Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu B?

Definicja

Wirusowe zapalenie wątroby typu B to stan zapalny wątroby wywołany przez wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV). Zakażenie przebiega bezobjawowo u około jednej trzeciej osób dotkniętych chorobą i jest wykrywane jedynie przypadkowo podczas badań krwi.

Wirus przenosi się przez krew, spermę i rzadziej przez inne płyny ustrojowe. Okres inkubacji, czyli okres między zakażeniem (wniknięciem wirusa) a wystąpieniem objawów, waha się od 45 do 180 dni; średnio wynosi od 2 do 4 miesięcy. Jeśli wirusowe zapalenie wątroby typu B nie zostanie zwalczone po 6 miesiącach, nazywa się je zakażeniem przewlekłym.

Jeżeli wirusowe zapalenie wątroby typu B występuje w związku z wykonywaniem czynności zawodowych, chorobę można wówczas uznać za chorobę zawodową.

Objawy

Ostre zakażenie

• „Ostre zakażenie” odnosi się do pierwszych 6 miesięcy choroby.
• Objawy rozwijają się tylko u dwóch trzecich wszystkich zakażonych.
• W stadium początkowym (3–10 dni) głównymi objawami są: apatia, utrata apetytu, nudności i wymioty, bóle brzucha, biegunka, gorączka, bóle stawów, a także wysypka.
• U około jednej trzeciej zakażonych rozwija się żółtaczka z zażółceniem skóry i oczu, jasnymi stolcami i ciemnym moczem. Szczyt choroby następuje po 1–2 tygodniach, po 2–4 tygodniach zażółcenie ustępuje.
• U maksymalnie 1% chorych może wystąpić niewydolność wątroby.
• U dotychczas zdrowych dorosłych osób zakażenie zostaje zwalczone w ponad 90% przypadków.

Przewlekłe zakażenie

• Przewlekłe zakażenie występuje, kiedy po 6 miesiącach od zachorowania wirus nadal jest wykrywalny.
• Często występują tylko nieznaczne objawy, takie jak zmęczenie/apatia, bóle brzucha, utrata apetytu lub bóle stawów (lub nie występują żadne).
• Wątroba może utracić swoją funkcję (marskość wątroby).
• W niektórych przypadkach występuje złośliwy guz wątroby.
• Do przewlekłego zakażenia dochodzi w przypadku: 
  • do 10% zdrowych dorosłych
  • 90% dzieci zakażonych okołoporodowo
  • 30–90% dorosłych z obniżoną odpornością

Przyczyny

• Zapalenie wątroby jest spowodowane endogenną reakcją obronną organizmu przeciwko wirusowi.
  • Własne komórki odpornościowe organizmu (limfocyty T) niszczą zakażone komórki wątroby.
  • Sam wirus nie uszkadza komórek wątroby.

Zakażenie

• Przeważnie poprzez kontakt błon śluzowych (stosunek seksualny, poród) oraz przez krew.
• Wirus może przetrwać poza organizmem w zaschniętej krwi przez ponad tydzień.
• W niskich stężeniach wirus występuje w poniżej wymienionych płynach ustrojowych:
  • płyn łzowy
  • ślina
  • sperma
  • wydzielina z pochwy
  • siara podczas ciąży lub w pierwszych dniach po porodzie
• Ludzie zakażają się tylko od innych ludzi, nie od zwierząt.
• Ryzyko zakażenia jest podwyższone w przypadku:
  • kontaktów seksualnych z osobami w krajach wysokiego ryzyka lub z osobami przyjeżdżającymi z tych regionów
  • kontaktów seksualnych z osobami z grup ryzyka (np.: z osobami świadczącymi usługi seksualne)
  • wspólnego używania strzykawek wśród osób uzależnionych od narkotyków
  • personelu opieki zdrowotnej (zakłucia igłą)
    
    • W przypadku skaleczenia skażoną kaniulą ryzyko przeniesienia zakażenia wynosi do 30%.
  • transfuzji krwi
    
    • Ryzyko w dzisiejszych czasach jest dużo mniejsze niż wcześniej dzięki badaniu preparatów krwiopochodnych.
  • zaniedbań higienicznych w placówkach opiekuńczych, zwłaszcza w zakresie niewłaściwego używania glukometrów
  • noworodków zakażonych matek
  • Ryzyko zakażenia dla dziecka wynosi 70–90%, jeśli matka jest chora i jeśli nie podjęto żadnych działań mających na celu ochronę dziecka.

Częstość występowania

• Wirusowe zapalenie wątroby typu B jest jedną z najczęściej występujących chorób zakaźnych.
• Na całym świecie żyje około 2 miliardów ludzi z przebytym lub aktualnym zakażeniem HBV.
• Szczególnie dotknięte są regiony zachodniego Pacyfiku i Afryki. Europa i Ameryka Północna mają najniższą częstość występowania na świecie.
• Większość osób dotkniętych tą chorobą to mężczyźni w wieku od 30 do 40 lat.
• Wśród osób uzależnionych od narkotyków częstość występowania wynosi od 5 do 33%.

Badania

• Rozpoznanie następuje na podstawie typowych objawów oraz badań krwi.
• Czasami przydatne może być badanie wątroby za pomocą badania ultrasonograficznego.
• U niektórych chorych może być wskazana biopsja wątroby.
• Ewentualnie można wykonać badania krwi w celu wykluczenia pozostałych zakażeń (WZW C, D, E lub HIV).

Leczenie

Ostre zapalenie wątroby typu B

• Z reguły następuje samowyleczenie.
• Środki łagodzące objawy
  • W niektórych przypadkach chorzy są przyjmowani do szpitala na obserwację, gdzie w razie potrzeby możliwe jest nawodnienie i podanie środków leczenia żywieniowego.
• W przypadku ciężkiego przebiegu: terapia lekami przeciwwirusowymi i wczesna opieka w ośrodku transplantacji wątroby.

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B (choroba dłuższa niż 6 miesięcy)

• Specjalne leki zwalczające wirusa.
• Przeszczep wątroby jest jedną z opcji leczenia niewydolności wątroby.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Rezygnacja z alkoholu
• Lepiej tolerowana, zwłaszcza we wczesnych stadiach choroby, jest żywność wysokowęglowodanowa i niskotłuszczowa.
• Należy unikać zakażenia innych ludzi.
  • Nie należy dzielić się z innymi osobami nożyczkami do paznokci, szczoteczką do zębów czy maszynką do golenia.
  • Należy unikać kontaktu własnej krwi (np. poprzez otwarte rany) lub innych płynów ustrojowych z kwią i płynami ustrojowymi innych osób.
  • Podczas stosunków seksualnych należy używać prezerwatywy, o ile nie ma pewności, że partner(ka) został(a) skutecznie zaszczepiony(-a).

Profilaktyka

• Szczepienie
  • Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B jest zalecane jako szczepienie standardowe dla wszystkich dzieci, a wśród osób dorosłych — dla grup szczególnie narażonych.
  • W celu sprawdzenia skuteczności szczepienia w wieku dorosłym należy wykonać badanie krwi (test anty-HBs).
• Postępowanie w przypadku ran kłutych i ciętych lub innych dróg przenoszenia
  • Pozwolić na krwawienie przez co najmniej 1 minutę, w razie potrzeby sprowokować krwawienie, zdezynfekować.
  • Rozpryski krwi/płynów ustrojowych na nieuszkodzoną skórę: zdezynfekować środkiem antyseptycznym do skóry, następnie umyć wodą z mydłem.
  • Rozpryski na błonę śluzową (usta, nos, oczy): spłukać obficie wodą lub płynem fizjologicznym (woda destylowana lub 0,9% roztwór NaCl/sól fizjologiczna sterylna) lub rozcieńczonym w stosunku 1:4 wodnym roztworem jodu.
  • Kontakt krwi/płynów ustrojowych z uszkodzoną skórą: usunąć powierzchownie krew/płyny ustrojowe, zdezynfekować.
  • Pobrać krew od osoby będącej nosicielem i osoby potencjalnie zakażonej:
    
    • aby oszacować ryzyko zakażenia
    • aby ustalić, czy istnieje wystarczająca ochrona poszczepienna
• W przypadku noworodków, które mogły ulec zakażeniu: szczepienie i immunoglobulina w ciągu 12 godzin po narodzinach.
• Osoby chore mogą pracować w placówkach zbiorowych (przedszkola, szkoły, świetlice itp.) lub do nich uczęszczać; muszą jednak zachowywać się tak, by nie zakazić nikogo innego. Wszystkim członkom tych placówek zaleca się szczepienie.

Rokowanie

• Wiek w momencie zakażenia ma również współdecydujący wpływ na jego przewidywany przebieg.
  • U niemowląt i dzieci występuje wysokie ryzyko zakażenia przewlekłego (tj. choroby trwającej dłużej niż 6 miesięcy).
• Żółtaczka nie występuje u 70% dorosłych i u 90% dzieci poniżej 5 roku życia.
• Wśród osób dorosłych, które uległy zakażeniu:
  • u 1/3 osób zakażonych nie rozwijają się żadne objawy
  • u 1/3 osób zakażonych rozwija się żółtaczka, która ustępuje po 2–4 tygodniach.
  • u 1/3 osób zakażonych rozwijają się objawy bez żółtaczki
  • u 0,5–1% osób zakażonych choroba ma ciężki przebieg
    • częściej u osób 40 powyżej roku życia, u kobiet w ciąży i u noworodków zakażonych matek
  • Choroba ma charakter przewlekły nawet w 10% przypadków.

Dodatkowe informacje

• Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B w ciąży
• Żółtaczka
• Marskość wątroby i niewydolność wątroby
• Nowotwór wątroby
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin