Czym są upadki u osób starszych?

Definicja

Upadek to nieoczekiwana utrata równowagi prowadząca do upadku na ziemię lub inne twarde podłoże. Jest to problem wieloczynnikowy, który często wymaga interdyscyplinarnego podejścia pomiędzy różnymi ośrodkami opieki zdrowotnej.

Upadki, zarówno z obrażeniami fizycznymi, jak i bez nich, są związane ze zwiększoną zachorowalnością oraz różnymi dysfunkcjami.Osoby, które doznają urazów związanych z upadkiem, często wymagają dłuższego pobytu w szpitalu i mogą mieć trudności z powrotem do wykonywania codziennych czynności oraz aktywności społecznych. 

Konsekwencje upadków obejmują:

• strach przed ponownym upadkiem
• utratę pewności siebie podczas chodzenia
• izolacją społeczną
• depresję

Przyczyny

Upadki są zwykle spowodowane kombinacją różnych przyczyn. W około połowie przypadków odpowiedzialne są warunki zewnętrzne, np. dywany stwarzające ryzyko potknięcia, złe oświetlenie, nieodpowiednie obuwie.

Osoby, które ograniczają swoją aktywność fizyczną ze strachu przed kolejnymi upadkami, mogą wpadać w błędne koło. Brak aktywności fizycznej może zwiększać ryzyko kolejnych upadków.

Upadki mogą także być spowodowane problemami zdrowotnymi, które częściej występują wraz z wiekiem, takimi jak:

• zaburzenia zmysłu równowagi
• choroby narządu ruchu (choroba zwyrodnieniowa stawów, osłabienie mięśni)
• trudności w orientacji wynikające z pogorszenia wzroku i słuchu
• infekcje (np. zapalenie oskrzeli, sepsa, infekcje dróg moczowych)
• zaburzona gospodarka elektrolitowa
• cukrzyca
• zaburzenia układu krążenia (np. zawał serca, zatorowość płucna)
• niskie ciśnienie tętnicze
• zaburzenia świadomości, zawroty głowy
• choroby neurologiczne (np. choroba Parkinsona, udar, demencja)
• zaburzenia czucia w stopach
• depresja
• niedobór witaminy D: prowadzi do osłabienia mięśni i wiąże się z tendencją do upadków

Ponadto zwiększone ryzyko upadków jest działaniem niepożądanym niektórych leków (np. przeciwbólowych i nasennych).

Czynniki ryzyka (powtarzających się) upadków

• kobiety po 80. roku życia
• wcześniejsze upadki i strach przed kolejnymi upadkami
• upośledzenie funkcji poznawczych: demencja, splątanie
• upośledzona mobilność
• zawroty głowy, utrata równowagi
• upośledzenie wzroku
• niski wskaźnik masy ciała (niedożywienie)
• jednoczesne stosowanie więcej niż pięciu leków (wielolekowość)
• leki psychotropowe
• trzy lub więcej chorób przewlekłych (wielochorobowość)

Częstotliwość występowania

Około 1/3 osób powyżej 65. roku życia doświadcza co najmniej jednego upadku rocznie, przy czym kobiety są bardziej narażone na tego typu zdarzenia niż mężczyźni.

Chociaż większość upadków nie kończy się poważnymi obrażeniami, to około 10% z nich wymaga hospitalizacji z powodu urazu.

Szczególnie niepokojące są przypadki złamań, które występują w około 5% przypadków upadków, często dotykając nadgarstka, biodra lub kręgosłupa

Co istotne, pacjenci, którzy doznali upadków, są bardziej podatni na kolejne urazy, co może prowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych i zwiększonej śmiertelności..

Badania

W praktyce lekarza rodzinnego

Podczas wywiadu medycznego rekonstruowany jest przebieg zdarzenia upadku:

• Co się stało, kiedy, gdzie i dlaczego doszło do upadku?
• Czy osoba była nieprzytomna?
• Czy wcześniej zdarzały się upadki?
• Jakie przyjmowano leki?
• Czy występowały objawy towarzyszące, takie jak zawroty głowy lub paraliż?
• Czy występują inne problemy zdrowotne?
• Jakie warunki panują w gospodarstwie domowym (oświetlenie, ryzyko potknięcia)?

Po przeprowadzeniu badania fizykalnego pod kątem urazów odnotowywane są możliwe przyczyny, np. niskie ciśnienie tętnicze, gorączka, udar, działania niepożądane leków.

Po pomiarze ciśnienia tętniczego w pozycji siedzącej i stojącej ocenia się stan poznawczy pacjentów (orientacja, uwaga, pamięć). Następnie przeprowadzane jest badanie neurologiczne. W celu określenia ryzyka upadku można zastosować specjalne testy.

Istnieje możliwość wykonania badania krwi i moczu, a EKG może być wskazane w przypadku podejrzenia zawału serca lub arytmii serca.

Badania specjalistyczne w szpitalu

Konieczne może być przeprowadzenie dalszych badań przez specjalistów (np. kardiologa, neurologa). W przypadku pogorszenia wzroku lub słuchu przeprowadzone zostanie badanie okulistyczne lub otolaryngologiczne.

W przypadku powtarzających się upadków i wielochorobowości (jednoczesnego występowania kilku chorób) można skorzystać z konsultacji specjalistów w dziedzinie geriatrii. Istnieją różne testy mobilności pozwalające ocenić ryzyko upadku.

W przypadku poważnych obrażeń spowodowanych upadkiem (np. złamania kości, urazy głowy) lub w przypadku poważnej infekcji (np. sepsa) konieczna jest hospitalizacja.

Środki i zalecenia

Jeśli przyczyną było zaburzenie (niskie ciśnienie tętnicze, zawroty głowy, zaburzenia metaboliczne itp.), należy podjąć leczenie.

Leki

Uważa się, że wapń i witamina D mają bezpośredni wpływ na siłę mięśni, zwiększając siłę u osób starszych i prowadząc do poprawy równowagi. Jednakże zalecenia dotyczące suplementacji witaminą D wykazują zróżnicowane rezultaty w badaniach naukowych.

Bisfosfoniany mają udokumentowane działanie przeciw osteoporozie i zapobiegają złamaniom.

Programy ruchowe

Trening siłowy, równowagi i ruchowy, a także ćwiczenia podnoszenia się z podłogi są skutecznymi metodami zapobiegania upadkom u osób starszych. Regularne wykonywanie tych ćwiczeń może poprawić siłę mięśniową, koordynację oraz zdolność do utrzymania równowagi, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka upadków. W razie potrzeby, współpraca z fizjoterapeutami może dodatkowo zwiększyć skuteczność treningu oraz dostosować go do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta.

Dostosowanie warunków życia i środków pomocy

Aby zmniejszyć ryzyko upadków u osób starszych, istotne jest eliminowanie czynników ryzyka w ich otoczeniu. Należy zadbać o usuwanie przeszkód, które mogą prowadzić do potknięć, zapewnić dobre oświetlenie w domu oraz odpowiednio oznaczyć drzwi, co ułatwi orientację.

Dodatkowo, pomocne mogą być różnego rodzaju pomoce do chodzenia, uchwyty podtrzymujące, krzesło robocze, ochraniacze bioder oraz domowy telefon alarmowy. Współpraca z ergoterapeutami może pomóc w doborze odpowiednich urządzeń i dostosowaniu otoczenia do potrzeb oraz możliwości osoby starszej, co przyczyni się do zwiększenia jej bezpieczeństwa i niezależności w codziennym funkcjonowaniu.

Dodatkowe informacje

• Upadki i skłonność do upadków u osób starszych — Informacje dla personelu medycznego