Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Zespół metaboliczny (ZM) jest to współwystępowanie otyłości oraz 2 spośród 3:¹
  • podwyższone ciśnienie tętnicze
  • nieprawidłowy metabolizm glukozy lub 
  • podwyższone stężenie cholesterolu frakcji nie–HDL (aterogenna dyslipidemia).
• Zespół ten nazywany był również zespołem insulinooporności lub zespołem X.
• Ryzyko sercowo–naczyniowe
  • Każda składowa zespołu jest istotnym i modyfikowalnym czynnikiem ryzyka sercowo–naczyniowego.
  • Chory z rozpoznanym zespołem metabolicznym powinien być traktowany jako pacjent z grupy przynajmniej wysokiego ryzyka sercowo–naczyniowego i wymaga szeroko zakrojonych zmian stylu życia.
  • Zespół metaboliczny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zawału mięśnia sercowego (iloraz szans 2,7). Ryzyko jest porównywalne do ryzyka w przypadku objawowej cukrzycy.
  • Zespół metaboliczny ma bardzo wysoką wartość predykcyjną dla cukrzycy typu 2.

Epidemiologia

• Chorobowość zależy od zastosowanej definicji i badanej populacji.
• W Polskiej populacji w 2014 roku (badanie WOBASZ II) częstość zespołu metabolicznego wynosiła 33% wśród kobiet i 39% wśród mężczyzn.
• Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego jest częstsze wśród mężczyzn niż u kobiet oraz wzrasta wraz z wiekiem.

Etiologia i patogeneza

Etiologia

• Wszystkie składowe zespołu metabolicznego są konsekwencjami „niezdrowego” stylu życia: nieprawidłowego odżywiania, braku aktywności fizycznej, stosowania używek oraz zaburzenia snu i rytmu okołodobowego.
• Patofizjologia jest jednak ściśle powiązana z insulinoopornością i otyłością brzuszną.
  • Insulinooporność koreluje z proporcją trzewnej tkanki tłuszczowej, która jest mierzona jako obwód brzucha lub stosunek obwodu talii do obwodu bioder.
  • Insulinooporność prowadzi do chorób układu krążenia, prawdopodobnie z powodu stresu oksydacyjnego, który sprzyja dysfunkcji śródbłonka, uszkodzeniom naczyń krwionośnych i nowotworom.
  • Z powodu insulinooporności dochodzi do hiperinsulinizmu, co z kolei prowadzi do zwiększonego uczucia głodu i zwiększonego spożycia pokarmu.
• Przewlekłe zwiększone wydzielanie kortyzolu może być również czynnikiem przyczyniającym się do tego procesu.
  
  • U osób z podwyższonym stężeniem kortyzolu w surowicy (spowodowanym głównie przewlekłym stresem) częściej występuje otyłość brzuszna, insulinooporność i zmiany lipidowe.
  • Osoby z zespołem metabolicznym mają łagodną hiperkortyzolemię i zwiększoną aktywność osi podwzgórze–przysadka–nadnercza.
    • Możliwe, że ich przewlekła aktywacja poprzez stres wyjaśnia związek między stresem psychospołecznym a związanym z nim zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo–naczyniowych.

Patofizjologia

• Zespół metaboliczny jest związany ze stanem prozapalnym/prozakrzepowym, który może obejmować:
  • wzrost stężenia białka C–reaktywnego
  • dysfunkcję śródbłonka
  • hipofibrynogenemię
  • zwiększoną agregację płytek krwi
  • zwiększone stężenie inhibitora aktywatora plazminogenu typu 1
  • zwiększony poziom kwasu moczowego
  • mikroalbuminurię
  • zmianę składu cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości)
  • zaburzony metabolizm adipokin
    • insulinooporność i zwiększone stężenie leptyny w surowicy prowadzą w dłuższej perspektywie do oporności na leptynę w tkance tłuszczowej, a także w podwzgórzu, a tym samym do zwiększonego wydzielania leptyny i spożycia pokarmu
    • niskie stężenie adiponektyny i wysokie stężenie rezystyny sprzyjają nadciśnieniu, miażdżycy i insulinooporności.

ICD–10

• E88.9 Zaburzenie metaboliczne, nieokreślone.

Składowe zespołu metabolicznego

• E66 Otyłość.
• E78 Zaburzenia przemiany lipidów i inne lipidemie.
• I10 Samoistne (pierwotne) nadciśnienie.
• E11 Cukrzyca insulinoniezależna.
• R73 Podwyższone stężenie glukozy.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

Definicja

Definicja z 2022 roku wg PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP:²

• Kryterium rozpoznania zespołu metabolicznego (ZM) jest rozpoznanie otyłości oraz 2 spośród 3: podwyższone ciśnienie tętnicze, nieprawidłowy metabolizm glukozy lub podwyższone stężenie cholesterolu frakcji nie–HDL (aterogenna dyslipidemia).
• Główne objawy zespołu metabolicznego:
  • Otyłość rozpoznaje się, gdy obwód talii ≥88 cm u kobiet, ≥102 cm u mężczyzn (otyłość brzuszna) lub BMI ≥30 kg/m².
  • Warunek podwyższonego ciśnienia tętniczego spełniają: wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze (przyjęto ≥130 i/lub ≥80 mm Hg w pomiarach domowych), nadciśnienie tętnicze lub stosowanie leczenia hipotensyjnego.
  • Warunek nieprawidłowego metabolizmu glukozy spełniają: stany przedcukrzycowe, cukrzyca lub stosowanie leków hipoglikemizujących.
  • Warunek podwyższonego stężenia cholesterolu nie-HDL spełnia: nie–HDL ≥ 3,4 mmol/l (130 mg/dl) lub stosowanie leczenia hipolipemizującego.
• Wyodrębniono dodatkowe składowe ZM:
  • upośledzenie funkcji nerek
  • stłuszczenie wątroby
  • obturacyjny bezdech senny (OBS)
  • niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową
  • zespół policystycznych jajników (PCOS)
  • przewlekły stan zapalny
  • aktywacja układu współczulnego i tachykardia
  • hiperurykemia.
• Każdy chory z rozpoznanym zespołem metabolicznym powinien być traktowany jako pacjent z grupy przynajmniej wysokiego ryzyka sercowo–naczyniowego.

Międzynarodowa ustalona definicja z 2009 roku³

• Opracowana przez grupę ekspertów z udziałem:
  • grupy zadaniowej ds. epidemiologii i profilaktyki Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (International Diabetes Federation – IDF)
  • Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Krwi (National Heart, Lung, and Blood Institute – NHLBI)
  • Amerykańskiego Stowarzyszenia Serca (American Heart Association – AHA)
  • Światowej Federacji Serca (World Heart Federation – WHF)
  • Międzynarodowego Towarzystwa Miażdżycowego (International Atherosclerosis Society – IAS)
  • Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań nad Otyłością (International Association for the Study of Obesity – IASO).
• Co najmniej 3 z następujących kryteriów:
  • Otyłość trzewna – zwiększony obwód talii; progi dla osób pochodzenia europejskiego:
    
    • kobiety: ≥80 cm (według kryteriów IDF) lub ≥88 cm (według kryteriów AHA/NHLBI)
    • mężczyźni: ≥94 cm (według kryteriów IDF) lub ≥102 cm (według kryteriów AHA/NHLBI).
  • Podwyższony poziom trójglicerydów
    • ≥1,7 mmol/l(≥150 mg/dl)
    • specjalna terapia zaburzeń lipidowych.
  • Niższy poziom cholesterolu HDL
    • u mężczyzn: <1,0 mmol/l (40 mg/dl)
    • u kobiet: <1,3 mmol/l (50 mg/l).
  • Nadciśnienie
    • skurczowe ≥130 mmHg i/lub rozkurczowe ≥85 mmHg.
  • Podwyższone stężenie glukozy na czczo
    • ≥100 mg/dl (≥5,6 mmol/l).

Kategorie ryzyka

Według definicji międzynarodowej z 2009 roku

• Bardzo wysokie ryzyko
  • udokumentowana wcześniejsza choroba krążenia (profilaktyka wtórna)
  • obliczone 10–letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo–naczyniowych ≥10%
  • przewlekła choroba nerek z obniżonym GFR <30 ml/min./m² powierzchni ciała.
• Wysokie ryzyko
  • duże nasilenie indywidualnych czynników ryzyka, np.:
    • wartość cholesterolu całkowitego: >8,0 mmol/l (310 mg/dl)
    • skurczowe ciśnienie tętnicze >180 mmHg lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze ≥110 mmHg
    • palacze z >20 paczko–latami (liczba paczek po 20 papierosów dziennie x liczba lat)
  • obliczone 10–letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo–naczyniowych 5–10%
  • przewlekła choroba nerek z GFR 30–59 ml/min./1,73 m² powierzchni ciała.
• Umiarkowane ryzyko
  • obliczone 10–letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo–naczyniowych 1–5%.
• Niskie ryzyko
  • obliczone 10-letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo–naczyniowych <1%.

Wywiad 

• Zwiększone ryzyko chorób układu krążenia lub cukrzycy?
  • Obciążenie rodzinne?
  • Zmiana masy ciała?
  • Dieta
    • Jak wygląda typowy posiłek pacjenta?
    • Czy zmiana diety jest konieczna i pożądana? Jak można to osiągnąć?
  • Aktywność fizyczna
    • W kontekście pracy?
    • W wolnym czasie?
    • Ile godzin tygodniowo pacjent się porusza – w jakiej formie?
  • Palenie tytoniu?
  • Jakość i ilość snu?
  • Spożywanie alkoholu?

Badanie fizykalne

• Wskaźnik masy ciała (BMI).
• Obwód bioder i talii: obliczanie stosunku obwodu talii do bioder.
• Ciśnienie tętnicze.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

Badania laboratoryjne

• Glikemia
  • glukoza na czczo
  • test obciążenia glukozą przy nieprawidłowej glikemii na czczo
  • HbA1c.  
• Profil lipidowy na czczo
  • cholesterol, HDL, LDL, trójglicerydy.
• Nerki
  • kwas moczowy, kreatynina, elektrolity
  • UACR (dostępne w ramach Opieki Koordynowanej).
• Wątroba
  • AST, ALT, GGTP.
• Badanie ogólne moczu.
• TSH.

Dodatkowe badania z użyciem odpowiedniego sprzętu

• Badanie USG jamy brzusznej
  • Np. jeśli istnieją dowody na obecność niealkoholowego stłuszczenia wątroby lub zespołu policystycznych jajników.
• EKG
  • Cechy niedokrwienia? Zawał mięśnia sercowego w wywiadzie? Migotanie przedsionków i przerost lewej komory serca?

Diagnostyka specjalistyczna

• Jeśli występują objawy chorób endokrynologicznych, kardiologicznych, nefrologicznych lub hepatologicznych.

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• Skuteczność
  
  • Intensywna zmiana stylu życia może zapobiec cukrzycy, nadciśnieniu i chorobom układu krążenia lub opóźnić ich wystąpienie.
  • Redukcja masy ciała w połączeniu ze zwiększoną aktywnością fizyczną poprawia wszystkie parametry zespołu metabolicznego i zmniejsza śmiertelność z przyczyn sercowo–naczyniowych.
  • Nawet bez redukcji masy ciała, zwiększona aktywność fizyczna i zmiany w diecie mogą przyczynić się do obniżenia ciśnienia tętniczego, zmniejszenia stężenia lipidów we krwi, a tym samym poprawy działania insuliny.
• Leczenie pierwszego wyboru
  • Zmiana nawyków żywieniowych.
  • Większa aktywność fizyczna.

Zalecenia lecznicze

Otyłość

• Podstawowy element zespołu metabolicznego.
• Rozpoznawana na podstawie wskaźnika BMI ≥30 kg/m², lub jako obwód talii ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn (otyłość trzewna).
• Celem leczenia jest powstrzymanie dalszego przyrostu masy ciała, a następnie jej redukcji.
• Zalecana normalizacja masy ciała (BMI <25 kg/m²), a u pacjentów ze stanami przedcukrzycowymi redukcja masy ciała przynajmniej o 5–7%, natomiast z cukrzycą typu 2 o 7–15%.
• Leczenie niefarmakologiczne:
  • Edukacja dietetyczna.
  • Zmiana nawyków żywieniowych.
  • Zwiększenie aktywności fizycznej pozazawodowej.
  • Terapia behawioralna – modyfikacja zachowań związanych z jedzeniem.
• Leczenie farmakologiczne
  • Stanowi część kompleksowej terapii leczenia otyłości.
  • Należy rozważyć u osób z BMI ≥30 kg/m² lub ≥27 kg/m² i współwystępowaniem przynajmniej 1 choroby związanej z nieprawidłową masą ciała.
  • Aktualnie dostępne w Polsce: inhibitory GLP–1, chlorowodorek bupropionu i chlorowodorek naltreksonu oraz orlistat.
  • Inhibitory GLP–1 powinny być lekami pierwszego wyboru u chorych z ZM.
  • Preparat złożony z bupropionu i naltreksonu należy rozważyć u pacjentów z towarzyszącą depresją, u pacjentów którzy chcą rzucić palenie lub u których doszło do wzrostu masy ciała po zaprzestaniu palenia.
  • Orlistat rekomendowany jest jako terapia drugiego lub trzeciego wyboru.

Dyslipidemia

• Każdy pacjent z rozpoznanym zespołem metabolicznym jest pacjentem co najmniej wysokiego ryzyka (docelowe LDL–C <1,8 mmol/l (70 mg/dl) i obniżenie o ≥50% w stosunku do wartości wyjściowych; nie–HDL–C <2,6 mmol/l (100 mg/dl)).
• Pacjenci z ZM i chorobą sercowo–naczyniową na podłożu miażdżycy, cukrzycą lub rozpoznaną przewlekłą chorobą nerek w stadium G4–G5 – bardzo wysokie ryzyko sercowo naczyniowe (docelowe LDL–C <1,4 mmol/l (55 mg/dl) i obniżenie o ≥50% w stosunku do wartości wyjściowych; nie–HDL–C <2,2 mmol/l (85 mg/dl).
• Leczenie
  • stosowanie statyn o wysokiej intensywności w największych tolerowanych przez pacjenta dawkach celem osiągnięcia docelowych stężeń LDL–C oraz nie–HDL–C
  • w razie konieczności skojarzenie statyn z ezetymibem, inhibitor PSCK9
  • w razie nietolerancji statyn leczenie ezetymibem/inhibitorem PSCK9.
• Więcej informacji znajduje się w artykule hiperlipidemia.

Nadciśnienie tętnicze

• Zwiększenie masy ciała i otyłość są odwracalnymi (pod warunkiem prawidłowego leczenia) przyczynami nadciśnienia tętniczego.
• Ocena wartości ciśnienia tętniczego powinna być prowadzona głównie poprzez pomiary pozagabinetowe.
• U wszystkich pacjentów należy wdrażać leczenie niefarmakologiczne:
  • redukcja masy ciała
  • zmniejszenie spożycia soli w diecie
  • zwiększenie aktywności fizycznej.
• Większość pacjentów z nadciśnieniem tętniczym powinna osiągnąć ciśnienie tętnicze na poziomie ≤140/90 mmHg, a o ile to możliwe <130/80 mmHg. Dostępne publikacje potwierdzają zasadność terapii do co najmniej 85. roku życia.
• Intensywność leczenia ciśnienia tętniczego zależy w dużej mierze od innych czynników ryzyka występujących u pacjenta.
• Leczenie farmakologiczne:
  • Należy rozpocząć od skojarzenia inhibitora konwertazy angitensyny z dihydropirydynowym Ca–blokerem lub diuretykiem tiazydowym/tiazydopochodnym. Preferowany jest preparat złożony w 1 tabletce (lepszy compliance, ale uwaga na wskazania refundacyjne).
  • W przypadku nieosiągnięcia wartości docelowych po 6–8 tygodniach, należy dołączyć trzeci lek (z wyżej wymienionych).
  • Gdy wciąż nie osiągnięto celu, należy rozważyć dołączenie antagonisty aldosteronu (ochronne działanie na nerki) lub beta–adrenolityku (hamowanie nadmiernej aktywności układu współczulnego, preferowany nebiwolol lub bisoprolol).
• Więcej informacji znajduje się w artykule nadciśnienie tętnicze.

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej

• Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u pacjentów z ZM jest 3–5 razy większe od populacyjnego.
• Diagnostyka cukrzycy i stanów przedcukrzycowych – patrz artykuł cukrzyca typu 2.
• Postępowanie w stanie przedcukrzycowym:
  • Zmniejszenie insulinooporności poprzez redukcję masy ciała.
  • Modyfikacja stylu życia: zmiana sposobu żywienia, zwiększenie aktywności fizycznej.
  • U osób z BMI ≥35 kg/m², w wieku <60 lat oraz u kobiet, które przebyły cukrzycę ciążową, zaleca się włączenie metforminy.
  • U pacjentów z BMI ≥27 kg/m² można rozważyć leczenie inhibitorem GLP–1 zarejestrowanym do leczenia nadwagi i otyłości.
  • Ryzyko sercowo–naczyniowe jest porównywalne do ryzyka u pacjentów ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2.
• Leczenie cukrzycy
  • Cel – redukcja ryzyka sercowo–naczyniowego i powikłań cukrzycy.
  • Konieczne działanie wieloczynnikowe: farmakoterapia, działania behawioralne, edukacja terapeutyczna oraz u niektórych chirurgia metaboliczna/bariatryczna.
  • Leczenie farmakologiczne powinno być przeprowadzane zgodnie z aktualnymi wytycznymi.
  • W leczeniu zaleca się stosowanie leków z grup inhibitorów GLP–1 oraz inhibitorów SGLT2.
  • Kwalifikację do chirurgii metabolicznej/bariatrycznej zaleca się pacjentom z cukrzycą typu 2 oraz BMI ≥ 35 kg/m², a także z BMI ≥30 kg/m², u których nie osiąga się prawidłowej kontroli glikemii podczas leczenia zachowawczego.
  • Patrz artykuł cukrzyca typu 2.

Styl życia

Konsultacje

• Osobom o zwiększonym ryzyku sercowo-naczyniowym należy doradzić podjęcie zdrowych nawyków (ćwiczenia, dieta, zaprzestanie palenia).
  • Podczas konsultacji należy ocenić i wziąć pod uwagę gotowość do zmiany.
  • W celu indywidualnego dostosowania poradnictwa należy mieć na uwadze czynniki społeczne i psychologiczne (np. stres zawodowy i rodzinny), a także status społeczno–ekonomiczny.
  • Poradnictwo powinno obejmować techniki samokontroli zachowania. Obejmują one:
    • wezwanie do podjęcia decyzji w sprawie zmiany zachowania
    • ustalenie wspólnego celu szczegółowego
    • sprawdzanie realizacji wcześniej wyznaczonych celów
    • wezwanie do samoobserwacji zachowania
    • przekazywanie informacji zwrotnych dotyczących zachowania.
  • Poradnictwo powinno obejmować ustalenie dalszych kontaktów z lekarzem.

Regularne ćwiczenia

• Około 70% Polaków i ponad 60% Polek nie wykonuje regularnego wysiłku fizycznego, mimo udowodnionego działania ochronnego na układ sercowo–naczyniowy.
• Regularna aktywność fizyczna wpływa korzystnie na wzrost HDL–C oraz redukcję trójglicerydów, zmniejsza także ciśnienie tętnicze krwi.
• Mięśnie szkieletowe są najbardziej wrażliwą na insulinę tkanką w organizmie i dlatego są najbardziej narażone na insulinooporność, a ruch pomaga w zwiększeniu ich insulinowrażliwości.
• Aktywność fizyczna może zmniejszyć poziom tkanki tłuszczowej i insulinooporność niezależnie od BMI.
• Wpływ aktywności fizycznej na wrażliwość na insulinę pojawia się po 24–48 godzinach i trwa 3–5 dni.
• Ćwiczenia są jednym z najważniejszych środków, które należy podjąć przy otyłości.
  • Aktywność fizyczna o umiarkowanej lub wysokiej intensywności, najlepiej przez około 60 minut dziennie.
  • Odpowiada to zużyciu energii na poziomie około 1260 kJ (300 kcal).
  • Liczy się każda regularna sesja umiarkowanych ćwiczeń fizycznych >10 minut.
  • Efektów ćwiczeń o umiarkowanej intensywności można oczekiwać już po 15 minutach aktywności dziennie lub 90 minutach tygodniowo.
  • Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne rekomenduje minimum 150–300 minut wysiłku o umiarkowanej intensywności tygodniowo lub 75–150 minut o wysokiej intensywności tygodniowo. Można dowolnie mieszać wyżej wymienione aktywności.
  • Rekomenduje się wykonywanie ćwiczeń siłowych (oporowych) 2 razy w tygodniu.
• Osoby prowadzące siedzący tryb życia mogą osiągnąć szczególnie wyraźny efekt zapobiegawczy poprzez włączenie umiarkowanego poziomu aktywności do swoich codziennych zajęć.
• Najlepsze jest połączenie treningu siłowego i wytrzymałościowego, ale każdy rodzaj ćwiczeń jest dobry. Osoby, które wcześniej nie wykonywały żadnej aktywności fizycznej, powinny zacząć powoli i stopniowo zwiększać czas trwania i intensywność treningu.
• Spacery i lekkie bieganie przez około 1 godzinę dziennie prowadzą do znacznej redukcji masy ciała nawet bez dodatkowej diety.

Dieta

• Zalecenia dietetyczne dotyczące redukcji masy ciała:⁴
  • Wyznaczenie realistycznych celów.
  • Umiarkowane ograniczenie spożycia energii o 2000 kJ na dobę (–500 kcal na dobę) w stosunku do dziennego zapotrzebowania.
  • Dieta niskowęglowodanowa jest nieco bardziej skuteczna w redukcji masy ciała niż dieta niskotłuszczowa. Jednak akceptacja takiej diety jest znacznie niższa.
  • Najlepiej ograniczyć spożycie węglowodanów, zwłaszcza prostych, do mniej niż 50% przyjmowanych kalorii.
  • Więcej szczegółów można znaleźć w artykułach profilaktyka pierwotna chorób układu krążenia i nadwaga/otyłość.
• Dieta powinna być zróżnicowana.
• Zalecenia powinny opierać się na diecie śródziemnomorskiej.
  • Dieta powinna zawierać jak najmniej tłuszczów nasyconych oraz tłuszczów trans.
  • Należy je zastąpić jednonienasyconymi lub wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi.
  • Szczególnie polecane są kwasy tłuszczowe z grupy omega–3 np. z ryb i oleju rzepakowego.
• Należy zalecić
  • Zwiększenie spożycia błonnika (nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste).
  • Ograniczenie spożycia soli do mniej niż 5 g na dobę.
  • Ograniczenie spożycia alkoholu.
• Zasadniczo nie powinno się zalecać suplementacji preparatami witaminowymi lub zawierającymi przeciwutleniacze.

Sen i rytm dobowy

• Zaburzenia lub niewystarczająca ilość snu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem sercowo–naczyniowym oraz sprzyja przyrostowi masy ciała.
• Zasady higieny snu:
  • Sen powinien trwać od 6 do 8 godzin.
  • Powinien odbywać się w regularnych porach.
  • Należy ograniczyć przebywanie w sypialni poza snem i aktywnością seksualną.
  • Godzinę przed snem dbać o unikanie światła niebieskiego (telewizory, tablety, smartfony).
  • Należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego minimum 3 godziny przed snem, a posiłków do 4 godzin przed snem.
  • Nie zaleca się spożywania alkoholu wieczorem.

Spożycie alkoholu

• Nie ma bezpiecznej dla zdrowia dawki alkoholu.
• Alkohol sprzyja rozwojowi depresji, chorób nowotworowych, nadwagi, otyłości i powikłań sercowo–naczyniowych.
• Dostarcza dużą ilość kalorii bez innych wartości odżywczych.
• Zwiększa stężenie trójglicerydów, kwasu moczowego oraz ciśnienie tętnicze krwi.
• Wśród osób spożywających alkohol warto przeprowadzić test AUDIT. Po rozpoznaniu uzależnienia należy kierować do specjalistycznych ośrodków. Należy również przeprowadzać ocenę w kierunku depresji i zaburzeń lękowych.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Zespół metaboliczny.