Co to jest splenomegalia?

Splenomegalia to stan, w którym śledziona staje się powiększona. Termin ten pochodzi od greckich słów „splen” (śledziona) i „megalo” (duży). Diagnoza splenomegalii stawiana jest, gdy w badaniu palpacyjnym brzucha lub badaniu ultrasonograficznym śledziona wydaje się być powiększona. Normalna śledziona ma około 11 cm długości, 7 cm szerokości i 4 cm grubości i waży zwykle około 150 g, ale jej wielkość i ciężar mogą się różnić w zależności od osoby.

Śledziona pełni szereg funkcji w organizmie, przede wszystkim związanych z układem odpornościowym i rozkładem uszkodzonych komórek krwi. Jest także narządem dobrze ukrwionym, a jej naczynia krwionośne przebiegają blisko naczyń innych narządów, takich jak żołądek, wątroba czy trzustka. W związku z tym, powiększenie śledziony może być efektem wielu różnych schorzeń, od infekcji po nowotwory złośliwe, takie jak chłoniaki.

Częstość występowania

Powiększona śledziona jest stosunkowo często wykrywana podczas rutynowych badań ultrasonograficznych, jednak nie zawsze wiąże się z objawami klinicznymi. W większości przypadków splenomegalia nie daje żadnych dolegliwości i nie wymaga leczenia. Szacuje się, że około 3% populacji ogólnej może mieć powiększoną śledzionę, często bez jakichkolwiek objawów.

Objawy

Splenomegalia może zostać wykryta przypadkowo, podczas badania ultrasonograficznego, bez żadnych objawów zgłaszanych przez pacjenta. W innych przypadkach towarzyszą jej objawy takie jak ból w górnej części brzucha po lewej stronie, zmęczenie, utrata masy ciała, gorączka (w przypadku zakażeń), bóle stawów, a także skłonność do łatwego powstawania siniaków czy krwawień. W niektórych sytuacjach ból w okolicy brzucha może nasilać się szybko i stać się intensywny, co wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej, ponieważ może to być oznaką poważnego stanu, np. pęknięcia śledziony.

Podczas stawiania diagnozy lekarz przeprowadza dokładny wywiad medyczny, aby ustalić możliwe przyczyny splenomegalii, w tym przyjmowane leki, spożycie alkoholu, choroby przewlekłe (np. choroby wątroby), przebyte urazy oraz historię podróży, zwłaszcza do krajów tropikalnych.

Możliwe choroby podstawowe

• Urazy: W wyniku wypadków, które prowadzą do uszkodzenia górnej części brzucha, śledziona może zostać uszkodzona. W przypadku pęknięcia śledziony, krew może gromadzić się pod torebką narządu, co prowadzi do jego powiększenia.

• Zakażenia: Wiele infekcji, zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych, może prowadzić do splenomegalii. Przykłady to:

  • Ospa wietrzna: zwykle prowadzi do łagodnego powiększenia śledziony, które ustępuje po wyleczeniu.
  • Mononukleoza zakaźna (choroba Pfeiffera): Zakażenie wirusem Epsteina-Barr, które prowadzi do wyraźnego powiększenia śledziony. Po wyleczeniu, śledziona wraca do normalnego rozmiaru.
  • Inne infekcje: Toksoplazmoza, wirusowe zapalenie wątroby, malaria, tyfus, gruźlica, HIV, czy leiszmanioza mogą prowadzić do powiększenia śledziony. Zakażenia rozprzestrzeniające się w organizmie (np. sepsa) mogą prowadzić do tworzenia ropni w śledzionie.

• Zaburzenia krążenia:

  • Zastój krwi w wątrobie (np. w wyniku niewydolności serca) może prowadzić do powiększenia śledziony.
  • Zakrzepica żyły śledzionowej lub wady naczyń krwionośnych mogą także powodować splenomegalię.

• Choroby krwi: w przypadku niektórych dziedzicznych chorób krwi, takich jak talasemia, sferocytoza czy niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, nieprawidłowe czerwone krwinki są rozkładane w śledzionie, co prowadzi do jej powiększenia.

• Nowotwory złośliwe: splenomegalia jest częsta w przypadku nowotworów hematologicznych, takich jak białaczka, chłoniak czy mielofibroza oraz w innych nowotworach z przerzutami do śledziony (np. rak jelita grubego czy sutka).

• Zaburzenia immunologiczne: choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty czy reumatoidalne zapalenie stawów, mogą również powodować powiększenie śledziony.

• Inne przyczyny: w przypadku niektórych chorób metabolicznych, takich jak choroba Niemanna-Picka, choroba Gauchera, amyloidoza czy hemochromatoza, dochodzi do gromadzenia się nieprawidłowych substancji w śledzionie, co prowadzi do jej powiększenia.

Leczenie i rokowanie

Leczenie splenomegalii zależy od przyczyny, któa ją wywołałą. Jeśli powiększenie śledziony zostało wykryte przypadkowo i nie towarzyszą mu objawy, lekarz może zalecić jedynie kontrolę stanu zdrowia po kilku tygodniach, aby sprawdzić, czy stan się nie pogarsza. W przypadkach, gdy splenomegalia wynika z infekcji, celem leczenia jest eliminacja zakażenia. Po wyleczeniu zakażenia, śledziona zwykle wraca do normalnych rozmiarów.

W przypadku przewlekłych chorób, takich jak choroby autoimmunologiczne, splenomegalia może utrzymywać się przez długi czas. W przypadkach nowotworów, leczenie może obejmować chemioterapię, radioterapię lub zabieg chirurgiczny, a rokowanie zależy od rodzaju i stadium nowotworu.

Jeśli powiększenie śledziony wynika z urazu, w zależności od stopnia uszkodzenia narządu, może być konieczne pilne leczenie chirurgiczne, szczególnie w przypadku pęknięcia śledziony, które wiąże się z ryzykiem poważnego krwawienia. Inne choroby wymagające leczenia mogą wiązać się z ryzykiem pęknięcia śledziony, co stanowi zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Również w przypadku ciężkich infekcji, stanów zapalnych, czy zaburzeń krwi, które mogą prowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu śledziony, konieczna jest szybka hospitalizacja oraz odpowiednie leczenie.

Dodatkowe informacje

• Splenomegalia — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden