Co to jest podwyższone stężenie hemoglobiny?

Definicja

Przy podwyższonym stężeniu hemoglobiny zwiększa się liczba czerwonych krwinek we krwi w ujęciu bezwzględnym lub względnym (w przypadku zagęszczenia krwi).

Żargonowe terminy określające wzrost liczby czerwonych krwinek powyżej wartości prawidłowych to erytrocytoza lub nadkrwistość. Erytrocytoza występuje w następujących przypadkach:

• U kobiet, jeśli wartość hemoglobiny (Hb) przekracza 16,5 g/dl lub udział czerwonych krwinek (hematokryt, Hkt) we krwi jest większy niż 48%.
• U mężczyzn, jeśli wartość hemoglobiny przekracza 18,5 g/dl lub udział czerwonych krwinek jest większy niż 52%.

Krew składa się z osocza krwi, czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi. Jeśli oprócz erytrocytów podwyższone jest też stężenie innych krwinek, nazywa się to nadkrwistością.

Objawy

Objawy mogą być wielorakie i mogą być również przyczyną innych chorób. Z powodu zagęszczenia krwi mogą wystąpić bóle głowy, zmęczenie i ogólne osłabienie, zaburzenia widzenia, bóle mięśni i zaburzenia czucia. Zakrzepy mogą prowadzić do zwężenia naczynia.

Jeśli mamy do czynienia z chorobą układu krążenia, uczucie duszności może  być oznaką niedoboru tlenu.

Zmęczenie w ciągu dnia, gorączka, nocne poty i utrata masy ciała mogą wskazywać na inne schorzenia, które również mogą powodować podwyższenie stężenia hemoglobiny.

Przyczyny

Czerwienica prawdziwa

Istnieją choroby, w których powstawanie czerwonych krwinek jest zwiększone, jak np. w przypadku czerwienicy prawdziwej — chorobie szpiku kostnego, w której bardzo silnie namnażają się komórki macierzyste, zwłaszcza czerwone krwinki. Pacjenci mogą cierpieć na bóle głowy, swędzenie (często po gorącej kąpieli lub prysznicu), skłonności do krwawień i zmęczenie. Typowe jest również zaczerwienienie twarzy i reszty skóry.

Różne choroby

Rzadziej występują również wrodzone zmiany genetyczne, które prowadzą do zwiększonej produkcji erytropoetyny — hormonu kontrolującego produkcję czerwonych krwinek.

Istnieje wiele chorób, w których zmniejszona podaż tlenu prowadzi do zwiększonej produkcji czerwonych krwinek i wzrostu wartości hemoglobiny, aby uzupełnić braki. Są to np. choroby układu krążenia (niewydolność serca lub wada serca), płuc (POChP, astma oskrzelowa), obturacyjny bezdech senny (obstuctive sleep apnea syndrome, OSAS), choroby nerek lub nowotwory.

Palenie

Inną częstą przyczyną jest palenie papierosów. Dopływ tlenu do organizmu jest zaburzony, może to prowadzić do zwiększonej produkcji czerwonych krwinek i jest oznaką przewlekłego niedoboru tlenu.

Pobyt na dużej wysokości

U osób zdrowych organizm może być pobudzony do produkcji czerwonych krwinek z powodu ograniczonego dopływu tlenu do komórek organizmu podczas przebywania na dużych wysokościach. Sportowcy wykorzystują ten efekt w tzw. treningu wysokościowym. 

Leki

Leki lub niewystarczające spożycie płynów mogą również prowadzić do wzrostu stężenia hemoglobiny. Preparaty z kortyzonem, które są stosowane np. w chorobach płuc, takich jak astma oskrzelowa lub POChP a także w zaburzeniach autoimmunologicznych, prowadzą do zwiększonej produkcji erytrocytów. Leki moczopędne, które są stosowane np. w przypadku niewydolności serca lub nadciśnienia tętniczego, zwiększają wydalanie moczu i mogą powodować zagęszczanie krwi z powodu utraty płynów, co skutkuje wysokim stężeniem hemoglobiny i hematokrytu w ujęciu względnym. Liczba krwinek czerwonych pozostaje bez zmian.

Częstotliwość występowania

• Większość przypadków nadkrwistości ma charakter wtórny, czyli jest wynikiem innych chorób. Często podwyższone stężenie hemoglobiny wykrywane jest w badaniu krwi przypadkowo, dlatego brakuje wiarygodnych danych. W badaniach przeprowadzonych w Kanadzie erytrocytozę w warunkach ambulatoryjnych stwierdzono u 0,4% kobiet i 4% mężczyzn.
• U 6–8% chorych na POChP występuje nadkrwistość, a u osób z obturacyjnym bezdechem odsetek ten wynosi 2–8%.
• Choroba komórek macierzystych czerwienica prawdziwa występuje u około 22 na 100 000 osób.

Badania dodatkowe

Lekarz przeprowadzi ogólne badanie fizykalne, ze szczególnym uwzględnieniem okolic brzucha. W niektórych z wymienionych chorób śledziona lub wątroba są powiększone. Ponadto zwraca się uwagę na zmiany na skórze (zaczerwienienie twarzy, zmiana koloru ust lub paznokci, zadrapania), oznaki niewystarczającego spożycia płynów lub inne nieprawidłowości.

Badanie krwi potwierdza rozpoznanie i dostarcza informacji o przyczynach. Poza morfologią krwi z rozmazem (różnicowa morfologia krwi), istotne mogą być wartości związane z magazynowaniem żelaza, oznaczenie erytropoetyny, a także parametrów wątroby i nerek.

Saturację można zmierzyć pulsoksymetrem, lecz aby uzyskać bardziej precyzyjne wyniki dotyczące niedoboru tlenu, należy wykonać gazometrię krwi. Badanie to przeprowadza się w gabinecie pulmonologa.

Należy wykonać badanie moczu na obecność śladów krwi, a także badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej i badanie czynności płuc.

Konieczne mogą być dalsze specjalistyczne badania z zakresu hematologii (chorób krwi) lub pulmonologii. W takim przypadku pacjent otrzymuje odpowiednie skierowanie.

Leczenie

• Jeśli występują choroby serca lub płuc, to w miarę możliwości podejmuje się leczenie.
• W przypadku występowania czerwienicy prawdziwej przebieg terapii ustalają hematolodzy. Powszechnie stosowanymi metodami terapeutycznymi są flebotomia i przepisywanie kwasu acetylosalicylowego.
• Jeśli choroba jest spowodowana zwiększoną utratą płynów (z powodu biegunki, wymiotów, odwodnienia), należy podać płyny i ewentualnie sprawdzić przyjmowane leki i dostosować je.
• Pomoże również rzucenie palenia i redukcja masy ciała.

Co możesz zrobić sam?

• Jedną z najczęstszych przyczyn podwyższonego stężenia hemoglobiny jest palenie papierosów. Rzucenie palenie może zatrzymać progresję choroby i przyczynić się do poprawy stanu zdrowia.
• Jeśli cierpisz na bezdech senny i masz dużą nadwagę, pomoże ci zmniejszenie masy ciała.

Rokowania

Rokowania zależą od przyczyny nadkrwistości.

Dodatkowe informacje

• Czerwienica prawdziwa
• Splenomegalia
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Nadwaga i redukcja masy ciała — jak odnieść sukces
• Nadkrwistość — informacje dla lekarzy

Autorka

• Susanna Allahwerde, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent