Czym jest pierwotne bolesne miesiączkowanie?

Jest to ból związany z miesiączką, którego nie można odpowiednio wyjaśnić przyczyną organiczną. Ból menstruacyjny zaczyna się zwykle 6-12 miesięcy po pierwszym pojawieniu się krwawienia miesiączkowego w okresie dojrzewania.

Ból często zaczyna się na kilka godzin przed rozpoczęciem krwawienia. Jest zlokalizowany w podbrzuszu i może promieniować do pleców oraz wewnętrznej strony ud. Ból w większości przypadków znika po jednej dobie, u niektórych kobiet jednak objawy te mogą utrzymywać się przez kilka dni. Często bólowi towarzyszy ból głowy, ból pleców, zmęczenie, drażliwość, nudności oraz biegunka.

Ponad połowa kobiet doświadcza bolesnego miesiączkowania w młodości. Około 10–15% ma tak silne objawy, że w pierwszym lub kolejnych dniach miesiączki jest nieobecna w szkole lub pracy.

Przyczyny

Po owulacji błona śluzowa macicy (endometrium) wytwarza tak zwane prostaglandyny. Gdy zaczyna się miesiączka, do okolicznych tkanek uwalniane są także inne hormony. Powodują one skurcze macicy i naczyń krwionośnych, co prowadzi do zmniejszenia ukrwienia mięśni, a tym samym do bólu. Zwiększona aktywność hormonów tkankowych dodatkowo obniża próg percepcji bólu. Czynniki psychologiczne i wpływy środowiskowe również mają znaczący wpływ na odczuwanie bólu.

Wiele czynników może zwiększyć ryzyko wystąpienia takiego bólu menstruacyjnego:

• Młody wiek.
• Wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki.
• Nieposiadanie dzieci.
• Obfite krwawienia miesiączkowe.
• Palenie.
• Diety stosowane przez nastolatki mogą przyczyniać się do nasilenia bólu menstruacyjnego.
• Depresja, lęk i zaburzenia w relacjach społecznych mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia bolesnego miesiączkowania.

Diagnostyka

Ból menstruacyjny bez innych objawów jest tak znanym zjawiskiem, że osoby, które go doświadczają zazwyczaj potrafią same go zdiagnozować. 

W celu wykluczenia możliwych przyczyn można wykonać badania krwi i USG jamu brzusznej i miednicy mniejszej. Zakażenia (np. chlamydią) można wykluczyć za pomocą badania wymazu. Dalsze badania są konieczne tylko wtedy, gdy istnieje podejrzenie choroby podstawowej będącej przyczyną dolegliwości (np. endometriozy).

Leczenie

Przede wszystkim zaleca się stosowanie leków przeciwbólowych bez recepty, zwłaszcza tzw. preparatów NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Hamują one produkcję prostaglandyn i mają działanie przeciwbólowe. Jednocześnie zmniejszają krwawienie. Niektóre preparaty NLPZ, takie jak ibuprofen, są dostępne bez recepty. Naproksen może być stosowany od 12. roku życia. Preparaty NLPZ można przyjmować już na 1–2 dni przed rozpoczęciem miesiączki. Czasami wystarczy jedna dawka, w innych przypadkach tabletki można przyjmować 2–3 razy dziennie.

Doustne środki antykoncepcyjne („pigułki“) zapobiegają owulacji, a tym samym powstawaniu prostaglandyn. W ten sposób ból zostaje znacznie zredukowany. Nie jest pewne, czy istnieje różnica w skuteczności różnych rodzajów doustnych środków antykoncepcyjnych, ale wydłużony cykl wydaje się dodatkowo zmniejszać bolesne miesiączkowanie.

Szereg innych środków, a także alternatywnych opcji medycznych, może być w stanie przynieść ulgę, ale efekt zwykle nie jest udowodniony.

Wykazano, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza ból menstruacyjny. Niektóre kobiety odczuwają ulgę w bólu, jeśli ćwiczą lub są aktywne fizycznie zaraz po wystąpieniu objawów. Miejscowe ciepłe okłady lub kąpiel w ciepłej wodzie mogą również pomóc złagodzić objawy. 

Przypuszczalnie w niektórych przypadkach może pomóc terapia poznawczo-behawioralna, które wpływa na postrzeganie i przetwarzanie bólu. W przypadku nasilonego stresu, pomocne mogą być techniki relaksacyjne oraz, w miarę możliwości, unikanie czynników stresogennych.

Rokowanie

Bolesne miesiączkowanie pojawia się zwykle w wieku nastoletnim. Po 20. roku życia, a zwłaszcza po pierwszym porodzie, dolegliwości zwykle się zmniejszają.

Dodatkowe informacje

• Doustne środki antykoncepcyjne („pigułki“).
• Pierwotne bolesne miesiączkowanie – Informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• dr n. med. Susanne Meinrenken, Brema
• Julia Trifyllis, dr n. med., specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa, Münster/W.