Co oznacza obrzęk węzłów chłonnych?

Węzły chłonne odgrywają ważną rolę w obronie przed wirusami, bakteriami i innymi drobnoustrojami, w organizmie znajduje się ich około 600. Obrzęk węzłów chłonnych (limfadenopatia) to stan, w którym węzeł chłonny ma większą średnicę niż normalnie. Najczęściej obrzęk i stan zapalny dotyczy węzłów chłonnych szyjnych, ale zajęte w widoczny sposób mogą być też węzły chłonne pachowe i pachwinowe. Lokalizacja obrzękniętych węzłów chłonnych daje wskazówkę co do przyczyny podstawowej.

Sposób leczenia zmienionych węzłów chłonnych zależy od wyjściowej przyczyny. Często wystarczają leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (np. paracetamol) i odpoczynek. W niektórych przypadkach obrzęk jest spowodowany chorobą, która wymaga specjalistycznego leczenia.

Układ limfatyczny

Węzły chłonne występują w grupach: do każdej grupy spływa chłonka z określonego obszaru ciała, a z chłonką bakterie i wirusy. Dzięki temu lokalizacja powiększonych węzłów chłonnych może pomóc w ustaleniu przyczyny stanu chorobowego. Jeśli węzeł chłonny bierze udział w walce z infekcją, może powiększyć się do wielkości ponad 1 cm i ulec zapaleniu.

Układ limfatyczny składa się z sieci narządów, naczyń i węzłów, która przebiega przez całe ciało. Węzeł chłonny to mały, okrągły lub owalny zbiór komórek w torebce łącznotkankowej. Do komórek tych należą białe krwinki (limfocyty) i komórki żerne (makrofagi). Limfocyty odpowiadają za produkcję przeciwciał, które wychwytują i niszczą drobnoustroje, np. wirusy. Makrofagi rozkładają wychwycone substancje. Węzły chłonne filtrują limfę (chłonkę) i chronią organizm przed szkodliwymi patogenami.

Objawy

Powiększone węzły chłonne mogą być miękkie lub twarde, bezbolesne lub bolesne. W zależności od przyczyny mogą wystąpić również następujące objawy:

• Cieknący nos, ból gardła, gorączka i inne objawy zakażenia górnych dróg oddechowych,
• Ból gardła i obrzęk węzłów chłonnych przy zapaleniu gardła,
• Czerwona i zaogniona skóra nad obrzękniętym węzłem chłonnym,
• Wysypka skórna,
• Opuchnięte ręce lub nogi z powodu zablokowania naczyń chłonnych przez obrzęknięty węzeł chłonny w głębszych warstwach skóry,
• Gorączka, utrata masy ciała i zmęczenie jako oznaki poważnej choroby układowej,
• Twarde guzki, które wrastają w otaczającą tkankę i szybko się powiększają, mogą być oznaką nowotworu,
• Uogólniony obrzęk węzłów chłonnych w całym ciele może być spowodowany zakażeniami, takimi jak mononukleoza (gorączka gruczołowa Pfeiffera) lub HIV (rzadko), bądź chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak toczeń rumieniowaty lub reumatoidalne zapalenie stawów.

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną powiększonych węzłów chłonnych jest zakażenie, zwykle wirusowe, np. dróg oddechowych, ale nierzadką przyczyną są też powszechnie występujące bakterie. Obrzęk węzłów chłonnych może wystąpić w niektórych chorobach skóry lub przy zainfekowanych ranach. Istnieją jednak jeszcze inne, rzadsze przyczyny.

Częstymi zakażeniami, które mogą wywoływać obrzęk węzłów chłonnych, są: infekcja gardła, zapalenie ucha, mononukleoza (gorączka gruczołowa Pfeiffera) i zakażenia ran. Do mniej powszechnych zakażeń należą gruźlica, a także niektóre choroby przenoszone drogą płciową, takie jak kiła lub toksoplazmoza (zarażenie pasożytnicze spowodowane zwykle kontaktem z kałem zarażonych kotów lub zjedzeniem niedogotowanego mięsa). Do zaburzeń układu odpornościowego, które mogą prowadzić do obrzęku węzłów chłonnych, należą alergie, zaburzenia autoimmunologiczne, np. toczeń rumieniowaty (przewlekła choroba zapalna stawów, skóry, nerek, krwi, serca i płuc), reumatoidalne zapalenie stawów (przewlekła choroba zapalna stawów) oraz HIV jako czynnik wywołujący AIDS. Rzadkimi przyczynami obrzęku węzłów chłonnych mogą też być nowotwory, np. chłoniaki (nowotwory w układzie limfatycznym) oraz białaczka (nowotwór krwi wywodzący się ze szpiku kostnego lub z układu limfatycznego). Sporadycznie przyczyną obrzęku węzłów chłonnych jest stosowanie leków.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Większość obrzękniętych węzłów chłonnych powróci do normalnego stanu, gdy zostanie usunięta przyczyna objawu, np. gdy minie przeziębienie. Należy się zgłosić do lekarza, jeżeli węzły chłonne:

• są opuchnięte bez wyraźnej przyczyny
• są opuchnięte od ponad 4–6 tygodni
• są czerwone, ciepłe, bolesne czy tkliwe
• systematycznie rosną
• są twarde i trudne do przemieszczenia w otaczającej je tkance
• występuje gorączka, niewyjaśniona utrata masy ciała lub pojawią się nocne poty

Diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. Lekarz zapyta, kiedy i w jakich okolicznościach doszło do obrzęku węzłów chłonnych oraz czy występowały inne objawy. Podczas badania fizykalnego palpacyjnie ocenia się węzły chłonne — ich wielkość i konsystencję, bolesność oraz ciepłotę skóry nad nimi. Lokalizacja zmienionych chorobowo węzłów chłonnych może sugerować przyczynę ich powiększenia. Jeśli rozpoznanie nie jest jednoznaczne, można wykonać dodatkowe badania.

• Badania krwi: W zależności od podejrzeń można wykonać badania krwi, które wykluczą lub potwierdzą niektóre choroby. Rodzaj badań zależy od podejrzewanej przyczyny.
• Badania obrazowe: Węzły chłonne można oceniać za pomocą badania USG. Zdjęcie rentgenowskie płuca lub tomografia komputerowa obrzękniętych węzłów chłonnych mogą wskazać na zakażenia lub nowotwory.
• Biopsja węzła chłonnego: Jeśli lekarz nie może znaleźć przyczyny obrzękniętych węzłów chłonnych i podejrzewa chorobę układową, można pobrać tkankę z węzła chłonnego cienką igły (wykonać biopsję) lub pobrać cały węzeł chłonny, aby zbadać tkankę pod mikroskopem.

Czy mogą wystąpić powikłania?

W większości przypadków obrzęknięte węzły chłonne nie wywołują żadnych powikłań, a opuchlizna schodzi samoistnie, jednak jeśli przyczyną obrzęku jest nieleczone zakażenie, może dojść do powikłań.

Ropień: Ropień to ograniczony zbiornik ropy w przestrzeni tkankowej, do powstania którego dochodzi w wyniku zakażenia. Ropa składa się z osocza, białych krwinek, martwej tkanki oraz z bakterii lub innych patogenów. Ropień należy naciąć i zdrenować, niekiedy stosuje się antybiotyki. Jeśli ropień wystąpi w ważnym życiowo narządzie, może spowodować poważne powikłania.

Posocznica (sepsa): Zakażenie bakteryjne, niezależnie od jego źródła w organizmie, może skutkować sepsą, jeśli duża ilość bakterii dostanie się do krwi i rozprzestrzeni się po całym organizmie. Sepsa może doprowadzić do niewydolności ważnych dla życia narządów, a w najgorszym przypadku — do śmierci. Jest to jednak rzadkie powikłanie, które zwykle występuje u osób obciążonych ciężkimi chorobami przewlekłymi. Takich pacjentów leczy się w szpitalu, gdyż wymagają oni dożylnego podawania antybiotyków.

Terapia

Obrzęk węzłów chłonnych wywołany zakażeniem wirusowym ustąpi samoistnie, po pewnym czasie od wyleczenia zakażenia. Mogą pozostać małe guzki, ale jest to normalne. Na zakażenia wirusowe nie pomagają antybiotyki. Terapia obrzęku węzłów chłonnych, do którego doszło z innych powodów, zależy od jego przyczyny.

Zakażenie: Najczęstszym sposobem leczenia obrzęku węzłów chłonnych, do którego doszło w wyniku zakażenia bakteryjnego, jest podawanie odpowiednich antybiotyków. Paracetamol i inne leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne, np. kwas acetylosalicylowy lub ibuprofen, łagodzą dyskomfort i hamują stan zapalny. Kwasu acetylosalicylowego nie należy jednak podawać dzieciom i młodzieży do lat 16.

Zaburzenie autoimmunologiczne: Jeśli obrzęk węzłów chłonnych został wywołany przez HIV, toczeń rumieniowaty lub reumatoidalne zapalenie stawów, terapia zależy od choroby podstawowej (patrz tam).

Nowotwór: Jeśli przyczyną obrzęku węzłów chłonnych jest nowotwór, należy leczyć nowotwór. W zależności od rodzaju nowotworu konieczne może być wdrożenie leczenia operacyjnego, radioterapii lub chemioterapii.

Dodatkowe informacje

• Obrzęk węzłów chłonnych u dzieci
• Obrzęk węzłów chłonnych
• Zakażenie górnych dróg oddechowych
• Mononukleoza (gorączka gruczołowa Pfeiffera)
• Zakażenie HIV
• Toczeń rumieniowaty układowy
• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Limfadenopatia u dorosłych — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)