Co to jest polekowe uszkodzenie wątroby?

Wątroba odgrywa ważną rolę w  przetwarzaniu substancji dostarczanych z zewnątrz, np. leków. Niektóre leki w zbyt dużych dawkach powodują uszkodzenie wątroby u wszystkich ludzi (np. paracetamol). Inne substancje czynne upośledzają czynność wątroby tylko u niektórych osób; jest to spowodowane np. faktem, że niektóre procesy metaboliczne w wątrobie nie przebiegają tak skutecznie u osób dotkniętych chorobą ze względu na ich uwarunkowania genetyczne, a substancje gromadzą się lub są rozkładane i wydalane bardzo powoli. Zasadniczo wiele substancji czynnych z bardzo różnych grup leków, a także różne preparaty ziołowe mogą potencjalnie prowadzić do upośledzenia komórek wątroby i ich czynności.

W wielu przypadkach wpływ leku na wątrobę objawia się jedynie w nieprawidłowych wynikach badań krwi, a osoba chora może nie odczuwać żadnych dolegliwości. Jednak u niektórych pacjentów upośledzenie czynności wątroby może być na tyle poważne, że wywołuje objawy. Najczęstszym objawem jest żółtaczka (zażółcenie skóry i białkówek oczu). W umiarkowanie ciężkich przypadkach występują poważniejsze objawy, takie jak silny ból brzucha, znużenie i złe samopoczucie. W wyjątkowych przypadkach polekowe uszkodzenie wątroby może prowadzić do zagrożenia życia.

Polekowe choroby wątroby stanowią około 2% wszystkich hospitalizowanych przypadków żółtaczki, 10% wszystkich przyjęć do szpitala z rozpoznaniem ostrego zapalenia wątroby i 25% (do 50% w USA) wszystkich przypadków ostrej niewydolności wątroby.

Przyczyny

Bardzo wiele leków i naturalnych środków leczniczych / preparatów ziołowych może powodować uszkodzenie wątroby; niektóre z nich tylko wtedy, gdy są przyjmowane w zbyt dużych dawkach lub w połączeniu z innymi substancjami uszkadzającymi wątrobę. Należą do nich różne antybiotyki, leki przeciwbólowe, niektóre leki na padaczkę, niektóre hormony i inne, ale także preparaty ziołowe, takie jak np. glistnik, waleriana, jemioła.

Określone leki, np. niektóre leki cytostatyczne są szczególnie obciążające dla wątroby. Substancje czynne, o których wiadomo, że mogą uszkadzać komórki wątroby, nazywane są hepatotoksycznymi (toksycznymi dla wątroby).

Niektóre substancje już nawet w niewielkich ilościach mogą uszkadzać wątrobę. Dotyczy to w szczególności osób, którym brakuje pewnych białek (enzymów) w wątrobie, przez co niektóre leki nie mogą być rozkładane tak skutecznie, jak u innych osób. W takich okolicznościach lek może gromadzić się w wątrobie i powodować odpowiednie uszkodzenia. U niektórych osób po zażyciu pewnych substancji czynnych występują również poważne reakcje układu odpornościowego, które mogą prowadzić do ciężkiego uszkodzenia wątroby. 

Jakie są objawy?

Uszkodzenie wątroby może przebiegać bezobjawowo i zostać wykryte tylko przypadkowo podczas badania krwi na podstawie podwyższonych parametrów wątrobowych. Nieokreślone objawy, takie jak zmęczenie, utrata apetytu, nudności, wymioty, utrata masy ciała, bóle stawów i mięśni, dyskomfort w górnej części brzucha i ciemne zabarwienie moczu, jasne stolce i świąd skóry mogą być oznakami działania substancji toksycznych dla wątroby. Czas pomiędzy przyjęciem leku a uszkodzeniem wątroby, tj. okres utajenia, jest bardzo zróżnicowany. Choroba może rozwinąć się w ciężkie zapalenie wątroby (piorunujące zapalenie wątroby).

Polekowe uszkodzenie wątroby może przypominać wirusowe zapalenie wątroby (postać wątrobowokomórkowa) lub zastój żółci (postać cholestatyczna). Postaci wątrobowokomórkowej często towarzyszy zmęczenie, ból brzucha i żółtaczka. Postać cholestatyczna charakteryzuje się żółtaczką i świądem. Jednak pod względem wzorca uszkodzeń istnieją również formy przejściowe pomiędzy dwiema postaciami i różnymi podgrupami, aż do przewlekłych zaburzeń, a nawet rozwoju raka. Najczęstszą przyczyną polekowego uszkodzenia wątroby jest przyjmowanie paracetamolu w zbyt dużych dawkach.

Jakie badania dodatkowe są przeprowadzane przez lekarzy i w szpitalu?

Ustalenie rozpoznania może być trudne. Ważne są badania krwi. Na podstawie tych badań można stwierdzić, jak poważny jest wpływ leków na wątrobę i które czynności wątroby są już upośledzone. Ponadto można określić, jak wysokie jest stężenie leku we krwi. Bardzo ważne jest, aby poinformować lekarza o przyjmowanych ostatnio lekach, ich ilości i czasie przyjmowania. Dotyczy to również środkó dostępnych bez recepty i preparatów ziołowych. Ponieważ spożywanie alkoholu może dodatkowo uszkadzać czynność wątroby, lekarz zapyta również szczegółowo o tę kwestię. Będzie chciał również wiedzieć, czy w rodzinie występowały choroby wątroby, czy sam pacjent kiedykolwiek już przebył taką chorobę lub czy cierpi na inne choroby.

Ponadto wykonuje się badanie ultrasonograficzne górnej części brzucha w celu wykrycia ewentualnych zmian strukturalnych wątroby i oceny jej wielkości. Konieczne może być również wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. W niektórych przypadkach przydatne jest zbadanie próbki tkanki wątroby (biopsja), aby móc zidentyfikować dokładną przyczynę i rodzaj uszkodzenia.

Leczenie

Najważniejszym krokiem w leczeniu jest zaprzestanie przyjmowania szkodliwej substancji. Jeśli uszkodzenie wątroby jest niewielkie, a lek, który je powoduje, jest pilnie potrzebny (np. chemioterapia nowotworu lub leki na padaczkę), dawka jest zmniejszana w razie potrzeby, a parametry wątrobowe są regularnie sprawdzane.

Jeśli osoba pacjent ma poważne objawy, leczenie jest zwykle prowadzone w szpitalu. Jeśli uszkodzenie wątroby jest spowodowane reakcją immunologiczną, często pomocna jest terapia sterydowa. W przypadku zatrucia niektórymi preparatami dostępne jest specjalne „antidotum", np. w przypadku zatrucia paracetamolem podaje się acetylocysteinę. Kwas ursodeoksycholowy może często skutecznie łagodzić uszkodzenia wątroby spowodowane przez kilka innych substancji. W przeciwnym razie stosuje się terapię wspomagającą, w zależności od stopnia uszkodzenia wątroby. Jeśli bardzo szybko wystąpi niewydolność wątroby, transplantacja wątroby jest czasami jedyną szansą na przeżycie.

Jednak w wielu przypadkach zaburzenia czynności wątroby nie są tak poważne i sytuacja normalizuje się w ciągu kilku tygodni po odstawieniu wywołującego leku, ale czasami może to potrwać kilka miesięcy.

Rokowanie

W większości przypadków wątroba regeneruje się, jeśli nie jest już narażona na działanie szkodliwej substancji. Może to jednak potrwać kilka miesięcy. W najgorszym przypadku w wątrobie może rozwinąć się zapalenie wątroby, marskość wątroby lub guzy związane z lekami. Na szczęście zdarza się to niezwykle rzadko.

Jednak przedawkowanie paracetamolu, ale także innych substancji, może również prowadzić do tak ciężkiego uszkodzenia wątroby, że dochodzi do niewydolności wielonarządowej, a pacjenci nie przeżywają pomimo intensywnej opieki medycznej.

W przypadku każdej terapii ważna jest ocena ryzyka uszkodzenia wątroby. Jeśli pacjenci mają już upośledzoną czynność wątroby, na przykład z powodu wysokiego spożywania alkoholu lub stosowania innych leków uszkadzających wątrobę, lekarze dokładnie rozważą ryzyko i, jeśli to możliwe, wybiorą alternatywny preparat. W przypadku niektórych terapii regularnie oznacza się stężenie leku we krwi oraz parametry krwi wskazujące na uszkodzenie wątroby lub odzwierciedlające czynność wątroby. 

Dodatkowe informacje

• Żółtaczka.
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby.
• Rak wątroby (pierwotny rak wątrobowokomórkowy).
• Świąd w zaburzeniach wątroby.
• Alkohol – nadużywanie czy uzależnienie?
• Polekowe uszkodzenie wątroby - informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Prof dr hab. Sławomir Chlabicz, (redaktor)
• Dr n. med. Susanne Meinrenken, (recenzent)