Co to jest rak jajnika?

Definicja

Rak jajnika to złośliwy nowotwór tego narządu. W zależności od tkanki, z której pochodzą zdegenerowane komórki, rozróżnia się różne typy raka jajnika. Najczęściej rak jajnika rozwija się z powierzchownych komórek jajnika, tzw. nabłonka.

Choroba dzieli się na różne stadia. Wskazują one na stopień jej zaawansowania. W stadium I choroba jest ograniczona do jajników. Jeśli jest to stadium IV, rak jajnika rozprzestrzenił się poza jamę brzuszną. Stadia zaawansowania II i III znajdują się pomiędzy nimi.

Wewnętrzne narządy płciowe kobiety

 Objawy

Choroba może zostać wykryta przypadkowo podczas badania ginekologicznego.

We wczesnych stadiach zwykle występuje niewiele objawów lub nie występują one wcale. Może pojawić się dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego, np. uczucie pełności, wzdęcia lub ból brzucha. Mogą również wystąpić nieregularne miesiączki i częstsze oddawanie moczu. W zaawansowanej chorobie może dojść do zwiększenia obwodu brzucha z powodu gromadzenia się płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze).

Przyczyny

W większości przypadków przyczyna raka jajnika jest nieznana. Około 5–10% przypadków wynika z czynników dziedzicznych (np. zmiany w genie BRCA1 lub BRCA2).

Hormony płciowe prawdopodobnie również odgrywają rolę w rozwoju choroby. Na przykład rak jajnika występuje częściej u kobiet, które nie miały dzieci. Karmienie piersią również wydaje się mieć działanie ochronne. Hormonalne środki antykoncepcyjne („pigułki“) również zmniejszają ryzyko rozwoju raka jajnika.

Czynniki ryzyka 

• Starszy wiek
• Występowanie w rodzinie
• Duża liczba owulacji
• Nadwaga
• Hormonalna terapia zastępcza w okresie menopauzy

Częstość występowania

• Rak jajnika jest trzecim co do częstości występowania nowotworem ginekologicznym po raku piersi i macicy, z około 8-9 nowymi przypadkami na 100 000 mieszkańców rocznie.
• W ciągu ostatnich dwóch dekad w Europie spadła śmiertelność i liczba nowych przypadków.
• Mediana wieku zachorowania wynosi 69 lat, ale zachorować mogą kobiety w każdym wieku.

Badania dodatkowe

• W przypadku podejrzenia raka jajnika pacjentka zostanie skierowana do gabinetu ginekologicznego.
• Przeprowadzane jest tam badanie ginekologiczne z endoskopią pochwy (kolposkopia).
• Wykonuje się również przezpochwowe badanie ultrasonograficzne jajników. Do pochwy wprowadza się sondę ultrasonograficzną, która umożliwia uwidocznienie narządów jamy brzusznej. 
• Badanie krwi może dostarczyć informacji na temat niektórych markerów nowotworowych we krwi. Na przykład stężenie białka Ca-25 jest często podwyższone w zaawansowanym stadium raku jajnika. Marker ten być również podwyższony w przypadku występowania innych chorób lub podczas menstruacji.
• Na późniejszym etapie można wykonać badania krwi na obecność markerów nowotworowych, aby sprawdzić, czy choroba ponownie się rozwinęła lub w celu monitorowania jej przebiegu.
• Dla postawienia ostatecznej diagnozy zwykle konieczna jest operacja jajników. Usunięta tkanka jest następnie badana pod mikroskopem.
• Inne techniki obrazowania (TK, MRI, PET) mogą być stosowane do oceny rozprzestrzeniania się choroby.
• Wszystkim pacjentkom z rakiem jajnika oferuje się poradnictwo i badania genetyczne, które mogą być również przydatne dla bliskich krewnych.

Leczenie

Operacja

• Najczęstszym sposobem leczenia raka jajnika jest jego chirurgiczne usunięcie. Czasem poszerza się zakres zabiegu o usunięcie jajowodów, macicy, sieci większej (omentum majus), a także węzłów chłonnych i w razie potrzeby wyrostka robaczkowego.
• Dodatkowo, jeśli to możliwe, w jamie brzusznej usuwa się wszystkie zmienione nowotworowo miejsca.
• Jeśli choroba jest w bardzo wczesnym stadium, operacja może okazać się wystarczająca. W większości przypadków konieczne jest jednak dodatkowe leczenie.

Chemioterapia

• Prawie wszystkie kobiety z rakiem jajnika wymagają po operacji leczenia cytostatykami czyli tzw. chemioterapii.
• We wczesnych stadiach chemioterapia jest podawana z karboplatyną, pacjentka otrzymuje 6 cykli.
• W zaawansowanych stadiach podaje się kombinację różnych cytotoksyn (cytostatyków). Najczęściej stosowanymi środkami są karboplatyna i paklitaksel jako leczenie skojarzone. Leki te są podawane dożylnie. Leczenie odbywa się co 3 tygodnie przez łącznie 6 cykli.
• W stadiach III-IV zaleca się dodatkowe leczenie podtrzymujące przeciwciałem bewacyzumab lub tzw. inhibitorem PARP. Te substancje czynne hamują wzrost guza.

Dalsze działania

• Ponadto wszystkim pacjentkom i ich krewnym oferowane jest poradnictwo i wsparcie psychoonkologiczne.
• Jeśli raka nie można wyleczyć, stosuje się leczenie paliatywne (łagodzące występujące dolegliwości).

Badania kontrolne

• Ważne jest, aby regularnie poddawać się badaniom kontrolnym w ramach opieki po leczeniu guza. Wykonuje się je w trybie ambulatoryjnym w formie badania ginekologicznego.
• Zwykle zaleca się regularne badania kontrolne w coraz dłuższych odstępach czasu przez 5 lat.

Zapobieganie

• U kobiet z potwierdzoną mutacją w jednym z genów wysokiego ryzyka (np. BRCA1/2) można profilaktycznie usunąć chirurgicznie oba jajniki i jajowody.
• Może to znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jajnika uwarunkowanego genetycznie.

Rokowanie

Rak jajnika rzadko jest wykrywany we wczesnym stadium, a u wielu pacjentek w momencie rozpoznania choroba jest już bardzo zaawansowana. Podobnie jak w przypadku każdego innego raka, rokowanie jest tym gorsze, im później guz zostanie wykryty. Wskaźnik 5-letniego przeżycia wynosi 42%.

Dodatkowe informacje

• Rak jajnika – Informacje dla lekarzy

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden