od stłuszczenia wątroby związanego z alkoholem przyjmuje się dzienny limit spożycia alkoholu w wysokości 10 g dla kobiet i 20 g dla mężczyzn (pół litra piwa zawiera ok. 20 g alkoholu).

Wyraźne stłuszczenie wątroby można stosunkowo łatwo rozpoznać w badaniu USG. W celu oceny czynności wątroby w laboratorium oznacza się transaminazy ASPAT i ALAT, GGTP, bilirubinę i fosfatazę alkaliczną. Dodatkowo morfologia krwi, stężenie lipidów i glukoza na czczo wskazują ewentualną obecność chorób układu krążenia. W zależności od podejrzewanego rozpoznania można oznaczyć dalsze parametry krwi, np.: w celu wykluczenia wirusowego zapalenia wątroby lub zaburzeń autoimmunologicznych.

Możliwe jest również wykonanie badania tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MRI). Elastografia/fibroscan jest techniką ultrasonograficzną mającą na celu wykluczenie zaawansowanego włóknienia wątroby lub marskości wątroby. W przypadku konieczności dokładnego rozpoznania i ustalenia, czy występuje zapalenie czy też wytworzyła się tkanka łączna, wskazana może być biopsja wątroby. Polega to na wprowadzeniu igły przez skórę do wątroby i pobraniu próbki, która następnie jest oceniana histologicznie pod mikroskopem.

Czy istnieje leczenie?

Obecnie nie ma zatwierdzonych leków do stosowania w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby.

Głównym filarem terapii jest poprawa stylu życia oraz kontrola i terapia zespołu metabolicznego, a zwłaszcza leczenie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. W przypadku otyłych pacjentów wykazano, że utrata 10% masy ciała w ciągu jednego roku prowadzi do wymiernych pozytywnych zmian w chorobach wątroby. Liczne badania pokazują, że zmiana stylu życia może poprawić zarówno poziom transaminaz, jak również mieć wpływ na obraz histologiczny wątroby.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• W przypadku nadwagi — redukcja masy ciała
  • Utrata 5% masy ciała prowadzi do zmniejszenia się objawów u 75% chorych.
• Dieta niskokaloryczna z deficytem kalorycznym 500–700 kalorii dziennie
• Zbilansowana dieta (dieta śródziemnomorska i węglowodany złożone)
• Aktywność fizyczna (150–200 min umiarkowanej aktywności w tygodniu)
• Unikanie alkoholu i nikotyny

Czy można zapobiec chorobie?

Regularna aktywność fizyczna, taka jak spacery, jazda na rowerze, czy pływanie (2–3 razy w tygodniu i przez co najmniej 30 minut) zmniejsza ryzyko rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Spożywanie kawy również wydaje się zmniejszać ryzyko. Z kolei zwiększone spożycie kalorii liczy się jako czynnik ryzyka.

Przebieg i rokowanie

Odstępy między badaniami kontrolnymi zależą od obrazu klinicznego i muszą być ustalane indywidualnie. Zależą one od aktywności zapalnej, zmian narządowych na podłożu zespołu metabolicznego, obecności marskości wątroby lub żylaków przełyku oraz od ryzyka rozwoju raka wątrobowokomórkowego (nowotworu wątroby). Badania kontrolne odbywają się zwykle w odstępach od 3 do 12 miesięcy. Regularne badania kontrolne są ważne, aby w porę rozpoznać progresję choroby wątroby.

Stłuszczenie wątroby, bez cech zapalenia lub zwłóknienia można wyleczyć. Przy równoczesnym zapaleniu wątroby przebieg choroby jest postępujący i nieodwracalny. Przyjmuje się, że niealkoholowe stłuszczenie wątroby rozwija się w postać zapalną u około 10–20% chorych, a ta postać z kolei przekształca się w marskość wątroby u mniej niż 5% przypadków. Ryzyko wystąpienia złośliwego guza wątrobowokomórkowego wynosi 0,05% rocznie, a w przypadku obecności marskości wątroby — 2,6% rocznie.

Dodatkowe informacje

• Choroby wątroby, podwyższone wartości parametrów wątrobowych
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• Zespół metaboliczny
• Cukrzyca typu 2
• Zawał mięśnia sercowego
• Udar
• Podwyższone stężenie lipidów we krwi
• Nadciśnienie tętnicze
• Nowotwór wątroby
• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
• Nadwaga i otyłość
• Nadwaga i redukcja masy ciała — jak odnieść sukces
• Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Porady dotyczące zrównoważonej diety
• Niealkoholowe stłuszczenie wątroby — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Hannah Brand, lekarka, Berlin