Czym jest zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)?

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. premenstrual syndrome, PMS) to dolegliwości fizyczne lub psychiczne, które pojawiają się na kilka dni przed miesiączką i wpływają na codzienne funkcjonowanie kobiet. W ciągu kilku pierwszych dni miesiączki objawy ponownie ustępują. Kobiety cierpiące na PMS często czują się przygnębione, rozdrażnione, niespokojne, napięte, niespokojne lub mają problemy ze snem. Objawy fizyczne obejmują ból w piersiach, uczucie wzdęcia, obrzęki np. wokół kostek, przyrost masy ciała, uderzenia gorąca, bóle głowy/migreny, bóle brzucha, zachcianki żywieniowe, ból podczas stosunku płciowego, ból pleców, wyczerpanie i zmiany skórne (trądzik).

Ciężką postacią PMS jest tzw. przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne (PMDS), w którym na pierwszy plan wysuwają się dolegliwości psychiczne. W dniach poprzedzających miesiączkę regularnie występuje co najmniej 5 z poniższych objawów: 

• Lęk, napięcie
• Drażliwość, złość
• Poczucie beznadziejności, obniżenie samooceny, przygnębienie
• Smutek, wahania nastroju
• Zwiększona męczliwość, spadek energii
• Trudności z koncentracją
• Poczucie utraty kontroli
• Zmniejszone zainteresowanie codziennymi czynnościami
• Zbyt dużo lub zbyt mało snu
• Zmiana apetytu, możliwe uczucie głodu
• Bolesne piersi, wzdęcia, przyrost masy ciała, bóle mięśni lub stawów

Ponad 80% kobiet doświadcza niewielkich zmian fizycznych i emocjonalnych w dniach poprzedzających miesiączkę. Szacuje się, że zespół napięcia przedmiesiączkowego dotyka około 12% kobiet, podczas gdy cięższy stan przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego występuje u około 1-5% kobiet. Objawy zwykle zaczynają się między 20. a 35. rokiem życia i są najbardziej nasilone u kobiet między 30. a 40. rokiem życia.

Przyczyna

Przyczyna PMS nie została jednoznacznie wyjaśniona, kilka czynników może odgrywać tu pewną rolę. 

Ważną przyczyną wydają się być zmiany hormonalne podczas cyklu miesiączkowego. Cykl menstruacyjny jest regulowany przez różne hormony. Przypuszczalnie w PMS zaburzona jest interakcja pomiędzy różnymi hormonami lub dotknięte kobiety reagują bardziej wrażliwie niż inne na normalne wahania hormonów. Przemawia za tym fakt, że objawy pojawiają się w drugiej połowie cyklu po owulacji i ustępują wraz z nadejściem miesiączki. Stężenie hormonów płciowych nie jest podwyższone u kobiet z PMS.

Hormony płciowe wpływają również na receptory i niektóre substancje przekaźnikowe w mózgu, co może wywołać np. wahania nastroju.

Wpływ czynników genetycznych nie jest jasny.

Diagnostyka

Dolegliwości mogą mieć charakter psychiczny lub fizyczny, w wielu przypadkach jest to połączenie obu rodzajów objawów. Kobiety cierpiące na zespół napięcia przedmiesiączkowego mają ograniczoną zdolność do funkcjonowania w życiu codziennym lub w relacjach społecznych. Objawy nie są spowodowane zaostrzeniem innych chorób przewlekłych. Zazwyczaj pojawiają się w drugiej połowie cyklu po owulacji i ustępują w trakcie miesiączki lub bezpośrednio po niej. Charakterystyczny i decydujący o rozpoznaniu jest związek między objawami, owulacją i miesiączką. Aby potwierdzić diagnozę, można prowadzić dzienniczek objawów przez co najmniej 2 cykle miesiączkowe.

Badanie ginekologiczne nie wykazuje żadnych nieprawidłowości.

Zalecenia dla pacjentek

Nie istnieje terapia przyczynowa lecząca PMS, dlatego należy skupić się na łagodzeniu objawów. Istnieją liczne „domowe sposoby“, takie jak zwiększenie aktywności fizycznej, powstrzymanie się od kawy, suplementy diety i preparaty ziołowe. Brakuje jednak naukowych dowodów na skuteczność takich terapii.

Farmakoterapia

Dla kobiet, które cierpią na PMS i jednocześnie nie planują ciąży, skuteczne okazały się tabletki antykoncepcyjne. Objawy takie jak bóle głowy, wzdęcia, ból w okolicach miednicy, obrzęki, wrażliwe piersi i wahania nastroju zmniejszyły się podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej w dłuższym okresie czasu, co wykazały badania. W pewnych okolicznościach hormonalna wkładka domaciczna może mieć również pozytywny wpływ na objawy przedmiesiączkowe.

W ciężkim PMS z przewagą objawów psychicznych oraz w PMDS dobrą skuteczność w badaniach wykazały również nowsze leki przeciwdepresyjne (SSRI). Terapia tymi lekami w krótszych okresach czasu okazała się równie skuteczna jak ciągłe leczenie przez dłuższy czas. U kobiet, u których dominują psychologiczne objawy PMS, skuteczne jest również leczenie psychologiczne z zastosowaniem terapii poznawczo-behawioralnej.

Wśród leków moczopędnych tylko spironolakton wykazywał działanie łagodzące PMS. Terapia wydaje się działać szczególnie dobrze w przypadku nadwrażliwości piersi, wzdęć i drażliwości. 

Suplementy diety z wapniem, witaminą D i witaminą B6 mogą zmniejszyć objawy przedmiesiączkowe. W ostatniej fazie cyklu, aby złagodzić dyskomfort, można przyjmować 500-1200 mg wapnia dziennie i 40 mg witaminy B6 1-2 razy dziennie. Objawy PMS również wydają się być rzadsze u kobiet, które codziennie przyjmują witaminę D.

Niepokalanek mnisi (Vitex agnus castus) jest głównym lekiem ziołowym stosowanym w leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Olej z wiesiołka u niektórych kobiet może pomóc złagodzić ból piersi.

Sugestie dotyczące leczenia konkretnych objawów

• Bóle głowy można leczyć środkami przeciwbólowymi dostępnymi bez recepty, takimi jak paracetamol czy ibuprofen.
• Jeśli cierpisz na brak energii i zaburzenia snu, możesz spróbować zmienić swoje nawyki związane ze snem i unikać napojów zawierających kofeinę.
• Dobrze dopasowany biustonosz może pomóc w przypadku wrażliwych piersi.
• W przypadku bardziej nasilonych objawów należy omówić z lekarzem leczenie hormonami lub lekami przeciwdepresyjnymi.
• Dobrą opcją leczenia jest antykoncepcja hormonalna, jeśli dana osoba chce jednocześnie zabezpieczyć się przed ciążą.
• W przypadku wzdęć i obrzęków można rozważyć leczenie moczopędne spironolaktonem.

Rokowanie

Czas trwania, nasilenie i intensywność PMS różnią się znacznie w zależności od osoby, więc każdy przypadek należy rozważać indywidualnie. Objawy przedmiesiączkowe ustępują w okresie ciąży i menopauzy. 

Dodatkowe informacje

• Nadczynność tarczycy
• Doustne środki antykoncepcyjne („pigułki“)
• Pigułka antykoncepcyjna o przedłużonym cyklu
• Leki z grupy SSRI
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego – Informacje dla lekarzy