Antykoncepcja awaryjna

Tak zwane środki antykoncepcji postkoitalnej lub awaryjnej mogą być stosowane po stosunku seksualnym bez zabezpieczenia lub jeśli wykorzystany środek antykoncepcyjny nie zadziałał, aby zapobiec niechcianej ciąży. Nie przerywają one już istniejącej ciąży.

Regularne środki antykoncepcyjne stosowane przed stosunkiem płciowym (np. tabletka, spirala) są bardziej skuteczne.

Istnieją dwie różne metody antykoncepcji postkoitalnej:

1. Tabletka „dzień po”
2. Miedziana wkładka domaciczna

Co to jest tabletka „dzień po”?

Pigułka postkoitalna („pigułka dzień po”) jest tabletką hormonalną zawierającą progestagen, która opóźnia owulację. Ta tabletka hormonalna zawiera lewonorgestrel lub octan uliprystalu (UPA).

Lewonorgestrel

Pigułka „dzień po”, która na rynku istnieje najdłużej, zawiera hormon lewonorgestrel. Leczenie składa się z jednej tabletki. Tabletkę należy przyjąć jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku płciowym, najlepiej w ciągu 24 godzin, a najpóźniej w ciągu 72 godzin (3 dni). Im później pigułka zostanie przyjęta, tym słabsze będzie jej działanie.

Octan uliprystalu 

Kolejną substancją tabletki „dzień po” jest octan uliprystalu (UPA). Udokumentowany czas skuteczności tego leku wynosi 120 godzin, czyli do 5 dni po stosunku seksualnym. Skuteczność nie zmniejsza się wraz z upływem czasu. Octan uliprystilu powinien być stosowany w celach antykoncepcyjnych w 4. i 5. dniu po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. Lewonorgestrel nie jest zatwierdzony do stosowania na ten okres i jest również znacznie mniej skuteczny po 72 godzinach.

Działanie

Pigułka „dzień po” działa przede wszystkim poprzez zahamowanie lub opóźnienie owulacji, zapobiegając w ten sposób zapłodnieniu. Jeśli w momencie przyjmowania tabletki doszło już do owulacji, preparat ten nie jest już skuteczny i nie może ani zapobiec ciąży, ani jej przerwać.

• Nie zaleca się wielokrotnego stosowania w tym samym cyklu.
• Do następnej miesiączki należy stosować niehormonalny środek antykoncepcyjny.
• Zasięgnij porady lekarskiej, jeśli chcesz rozpocząć lub kontynuować przyjmowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych.
• Niektóre leki (np. leki przeciwpadaczkowe, leki przeciwwirusowe, dziurawiec i antybiotyki, takie jak ryfampicyna) mogą wchodzić z nią w interakcje i osłabiać jej skuteczność.
• Jeśli kolejna miesiączka jest skąpa, opóźnia się o ponad tydzień lub występują inne objawy ciąży, dla pewności należy wykonać test ciążowy.

Działania niepożądane

• Ze względu na dużą dawkę hormonów w pigułce postkoitalnej, mogą wywołać one nudności i wymioty. Można tego uniknąć, jedząc przed zastosowaniem posiłek. 
• Jeśli jednak w ciągu 3 godzin od przyjęcia tabletki wystąpią wymioty lub biegunka, to aby pigułka zadziałała, trzeba będzie zażyć ją ponownie.
• Inne możliwe działania niepożądane to ból i napięcie piersi, ból podbrzusza, ból i zawroty głowy, wahania nastroju, zmęczenie. 
• Następna miesiączka po zażyciu pigułki postkoitalnej może mieć nietypowy przebieg, np. może pojawić się wcześniej lub później, być bardziej skąpa lub bardziej obfita.
• Jeśli mimo to zajdziesz w ciążę, nie ma ryzyka, że zarodek mógł zostać uszkodzony.

Alternatywna wkładka miedziana „dzień po”

Macica ze spiralą

 

Spirala miedziana (tzw. łańcuszek miedziany) może być stosowana jako alternatywa dla pigułki dzień po i służyć jako antykoncepcja awaryjna po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. Ten rodzaj antykoncepcji należy rozważyć, jeśli istnieją przeciwwskazania do stosowania tabletki „dzień po ” (np. wcześniejsze schorzenia lub przyjmowanie niektórych leków), w przypadku dużej nadwagi i otyłości lub chęci stosowania miedzianej wkładki przez dłuższy czas.

Działanie 

• Miedziana spirala zapobiega implantacji zapłodnionego jaja poprzez oddziaływanie na błonę śluzową macicy i śluz szyjki macicy.
• Jest to skuteczna metoda antykoncepcji, która zapewnia ochronę także w późniejszym okresie. Nie chroni jednak przed ciążą poza jamą macicy (ciąża pozamaciczna).
• Zapłodnienie zazwyczaj odbywa się w jajowodach. Zapłodniona komórka jajowa przemieszcza się następnie do macicy, gdzie po około tygodniu dochodzi do implantacji. Jeśli spirala zostanie założona w ciągu 5 dni od niezabezpieczonego stosunku seksualnego, uzyskuje się dobry efekt zapobiegawczy.
• Ryzyko zajścia w ciążę zmniejsza się o 99%. W tym celu jednak spirala musi pozostać na miejscu przynajmniej do następnej miesiączki.

Wady

• W przypadku nieleczonej infekcji dróg rodnych nie należy zakładać spirali, ponieważ może ona przemieścić się wyżej. Przed jej założeniem należy wykluczyć infekcję lub rozpocząć odpowiednie leczenie.
• Ponadto mogą wystąpić działania niepożądane, takie jak bardziejobfite krwawienie miesiączkowe i ból podbrzusza.
• Kolejną wadą miedzianej spirali jest jej stosunkowo wysoki koszt.

Dodatkowe informacje

• Środki antykoncepcyjne, wybór metody
• Antykoncepcja, wybór metody – Informacje dla lekarzy 

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)