Co to jest podatność na zakażenia?

Definicja

Jaka liczba zakażeń rocznie jest normalna? Kiedy stoi za tym osłabienie odporności? Niestety nie ma dokładnych danych, jaką liczbę, jaki rodzaj i przebieg chorób zakaźnych można określić jako „normalny” w danym wieku.

U dzieci do ośmiu zakażeń (np. infekcje dróg oddechowych/przeziębienia) w ciągu roku jest określane jako normalne. Jeśli choroby występują częściej (u dorosłych 4 lub więcej zakażeń z antybiotykoterapią rocznie) lub nie można ich wyleczyć przez kilka tygodni, wówczas może występować zaburzenie układu odpornościowego.

Wyróżnia się pierwotne (wrodzone) i wtórne (nabyte) stany osłabienia odporności.

Do pierwotnych niedoborów odporności zalicza się rzadkie choroby o podłożu genetycznym, przy których brakuje jakiejść części układu odpornościowego organizmu lub nie funkcjonuje on prawidłowo. Często ciężkie zakażenia występują wielokrotnie już w okresie niemowlęcym.

Wtórne osłabienie odporności mogą wystąpić w wyniku wielu chorób (np. HIV, cukrzycy) lub również leczenia (np. chemioterapii).

Przyczyny

Podatność na zakażenia może być spowodowana przeciążeniem fizycznym, brakiem snu lub ciągłym stresem. Przy narażeniu na różne patogeny w tym samym czasie, kilka zakażeń może wystąpić w szybkim tempie jedno po drugim.

Może jednak istnieć również przyczyna patologiczna, taka jak pierwotny lub wtórny stan osłabienia odporności (patrz wyżej).

Częstość występowania

Pacjenci często zgłaszają w gabinecie lekarza rodzinnego swoją „podatność na zakażenia”, ale rzadko jest to faktycznie niedobór odporności.

Spośród 100 000 osób około 3–4 z nich ma pierwotny stan osłabienia odporności. Wtórne osłabienie odporności jest znacznie częstsze niż pierwotne.

Objawy ostrzegawcze

U dzieci zdefiniowano różne znaki ostrzegawcze, które mogą świadczyć o osłabieniu odporności, np. zapalenie skóry, opóźnione odpadnięcie pępowiny, zaburzenie rozwoju, zakażenia wywołane przez nietypowe patogeny lub w nietypowych miejscach, przedłużające się zakażenia z niedostatecznym działaniem antybiotykoterapii, ciężkie zakażenia (np. zapalenie opon mózgowych), powikłania po żywych szczepionkach, ponad osiem infekcji rocznie.

Objawy ostrzegawcze pierwotnego (wrodzonego) niedoboru odporności u dorosłych to np. cztery lub więcej chorób układu oddechowego z leczeniem antybiotykami w ciągu roku, nawracające zakażenia mimo leczenia antybiotykami, dwa lub więcej ciężkich zakażeń bakteryjnych (np. zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowych, zakażenie krwi), znany niedobór odporności w rodzinie lub brak skuteczności stosowanych antybiotyków.

Badania dodatkowe

Ważne jest rozróżnienie między „normalną” a „patologiczną” podatnością na zakażenia. W wywiadzie lekarskim mogą paść pytania o choroby w rodzinie, przyjmowane leki oraz poprzednie choroby lub choroby o ostrym przebiegu. Podczas badania fizykalnego skóra i ewentualne rany są sprawdzane pod kątem nieprawidłowości, które mogą świadczyć o chorobie.

Poprzez pobranie próbki krwi można wykonać morfologię krwi (czerwone krwinki, białe krwinki i płytki krwi) oraz zbadać całkowitą ilość przeciwciał we krwi. Śledzionę można sprawdzić podczas badania ultrasonograficznego. Jeśli śledziona jest usunięta lub nie działa ona prawidłowo (asplenia), zwiększa się ryzyko zakażenia.

W przypadku wystąpienia objawów ostrzegawczych (patrz wyżej) można przeprowadzić różne badania krwi i badania immunologiczne. W przypadku pierwotnych niedoborów odporności może być konieczna konsultacja genetyczne dla osób chorych i ich krewnych.

W przypadku podejrzenia osłabienia odporności należy wcześnie skierować pacjenta do specjalisty.

Leczenie

Jeśli istnieje choroba podstawowa, która wywołuje osłabienie odporności, jest ona leczona. Jeśli przyjmowane są leki osłabiające układ odpornościowy, to w razie potrzeby są one odstawiane. Przy leukopenii (zbyt małej liczbie białych krwinek) występuje zwiększone ryzyko zakażeń. Tutaj pomocne są antybiotyki. Jeśli występuje niedobór przeciwciał, można podać immunoglobuliny.

W przypadku wielu niedoborów odporności wyleczenie jest możliwe tylko dzięki przeszczepowi komórek macierzystych. Terapia genowa jest obecnie wciąż w fazie badań.

Zapobieganie/szczepienie

Uprawianie sportu prowadzi do obniżenia ryzyka zakażeń w porównaniu z brakiem ruchu, jeżeli wybrany zostanie umiarkowany stopień, np. pięć sesji ćwiczeń po 45 minut w tygodniu. Faza do 72 godzin po zawodach wiąże się ze zwiększoną podatnością na zakażenia układu oddechowego.

W przypadku asplenii (brak śledziony lub upośledzenie jej funkcji) konieczne są szczepienia przeciwko pneumokokom, Haemophilus influenzae typu B i meningokokom oraz corocznie przeciwko grypie. Zasadniczo w przypadku niedoborów odporności również powinny być wykonane wszystkie zalecane szczepienia. Jednak żywe szczepionki są zakazane w przypadku wielu niedoborów odporności. Lekarz doradzi Panu(-i) w tej sprawie.

Dodatkowe informacje

• Asplenia.
• Podatność na zakażenia – informacje dla lekarzy.

Autor

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent) 
• Ulrike Boos (redaktor Deximed)