Co to jest Helicobacter pylori?

Definicja

Helicobacter pylori to rodzaj bakterii, która może kolonizować błonę śluzową żołądka. W przeciwieństwie do większości żywych mikroorganizmów, nie ginie ona wskutek działania kwasu żołądkowego i dlatego może przetrwać w tym narządzie. Kolonizacja H. pylori może w dłuższej perspektywie powodować dolegliwości gastryczne oraz choroby żołądka i jelita cienkiego.

Objawy

Zapalenie żołądka

Wskutek kolonizacji bakterii dochodzi do reakcji zapalnej w błonie śluzowej żołądka, czyli przewlekłego zapalenia żołądka (zapalenie żołądka). Jednak sam stan zapalny może rozwijać się w ukryciu, a około 80% dotkniętych osób mimo zakażenia nie będzie miało żadnych dolegliwości.

Choroba wrzodowa

U pozostałych 20% rozwijają się objawy i choroby związane z H. pylori. Mogą wystąpić zaburzenia trawienia, takie jak wczesne uczucie sytości lub pełności po posiłku, ból, zgaga, uczucie wzdęcia w nadbrzuszu, nudności i wymioty. Zbiorczo wymienione problemy trawienne noszą nazwę „dolegliwości dyspeptycznych” i mogą świadczyć o chorobie wrzodowej (wrzodach żołądka i jelita cienkiego) będącej jednym z najczęstszych następstw zakażenia.

Bakteria powoduje zaburzenia różnych mechanizmów ochronnych błony śluzowej żołądka. Pod wpływem stanu zapalnego i działania żrącego kwasu żołądkowego może dojść do uszkodzenia błony śluzowej i w następstwie do powstania owrzodzeń (wrzodów). Stres i stosowanie niektórych leków mogą dodatkowo sprzyjać rozwojowi wrzodów.

Wrzód jelita cienkiego zwykle objawia się bólem nadbrzusza na czczo i poprawą po spożyciu posiłku, natomiast wrzód żołądka najczęściej powoduje dyskomfort w krótkim czasie po jedzeniu. Dolegliwości bólowe mogą pojawiać się w nocy i wybudzać ze snu. Bez wykonania endoskopii przewodu pokarmowego nie da się w sposób pewny rozróżnić dolegliwości dyspeptycznych (m.in. zgagi) i choroby wrzodowej.

Nowotwór żołądka

Zakażenie H. pylori zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu żołądka. Możliwe objawy nowotworu żołądka to trudności w połykaniu, niepożądana utrata wagi, krwawe wymioty lub krew w stolcu. Wskutek kontaktu krwi z kwasem żołądkowym stolec nabiera bardzo ciemnego zabarwienia; taki stolec określany jest jako smolisty.

Przyczyny

Zakażenie następuje w wyniku przeniesienia z człowieka na człowieka, choć dokładna droga transmisji nie została jeszcze do końca poznana. Uważa się, że do zakażenia może dojść drogą pokarmową, przez kontakt z zakażonymi wymiocinami lub wskutek zabrudzenia kałem produktów spożywczych.

Częstość występowania

Ogólnie rzecz biorąc, kolonizacja Helicobacter pylori jest jednym z najczęstszych zakażeń i dotyczy nawet 50% dorosłych ludzi na świecie. Częstość występowania u dzieci wynosi zaledwie ok. 3%. Choroba często przenosi się w obrębie rodziny. W mniej więcej równym stopniu dotyczy mężczyzn i kobiet.

Badania

Badanie lekarskie najczęściej nie wykazuje żadnych nieprawidłowości, może występować tkliwość w nadbrzuszu. Blade śluzówki jamy ustnej i gardła mogą wskazywać na związaną z przewlekłym krwawieniem niedokrwistość (anemię) spowodowaną przez wrzody, co potwierdzi badanie morfologii krwi. Badania stolca mogą wykazać obecność krwi utajonej. 

Istnieje kilka możliwości wykrywania zakażenia Helicobacter pylori - można przeprowadzić test oddechowy lub badanie stolca na obecność bakterii. Najpewniejszą metodą pozostaje jednak badanie endoskopowe żołądka (gastroskopia), podczas którego pobierane są próbki tkanek (bioptaty), poddawane dalszym badaniom:

• badaniom histopatologicznym (pod mikroskopem)
• badaniom metodami biologii molekularnej (polymerase chain reaction — PCR = reakcja łańcuchowa polimerazy)
• badaniom na obecność enzymu swoistego dla bakterii H. pylori (szybki test ureazowy)
• posiewom bakteryjnym

Leczenie

Kiedy wskazane jest leczenie?

Ponieważ kolonizacja przez H. pylori jest powszechna i u większości ludzi nie powoduje żadnych objawów, leczenie nie zawsze jest konieczne.

Zaleca się jednak leczenie antybiotykami w następujących przypadkach:

• W przypadku choroby wrzodowej
• W przypadku choroby wrzodowej w wywiadzie i planowanego przewlekłego stosowania ASA (kwasu acetylosalicylowego) lub innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• W profilaktyce nowotworu żołądka (raka żołądka)

Leczenie można rozważyć w przypadku:

• Dolegliwości w nadbrzuszu (dyspepsji)

Antybiotykoterapię zaleca się również w przypadku rzadszych schorzeń związanych z H. pylori (np. skłonności do krwawień, chłoniaków przewodu pokarmowego czy szczególnych postaci zapalenia błony śluzowej żołądka).

W przypadku zgagi i zapalenia przełyku (refluksowego zapalenia przełyku) bez zapalenia żołądka leczenie nie jest zalecane.

Lekarz prowadzący omawia szczegóły z każdym pacjentem indywidualnie.

Leczenie antybiotykami

Leczenie antybiotykami ma na celu eradykację H. pylori, czyli całkowite pozbycie się jej z przewodu pokarmowego. Jest to bakteria bardzo odporna, dlatego w leczeniu stosuje się kombinację trzech lub czterech leków. Istnieją różne schematy leczenia antybiotykami, o ich wyborze lekarz decyduje indywidualnie. Klasyczne 14-dniowe leczenie obejmuje:

• leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego (inhibitory pompy protonowej), np. pantoprazol, omeprazol, esomeprazol
• i antybiotyki klarytromycynę + amoksycyklinę

Jeśli istnieje zwiększone ryzyko, że bakterie Helicobacter pylori są oporne na klarytromycynę (nie zareagują na leczenie trzema lekami), można przez 10 dni zastosować tzw. terapię poczwórną z bizmutem:

• leki hamujące wydzielanie kwasu (inhibitory pompy protonowej), np. pantoprazol, omeprazol, esomeprazol
• dicytrynian tripotasu bizmutu
• antybiotyki tetracyklina + metronidazol

Leki hamujące wydzielanie kwasu, tzw. inhibitory pompy protonowej (IPP), hamują produkcję kwasu żołądkowego, aby błona śluzowa mogła się zagoić, antybiotyki zwalczają zakażenie bakterią Helicobacter pylori.

Jako działania niepożądane mogą wystąpić m.in. nudności, wymioty i biegunka.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Należy rzucić palenie.
• Leki należy przyjmować przed posiłkami.
• Stosowane osłonowo probiotyki łagodzą działania niepożądane wywołane przez antybiotyki.

Ocena skuteczności leczenia

Ocenę skuteczności leczenia należy przeprowadzić najwcześniej po 4 tygodniach, wykonując testy oddechowe lub badanie stolca.

Rokowanie

Rokowanie jest bardzo dobre. Wskaźnik ponownych zakażeń jest bardzo niski (1,5%).

Dodatkowe informacje

• Zapalenie żołądka
• Zgaga
• Choroba wrzodowa
• Nowotwór żołądka
• Antybiotyki
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Zakażenie Helicobacter pylori — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Susanna Allahwerde, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Berlin
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)