Co to jest HPV?

Definicja

HPV to skrót (ang. human papilloma virus) oznaczający wirusa brodawczaka ludzkiego. Wirusy brodawczaka ludzkiego to grupa ponad 100 wirusów, które zakażają komórki skóry i błony śluzowej. Spośród nich około 40 wirusów powoduje choroby przenoszone drogą płciową. Są one przyczyną tzw. kłykcin kończystych (brodawek płciowych nazywanych również brodawkami narządów płciowych).

Nawet jeśli nie pojawiły się jeszcze kłykciny kończyste, możesz mieć lub miałaś zakażenie szyjki macicy HPV. Taka infekcja może czasem prowadzić do zmian komórkowych, a w rzadkich przypadkach do raka szyjki macicy. U większości pacjentów wirusy HPV są jednak eliminowane samodzielnie przez układ odpornościowy. 

Objawy

Brodawki płciowe występują wokół wejścia do pochwy, w pochwie lub wokół odbytu. U mężczyzn brodawki te występują wokół odbytu lub na penisie. U kobiet niektóre typy HPV mogą powodować zakażenie szyjki macicy (cervix uteri). W tym przypadku nie dochodzi do typowego tworzenia się brodawek. Zmiany zazwyczaj nie są widoczne gołym okiem.

Przyczyny

Wirus jest przenoszony podczas kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia. Od zakażenia do pojawienia się brodawek może upłynąć od 3 tygodni do 8 miesięcy. Wielu ludzi jest zatem zakażonych, nie wiedząc o tym. W pochwie i szyjce macicy wirus ten nie powoduje żadnych objawów u większości zarażonych osób. Osoba zakażona niekoniecznie wie o swojej infekcji, nawet jeśli choroba istnieje już od jakiegoś czasu.

W większości przypadków zakażenie HPV jest całkowicie nieszkodliwe. Wyróżnia się typy wirusa o niskim i wysokim ryzyku. Zwykle układ odpornościowy organizmu zwalcza wirusa w ciągu 6–24 miesięcy. Niektóre typy HPV mogą powodować złośliwe zmiany w szyjce macicy, jeśli nie zostaną usunięte przez układ odpornościowy.

Jeśli szyjka macicy jest zakażona HPV przez wiele lat, komórki mogą zostać uszkodzone w taki sposób, że stopniowo rozwijają się zmiany przedrakowe zmiany przedrakowe i ewentualnie komórki rakowe. Te zmiany komórkowe pojawiają się dopiero po wielu latach. Prawdopodobnie potrzeba 10–20 lat, aby przetrwałe zakażenie HPV przekształciło się w raka. Zakażenie HPV jest jedyną znaną przyczyną raka szyjki macicy.

Rak szyjki macicy jest jednym z kilku rodzajów raka, które mogą być wywołane przez HPV. Rak zewnętrznych narządów płciowych u kobiet i mężczyzn, rak odbytnicy (rak odbytu) oraz niektóre nowotwory gardła, nosa i uszu są również spowodowane zakażeniami HPV.

Osłabiona lub stłumiona odpowiedź immunologiczna, np. w wyniku przeszczepienia narządów lub w przebiegu zakażenia zakażenia HIV, zwiększa ryzyko zakażenia HPV i związanego z nim rozwoju raka.

Częstość występowania

Zanim wprowadzono szczepienia, HPV był najczęstszym zakażeniem przenoszonym drogą płciową u kobiet i mężczyzn. Uważa się, że nawet 80% wszystkich dorosłych w jakiejś sytuacji zakaziło się tym wirusem. Szczególnie często chorowały kobiety w wieku 20 lat.

Badania dodatkowe

• Od 20. roku życia kobiety powinny regularnie poddawać się badaniom przesiewowym w kierunku raka. W Niemczech badania te są zalecane w odstępach jednego roku, w Polsce natomiast w odstępach trzyletnich.
• Za pomocą wymazów komórkowych z szyjki macicy (test PAP) można wykryć stadia przedrakowe lub zmiany komórkowe. W ten sposób zmiany komórkowe na szyjce macicy są wykrywane, zanim rozwiną się w raka. Zmiany te można zatem leczyć i usuwać w czasie, gdy jest to łatwe i bezpieczne.
• Kobietom po 35. roku życia zaleca się wykonywanie co 3 lata wymazu komórkowego z dodatkowym testem na obecność HPV. W próbkach pobranych podczas badania wymazu można wykryć wirusa brodawczaka ludzkiego.
• Ten test HPV jest również przydatny do dalszego wyjaśnienia nieprawidłowych wymazów PAP.
• W przypadku wykrycia HPV w próbkach komórek początkowo nie wiadomo, czy dojdzie do wyleczenia czy do długotrwałych zmian w komórkach. W zdecydowanej większości przypadków dochodzi do samoistnego wyleczenia.
• W celu wyłonienia kobiet, u których wirus prowadzi do trwałych zmian, po wykryciu wirusa konieczne jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań. W tym przypadku postępuje się inaczej. Jeżeli zmiany komórkowe są niepewne, przeprowadza się nowy test HPV z tą samą lub nową próbką komórek, a po sześciu do dwunastu miesiącach wykonuje się nowy rozmaz. W ramach zorganizowanej kontroli określono wytyczne dotyczące wykonania testu HPV. 
• Jeśli po dalszym badaniu próbka wskazuje na zmiany komórkowe, zaleca się bardziej szczegółowe badanie za pomocą kolposkopii (endoskopii pochwy). Zmiany są badane pod powiększeniem i pobierana jest jedna lub więcej próbek z miejsca zmienionego chorobowo.

Leczenie

Leczenie zmian komórkowych szyjki macicy oraz brodawek narządów płciowych zostało opisane w odpowiednich artykułach.

Zapobieganie

• Zakażenie szyjki macicy HPV występuje częściej u kobiet często zmieniających partnerów seksualnych, którzy nie stosują prezerwatyw. W związku z tym konieczne jest podjęcie odpowiednich środków zapobiegawczych poprzez konsekwentne stosowanie prezerwatyw. Ochrona przed zakażeniem nie jest jednak pełna.
• Palenie sprzyja długotrwałym zakażeniom HPV. Uporczywym zakażeniom HPV można zapobiec, nie paląc.

Szczepienie

• Istnieją również szczepionki przeciwko HPV. Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) jest zalecane dla wszystkich dziewcząt i chłopców w wieku 9-14 lat.
• Pominięte szczepienia przeciwko HPV należy uzupełnić najpóźniej do 17. roku życia.
• Ma to to w przyszłości znacznie zmniejszyć liczbę zachorowań na raka szyjki macicy. Udowodniono, że obie obecnie zatwierdzone szczepionki chronią przed zakażeniem HPV oraz przed zmianami komórkowymi wywołanymi przez wirusy HPV wysokiego ryzyka typu 16 i 18. Wstępne badania pokazują również, że zaszczepione kobiety są mniej narażone na rozwój raka szyjki macicy niż kobiety niezaszczepione.
• Jedna ze szczepionek jest skuteczna przeciwko łącznie dziewięciu typom HPV, dzięki czemu dodatkowo chroni przed wystąpieniem brodawek płciowych (kłykcin kończystych).
• Jeśli to możliwe, szczepienie powinno być wykonane przed pierwszym stosunkiem seksualnym, aby zapobiec zakażeniu wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV) przenoszonymi drogą płciową, które są odpowiedzialne za rozwój raka szyjki macicy.
• Jednak kobiety w wieku do 26 lat, które są już aktywne seksualnie, również mogą odnieść korzyści ze szczepienia i powinny zasięgnąć porady lekarza.
• Ponieważ szczepionki nie zapobiegają wszystkim zakażeniom HPV wywołującym raka, nawet zaszczepione kobiety powinny nadal regularnie zgłaszać się na badania przesiewowe do gabinetu ginekologicznego.

Dodatkowe informacje

• Brodawki narządów płciowych (brodawki płciowe)
• Zmiany komórkowe szyjki macicy
• Rak szyjki macicy
• Wymaz z szyjki macicy na obecność komórek rakowych
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Kłykciny kończyste (condylomata acuminata) – Informacje dla lekarzy
• Wirus brodawczaka ludzkiego – Informacje dla lekarzy

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent