Co to jest rak wątrobowokomórkowy?

Definicja

Rak wątrobowokomórkowy to nowotwór wątroby, który zwykle rozwija się jako następstwo istniejącej marskości wątroby. Guz wywodzi się z komórek wątroby (hepatocytów) i rośnie w sposób agresywny.

Objawy

Typowe objawy to ból pod prawym łukiem żebrowym, utrata apetytu, utrata masy ciała i gorączka nieznanego pochodzenia. Może również wystąpić żółtaczka. W początkowym stadium objawy są mało specyficzne. Ponieważ rak wątrobowokomórkowy występuje najczęściej u pacjentów z przewlekłym zaburzeniem pracy wątroby, objawy obu chorób podstawowych zwykle się pokrywają. Jeśli znane już dolegliwości pogorszą się niespodziewanie i znacząco, może to świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej.

Przyczyny

W ponad 80% wszystkich przypadków rak wątrobowokomórkowy występuje u pacjentów z marskością wątroby. W Europie najczęstszymi przyczynami marskości wątroby (a tym samym raka wątrobowokomórkowego) są przewlekłe zapalenie wątroby typu C (wirusowe zakażenie wątroby) oraz nadużywanie alkoholu.

Coraz częściej u jego podstaw leży również niealkoholowe stłuszczenie wątroby, które może wystąpić u osób z nadwagą lub cukrzycą typu 2.

Marskość wątroby mogą również powodować: choroba metaboliczna hemochromatoza oraz rzadsza dziedziczna choroba płuc niedobór alfa-1-antytrypsyny.

W Azji i Afryce najczęstszą przyczyną jest przewlekłe zakażenie WZW B. Innym czynnikiem ryzyka w krajach rozwijających się jest żywność zanieczyszczona toksynami pleśniowymi (aflatoksynami). Podczas gdy rak wątrobowokomórkowy w krajach uprzemysłowionych dotyczy głównie osób starszych, w krajach rozwijających się chorują na niego głównie osoby młodsze.

Częstość występowania

Na całym świecie rak wątrobowokomórkowy jest piątym najczęściej występującym nowotworem i powoduje ponad 800 000 zgonów rocznie, głównie w Azji i Afryce.

W krajach zachodnich nowotwór ten występuje wprawdzie rzadziej, jednak od kilku lat wzrasta roczny wskaźnik zachorowań w Europie i USA, do około 4 na 100 000 kobiet i 9 na 100 000 mężczyzn.

Badania dodatkowe

• Podczas badania fizykalnego lekarze zwykle znajdują objawy chorobowe wątroby, takie jak:
  • nienaturalnie twarda i nieregularna struktura wątroby w badaniu palpacyjnym
  • ewentualnie powiększona śledziona
  • uwypuklenie brzucha z powodu zatrzymania płynów (wodobrzusze)
  • zażółcenie powłoki skóry (żółtaczka)
  • widoczne naczynia krwionośne w skórze, przypominające małe pajęczynki
  • ewentualnie powiększenie piersi u mężczyzn.

Badania laboratoryjne

• Badania krwi wykazują, że czynność wątroby jest nieprawidłowa, co jest już spowodowane przewlekłym zaburzeniem wątroby. Same wyniki badań laboratoryjnych nie pozwalają na stwierdzenie istnienia nowotworu.
• We krwi znajduje się jednak swoista substancja o nazwie alfa-1-fetoproteina (AFP), która jest podwyższona u około 2/3 pacjentów z rakiem wątroby. Podwyższone stężenie tego związku może więc uzasadniać podejrzenie raka wątrobowokomórkowego, ale nie jest jednoznacznym markerem nowotworu.
• Ponadto lekarze przez badania krwi mogą z jednej strony ocenić, czy występuje wirusowe zapalenie wątroby, a z drugiej strony sprawdzać inne możliwe przyczyny choroby wątroby.

Badania obrazowe

• U wszystkich osób z grupy wysokiego ryzyka, np. z marskością wątroby, należy wykonywać co pół roku badania ultrasonograficzne (USG) w celu wczesnego wykrycia raka.
• Rak wątroby rozpoznaje się głównie na podstawie badań USG lub za pomocą tomografii komputerowej (TK), lub rezonansu magnetycznego (MRI).
• Obrazy pokazują ogniska guza w wątrobie i pozwalają ocenić, czy guz rozprzestrzenił się już na okoliczne węzły chłonne lub inne narządy.
• Jeśli rozpoznanie jest niejasne, dokładniejszych informacji może dostarczyć celowe pobranie próbki tkanki (biopsja).
• Kluczowa jest wiedza, czy guz w wątrobie to rzeczywiście rak wątrobowokomórkowy, czy ewentualnie przerzut,  rozrost innego nowotworu. Przy wyborze terapii ważne jest, z którego narządu pochodzi nowotwór.
• Podczas planowania operacji lekarze mogą również wykorzystać obrazy z TK lub MRI, aby dokładnie zobaczyć, gdzie w wątrobie znajduje się guz i czy istnieje już kilka ognisk. 

Leczenie

• Raki wątroby są trudne do leczenia, ponieważ w większości przypadków zostają wykryte dopiero wtedy, gdy nowotwór już się mocno rozprzestrzeni lub gdy czynność wątroby jest poważnie upośledzona. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów nowotworów, przy wczesnym rozpoznaniu jest większa szansa na przeżycie.
• Jeśli guz jest mały, operacja jest dobrą metodą leczenia, natomiast gdy kilka obszarów jest już dotkniętych nowotworem, zwykle wybiera się inną formę terapii.

Operacja

• Podstawową metodą leczenia we wczesnych stadiach jest usunięcie chorej części wątroby (resekcja wątroby).
• Ponieważ wątroba ma dużą zdolność do regeneracji, możliwe jest usunięcie jej części bez znacznego upośledzenia  czynności. Decydujące znaczenie ma tutaj to, jak zdrowa jest jeszcze tkanka wątroby, która nie została dotknięta przez nowotwór.
• Ze względu na ograniczoną dostępność wątroby od dawców, przeszczep wątroby jest opcją tylko dla niewielkiej części chorych osób.
• Jeśli guz nie jest zbyt duży i jest tylko kilka jego ognisk, szanse na wyleczenie po przeszczepie wątroby są duże.

Leki i radioterapia

• Radioterapia lub chemioterapia, które są często stosowane w przypadku innych rodzajów nowotworów, zazwyczaj nie działają zbyt skutecznie w przypadku raka wątrobowokomórkowego, dlatego są one stosowane rzadziej.
• W tym celu opracowano specjalne substancje o bardzo swoistym działaniu na raka wątrobowokomórkowego, które stosuje się w zaawansowanej chorobie. Należą do nich specjalne przeciwciała (atezolizumab i bewacyzumab) oraz tzw. inhibitory kinaz tyrozynowych (np. sorafenib).

Inne metody leczenia

• Oprócz operacji możliwe są inne metody, w tym tzw. terapie miejscowe, np. blokowanie dopływu krwi do guza lub ablacja tkanki nowotworowej (tj. ukierunkowane niszczenie komórek nowotworowych) za pomocą substancji chemicznych, takich jak alkohol lub kwas octowy, albo za pomocą promieniowania lub mikrofal.
• Jeśli choroby nie można wyleczyć, dostępne są różne metody łagodzenia bólu i innych objawów lub leczenia powikłań zaburzenia funcji wątroby.

Zapobieganie

• Osoby, którzy nie mają marskości wątroby, mają niskie ryzyko zachorowania na raka wątrobowokomórkowego. W ramach profilaktyki tej choroby należy unikać alkoholu lub pić tylko umiarkowane jego ilości oraz unikać zakażenia wirusami zapalenia wątroby.
• Przeciwko WZW B istnieje szczepienie, które jest zalecane już w dzieciństwie.
• Nie jest dostępna szczepionka przeciwko WZW C.
• Wirusy zapalenia wątroby typu B przenoszone są przez krew osób zakażonych (np. zażywanie narkotyków, zakłucie igłą), a także drogą płciową; wirusy zapalenia wątroby typu C również przenosi się przez krew, ale rzadko podczas niezabezpieczonego stosunku seksualnego. Odpowiednie środki ostrożności są ważne, aby zapobiec obu zakażeniom.
• Pacjentom z już istniejącym zapaleniem wątroby lub marskością wątroby zaleca się ścisłą obserwację lekarską, aby m.in. móc wykryć raka wątrobowokomórkowego we wczesnym stadium.

Rokowanie

W przypadku wczesnego rozpoznania wskaźnik 5-letniego przeżycia wynosi 50–70%. Jeśli jednak rakr jest bardziej zaawansowany, prawie zawsze w ciągu kilku lat prowadzi do zgonu.

Dodatkowe informacje

• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• Nadużywanie alkoholu
• Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B
• Rak wątrobowokomórkowy — informacje dla lekarzy

Autorzy

• omasz Tomasik (recenzent)
• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent/redaktor)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden (recenzent/redaktor)