Co to jest opryszczka narządów płciowych?

Definicja

Opryszczka narządów płciowych może być wywołana przez dwa różne typy wirusa opryszczki, HSV-1 i HSV-2. HSV-2 zwykle prowadzi do infekcji narządów płciowych, a HSV-1 rzadziej jest jej przyczyną.

Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez kontakty seksualne. Infekcja HSV może powodować objawy zarówno podczas pierwszego zakażenia, jak i poprzez reaktywację wirusów. W większości przypadków pozostaje jednak bezobjawowa. Zakażenie HSV utrzymuje się przez całe życie, ponieważ wirusy pozostają w komórkach nerwowych (zwojach nerwowych).

Objawy

Pierwsze ognisko choroby (infekcja pierwotna) pojawia się kilka dni po zakażeniu. Wiele zakażonych osób nie odczuwa żadnych objawów. Jednak pierwsze zachorowanie może być również bardzo nieprzyjemne.

Zewnętrzne narządy płciowe stają się zaczerwienione, obrzęknięte i wrażliwe. W ich okolicach stopniowo tworzą się bolesne pęcherzyki. Te wkrótce pękają i powstają małe rany/owrzodzenia. Po wystąpieniu choroby często pojawia się zmęczenie, ból głowy i gorączka. Moga pojawić się też bóle stawów. Oddawanie moczu może być również bardzo bolesne. Występuje powiększenie węzłów chłonnych w pachwinie, zwłaszcza przy pierwszej infekcji.

Nie wszyscy, ale wiele osób cierpi na nawroty opryszczki. Kolejne infekcje (zaostrzenia) są często łagodniejsze niż początkowe i mają mniej pęcherzy oraz owrzodzeń. Z reguły występuje też złe ogólne samopoczucie i często znaczny ból, nawet jeśli nie tworzy się już tak wiele pęcherzy.

Przyczyny

HSV-1 może być przenoszony drogą płciową, ale do zakażenia dochodzi zwykle przez usta lub błonę śluzową jamy ustnej, często już w dzieciństwie. HSV-1 głównie powoduje typową opryszczkę wargową, z pęcherzykami w okolicy ust, ale może też prowadzić do opryszczki narządów płciowych (np. podczas seksu oralnego istnieje ryzyko przeniesienia z ust na narządy płciowe).

HSV-2 jest przenoszony prawie wyłącznie drogą płciową. Przeniesienie tą drogą następuje częściowo przez wydzieliny, a częściowo przez bezpośredni kontakt z zakażonymi błonami śluzowymi. HSV-2 rozprzestrzenia się głównie poprzez stosunek płciowy lub inny kontakt błony śluzowej/skóry narządów płciowych z błoną śluzową/skórą innej osoby.

Wirus migruje wzdłuż dróg nerwowych, a następnie lokalizuje się w tzw. zwojach nerwowych. Jeśli wirus znajduje się w fazie uśpienia (faza latencji), nie występują żadne objawy. Jednak wirus może ulec reaktywacji, ponownie przemieszcza się wzdłuż nerwów do skóry i prowadzi do powtarzających się ognisk chorobowych w tym samym miejscu. Późniejsze zmiany są zwykle mniej groźne niż te występujące w trakcie pierwszego epizodu.

Nawet bez widocznych zmian wirusy opryszczki mogą być przenoszone z narządów płciowych lub ust.

Badania sugerują jednak, że konsekwentne stosowanie prezerwatyw może być wysoce skuteczne. Należy jednak liczyć się z tym, że prezerwatywa nie zapewnia pełnej ochrony, ponieważ nie pokrywa całej okolicy narządów płciowych.

Częstość występowania

• Około 70–80% przypadków opryszczki narządów płciowych jest wywołanych przez HSV-2.
• Spośród nich tylko 20-30% zakażeń powoduje wyraźne, typowe objawy.
• 90% populacji przeszło pierwotne zakażenie wirusem HSV-1.
• 20–40% populacji przeszło zakażenie HSV-2 między 20. a 40. rokiem życia.

Różnice między kobietami a mężczyznami

• Według badań ponad 85% wszystkich kobiet w Europie Środkowej jest zakażonych HSV-1, a ponad 15% – HSV-2.
• Wśród mężczyzn, ponad 80% wszystkich mężczyzn jest HSV-1 dodatnich, a około 10% – HSV-2 dodatnich.

Badania dodatkowe

Diagnoza stawiana jest na podstawie typowych objawów, takich jak bolesne pęcherzyki, a następnie tworzenie się ran, owrzodzeń i strupów. Zwłaszcza przy pierwszym zakażeniu węzły chłonne w pachwinie są często wyczuwalne palpacyjnie i powiększone.

Wymaz płynu pęcherzykowego z wykryciem wirusów w laboratorium potwierdza rozpoznanie. Wymaz powinien być pobrany 2 dni po wystąpieniu objawów.

Leczenie

Leki

W przypadku pierwszego zakażenia zaleca się leczenie lekami hamującymi replikację i aktywność wirusa oraz zmniejszającymi przenoszenie zakażenia (np. acyklowir lub walacyklowir). W miarę możliwości należy je stosować w postaci tabletek.

• Leki skracają epizod choroby o około 3 dni, fazę z miejscowym bólem o około 2 dni, wydalanie wirusa o około 7 dni, a czas do zagojenia zmian o około 6 dni.
• Leczenie trwa 7-10 dni w zależności od nasilenia objawów i ich remisji.

Jeśli zakażenie opryszczką narządów płciowych powtarza się, leczenie farmakologiczne zwykle nie jest konieczne, ale może skrócić czas trwania nawrotu i złagodzić objawy. Należy je zastosować w przypadku ciężkiego nawrotu.

Dalsze działania

Leczenie farmakologiczne nie zastępuje innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się tej infekcji przenoszonej drogą płciową. Należy używać prezerwatywy i informować partnerów, że jest się zakażonym. Leczenie farmakologiczne i stosowanie prezerwatyw nie eliminuje ryzyka zakażenia, ale je zmniejsza. Podczas występowania objawów, takich jak ból i pęcherze, osoby dotknięte chorobą nie powinny uprawiać seksu.

Ciąża

Kobiety w ciąży, które po raz pierwszy zostały zakażone HSV-2 w czasie ciąży, mogą przekazać wirusa swojemu noworodkowi, np. poprzez pęcherze w okolicy narządów płciowych podczas porodu pochwowego. Dlatego w takich przypadkach wymagane są specjalne środki podczas porodu, ewentualnie cesarskie cięcie.

Skierowanie do szpitala

Zazwyczaj pacjenci mogą leczyć zakażenie w domu. Jednak hospitalizacja może być konieczna, jeśli na przykład występuje bardzo silny ból, powikłania, takie jak rozprzestrzenianie się infekcji na opony mózgowe, ciąża, osłabiony stan ogólny lub niedobór odporności.

Ciężkie lub zagrażające życiu powikłania występują rzadko i dotyczą głównie pacjentów z obniżoną odpornością, np. zakażonych HIV.

Co możesz zrobić sam?

• Pielęgnacja ran: woda z kranu o temperaturze ciała może być używana do ostrożnego przemywania dotkniętych obszarów/ran.
• Woda z mydłem nie jest zalecana.
• Jeśli jakość wody jest słaba, można zastosować izotoniczny roztwór soli.
• Nie należy nosić obcisłych spodni; korzystne jest noszenie luźnej odzieży.
• Dotknięty obszar należy utrzymywać w czystości i suchości, aby uniknąć dalszego zakażenia, np. poprzez zanieczyszczenie.
• Ból można złagodzić maściami przeciwbólowymi, takimi jak np. lidokaina.
• W miarę możliwości należy unikać dotykania zmian chorobowych i zawsze myć ręce po kontakcie z nimi.
• Abstynencja seksualna podczas ostrego epizodu.

Rokowanie

• U większości zakażonych osób nie występują żadne objawy, ale mogą one okresowo wydalać wirusa.
• Ponowne zakażenia (nawroty)
  • Jeśli pierwotne zakażenie zostało wywołane przez HSV-1, nawroty są rzadkie.
  • Z kolei w przypadku zakażenia HSV-2 prawdopodobieństwo nawrotu wynosi 80–90%.
  • Niejednokrotnie częstość epizodów chorobowych zmniejsza się wraz z upływem lat.
  • U kobiet nawroty występują rzadziej niż u mężczyzn.

Dodatkowe informacje

• Opryszczka wargowa
• Opryszczka narządów płciowych – Informacje dla lekarzy

Autorka

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Susanna Allahwerde (recenzent/redaktor)
• Kalina van der Bend (recenzent/redaktor)