Wszczepialny kardiowerter-defibrylator (ICD) to wszczepialny system do defibrylacji, który może samodzielnie wykrywać niebezpieczne zaburzenia rytmu serca, takie jak częstoskurcz komorowy i jego skrajną postać, migotanie komór, oraz przywracać początkowy rytm za pomocą odpowiedniej formy dostarczania impulsu elektrycznego (defibrylacja, nadmierna stymulacja).

Co to jest wszczepialny kardiowerter-defibrylator?

Wszczepialny kardiowerter-defibrylator (ICD) jest umieszczany chirurgicznie pod skórą klatki piersiowej. ICD jest podobny do rozrusznika serca, ale nieco większy. Oprócz stymulacji serca może również dostarczać impulsy elektryczne, a zatem wymaga mocniejszych baterii. Celem tego urządzenia jest zmniejszenie ryzyka zgonu, gdy tylko wystąpi zagrażająca życiu arytmia serca lub przestanie ono bić (zatrzymanie akcji serca). Kardiowerter-defibrylator może być zalecany w przypadku nawracającego częstoskurczu komorowego lub w przypadku zwiększonego ryzyka jego wystąpienia. Ten zagrażający życiu stan może powodować migotanie serca i uniemożliwiać pompowanie krwi do organizmu. W przypadku braku natychmiastowego leczenia może to doprowadzić do zgonu.

Wszczepialny kardiowerter-defibrylator wykrywa i zatrzymuje niebezpieczne, zagrażające życiu zaburzenia rytmu komorowego serca, w sposób ciągły monitoruje rytm serca i — w razie potrzeby — dostarcza impuls elektryczny lub wstrząs w celu przywrócenia prawidłowego rytmu serca.

Dlaczego wszczepia się kardiowerter-defibrylator?

Czasem w serialach pokazywany jest zabieg, w którym personel medyczny podaje impuls elektryczny nieprzytomnym osobom z zatrzymaniem akcji serca, przyciskając dwie elektrody do klatki piersiowej pacjenta. Wszczepialny kardiowerter-defibrylator działa w podobny sposób, a jedyna różnica polega na tym, że proces ten odbywa się wewnątrz serca, gdy tylko kardiowerter-defibrylator zarejestruje zagrażającą życiu arytmię.

Wszczepialny kardiowerter-defibrylator jest umieszczany chirurgicznie pod skórą, zwykle poniżej lewego obojczyka. Jeden lub dwa elastyczne przewody (elektrody) biegną od kardiowertera-defibrylatora przez naczynia krwionośne (żyły) do komory serca.

Wszczepialny kardiowerter-defibrylator stale rejestruje rytm serca. W związku z tym natychmiast wykrywa zagrażającą życiu arytmię w sercu i leczy ją, dostarczając wstrząs elektryczny lub słabe impulsy elektryczne w szybkich odstępach czasu.

Jak działa kardiowerter-defibrylator?

Jeśli rytm serca nagle się zmienia — staje się szybki lub nieregularny — sygnały elektryczne są wysyłane przez elektrody z serca do kardiowertera-defibrylatora. Są one przez niego rejestrowane jako sygnał alarmowy i wysyła on szybkie impulsy elektryczne z powrotem do serca. W zależności od arytmii serca kardiowerter-defibrylator może być ustawiony na różne metody leczenia:

• Tak zwana niskoenergetyczną stymulację antyarytmiczną (ATP), stanowiąca terapię tachykardii. W takiej sytuacji pacjenci nic nie zauważają lub odczuwają tylko niewielkie drżenie w klatce piersiowej, gdy kardiowerter-defibrylator wysyła słabe impulsy do serca w celu zatrzymania częstoskurczu komorowego.
• Kardiowersja. W celu leczenia zagrażającej życiu arytmii dostarczany jest silny impuls elektryczny. Jest to uczucie uderzenia w klatkę piersiową.
• Defibrylacja. Jest to najsilniejszy impuls elektryczny, który jest dostarczany w celu przywrócenia prawidłowego rytmu serca. Taki impuls jest bolesny i przywodzi na myśl kopnięcie w klatkę piersiową. Zwykle ból trwa tylko sekundę, a nieprzyjemne działania niepożądane są rzadkie.

Impuls elektryczny często wystarcza do przywrócenia prawidłowego rytmu serca. Wielokrotne impulsy elektryczne w ciągu krótkiego czasu są niekorzystne i w takim przypadku należy jak najszybciej zwrócić się o pomoc medyczną. Lekarz prowadzący musi ustalić, dlaczego wystąpiły te impulsy: czy jest to wada kardiowertera-defibrylatora, czy też występuje przyczyna medyczna. Może być wskazany inny sposób leczenia.

Kto potrzebuje wszczepialnego kardiowertera-defibrylatora?

Wszczepienie kardiowertera-defibrylatora można rozważyć u osób z częstoskurczem komorowym i towarzyszącą niewydolnością krążenia, a także u osób, które przeżyły nagłe zatrzymanie akcji serca lub jako leczenie uzupełniające po omdleniach z powodu częstoskurczu komorowego.

Innymi przyczynami mogą być: przebyty zawał serca, którego konsekwencją jest osłabienie serca, choroba mięśnia sercowego (kardiomiopatia) lub dziedziczna wada w układzie przewodzenia elektrycznego serca, np. tak zwany zespół długiego QT, który może prowadzić do migotania komór i zgonu nawet u młodych, aktywnych osób. Możliwe są również inne przyczyny. Lekarze indywidualnie oceniają korzyści z wszczepienia kardiowertera-defibrylatora u danego pacjenta. Inne rzadkie wskazania obejmują zespół Brugadów i arytmogenną dysplazję prawej komory.

Czy implantacja wiąże się z ryzykiem?

Sam zabieg wszczepienia wiąże się z powikłaniami tylko w wyjątkowych przypadkach. Najczęstsze problemy po wszczepieniu obejmują zakażenie w operowanej okolicy, krwawienia i gromadzenie się krwi, uszkodzenie żyły, w której znajdują się elektrody kardiowertera-defibrylatora, krwawienie do worka osierdziowego i niedomykalność zastawki serca, przez którą przechodzą elektrody. Według badań ryzyko powikłań wynosi około 1,5%.

Jakie kryteria są stosowane przy podejmowaniu decyzji o konieczności wszczepienia kardiowertera-defibrylatora?

Kwalifikacyjne badania serca obejmują wiele różnych testów. Jednym ze standardowych badań jest elektrokardiografia (EKG). EKG służy do oceny występującej u danego pacjenta arytmii. Echokardiografia jest badaniem ultrasonograficznym. Pokazuje, na ile dobrze funkcjonuje mięsień sercowy i czy jego siła skurczu jest poważnie zmniejszona. Pomiary elektrofizjologiczne mogą być wykorzystywane do wykrywania wad w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym serca lub w celu ustalenia, czy występuje łatwo indukowalna arytmia. W przypadku długoterminowego EKG przez 24 godziny nosi się małe urządzenie do EKG. Jeśli w tym czasie wystąpią zaburzenia rytmu, zostaną one zarejestrowane. Lekarz może wtedy wykryć arytmię.

Trudno jest przewidzieć, czy i kiedy wystąpi zagrażająca życiu arytmia. Większość osób, u których dochodzi do zatrzymania akcji serca mogącego doprowadzić do nagłego zgonu sercowego, jest tym zaskoczona. Dlatego tak ważne jest wszczepienie kardiowertera-defibrylatora u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem nagłego zgonu sercowego.

Operacja

Implantacja kardiowertera-defibrylatora odbywa się w podobny sposób jak operacja wszczepienia rozrusznika serca i jest przeprowadzana w znieczuleniu miejscowym. Podczas zabiegu wprowadza się elektrodę do jednej z większych żył pod obojczykiem lub niedaleko niego i przesuwa się ją w kierunku serca. Zabieg monitoruje się w obrazowaniu rentgenowskim. Jeden koniec elektrody/elektrod jest doprowadzany do dolnej części prawej komory. Drugi koniec elektrody jest podłączony do kardiowertera-defibrylatora, który jest zwykle wszczepiany pod skórę poniżej obojczyka.

Po wszczepieniu kardiolog testuje kardiowerter-defibrylator i programuje go do leczenia określonego zaburzenia rytmu serca. Jeśli kardiowerter-defibrylator wymaga ponownego przetestowania, lekarz podaje impuls do serca. Odbywa się to w krótkotrwałym znieczuleniu (narkozie). Obecnie taki test kardiowertera-defibrylatora rzadko jest konieczny. Po zabiegu pacjent powinien pozostać w szpitalu przez jeden do dwóch dni.

Obszar poddany zabiegowi może być nieco tkliwy i obrzęknięty przez kilka dni do kilku tygodni. Preparaty przeciwbólowe łagodzą dyskomfort. Po wypisaniu pacjent nie może samodzielnie wracać samochodem do domu. Istnieją też pewne ograniczenia jeśli chodzi o prawo jazdy dla osób z kardiowerterem-defibrylatorem. Zaleca się konsultację lekarską w tej sprawie.

Co zrobić w przypadku impulsu elektrycznego?

1. Zachować spokój i znaleźć zaciszne miejsce, gdzie można usiąść lub się położyć.
2. Jeśli po impulsie pacjent straci przytomność, należy wezwać lekarza pogotowia ratunkowego.
3. Jeśli pacjent jest przytomny, ale źle się czuje, powinien skonsultować się z lekarzem lub wezwać pogotowie.
4. Jeśli po impulsie pacjent czuje się dobrze (co zwykle ma miejsce) i nie występują dalsze incydenty, należy poinformować o zdarzeniu lekarza lub pielęgniarkę z ośrodka, w którym odbywają się badania kontrolne.

Kontrola kardiowertera-defibrylatora

Kardiowerter-defibrylator musi być regularnie kontrolowany w odpowiednim gabinecie lub klinice. Lekarz sprawdza stan baterii i elektrod prowadzących do serca. Kardiowerter-defibrylator rejestruje wszystkie epizody wymagające terapii wstrząsowej i zmiany w zapisie EKG. Wykres rytmu serca można wydrukować. Zdarzenia są analizowane, a kardiowerter-defibrylator programowany tak, aby działał optymalnie. Kardiowerter-defibrylator należy skontrolować zwłaszcza wtedy, gdy doszło do niepotrzebnego wstrząsu.

Podczas kontroli kardiowerter-defibrylator zgłosi ewentualne zapotrzebowanie na wymianę baterii. Niektóre typy kardiowerterów alarmują sygnałem dźwiękowym. W przypadku wymiany generatora zwykle konieczna jest krótka hospitalizacja. Wymieniany jest tylko generator, elektrody pozostają w sercu.

Jakie są korzyści ze stosowania kardiowertera-defibrylatora?

Kardiowerter stał się standardem leczenia wszystkich osób, które przeżyły zatrzymanie akcji serca. Coraz częściej jest on również stosowany u pacjentów z wysokim ryzykiem nagłego zgonu sercowego. Badania wykazały, że wszczepiony kardiowerter-defibrylator znacznie zmniejsza ryzyko zatrzymania akcji serca w porównaniu z leczeniem farmakologicznym.

Wszczepiony kardiowerter-defibrylator musi być noszony przez całe życie. Mimo że wstrząsy elektryczne są nieprzyjemne, są one oznaką, że kardiowerter-defibrylator działa prawidłowo i chroni przed nagłym zgonem sercowym.

Życie z wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem

Po zabiegu najczęściej możliwy jest powrót do normalnego trybu życia. Można uprawiać sport, pracować i być aktywnym seksualnie. Przez pierwsze cztery tygodnie po operacji niedozwolony jest ciężki wysiłek fizyczny, podnoszenie ciężarów i sporty kontaktowe.

Zakłócenia działania kardiowertera-defibrylatora powodowane przez inne urządzenia elektryczne są bardzo rzadkie.

• Włączony telefon komórkowy powinien znajdować się w odległości co najmniej 15 cm od kardiowertera. Telefon należy trzymać przy przeciwległym uchu. Nie należy nosić go w kieszeni ani na pasku po stronie, po której znajduje się kardiowerter. Trzeba pamiętać, że telefon komórkowy jest aktywny nawet wtedy, gdy z niego nie korzystamy.
• Podczas kontroli bezpieczeństwa na lotnisku kardiowerter-defibrylator uruchamia alarm. Należy więc mieć przy sobie dowód posiadania kardiowertera-defibrylatora.
• Ręczne wykrywacze metalu mogą zakłócać działanie kardiowertera-defibrylatora. Dlatego badanie powyżej obszaru kardiowertera powinno trwać krócej niż 30 sekund.
• Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (RM) również może zakłócać działanie kardiowertera-defibrylatora. Z tego powodu często jest niewykonalne. Lekarz prowadzący powinien dokładnie rozważyć, czy takie badanie jest naprawdę absolutnie konieczne.
• Należy zachować odległość 0,5 m od generatorów.

Mikrofalówki, telewizory, piloty, radia, odtwarzacze MP3, koce elektryczne, maszynki do golenia i wiertarki elektryczne albo nie stanowią zagrożenia, albo jest ono niewielkie.

Dodatkowe informacje

• Częstoskurcz komorowy.
• Zawał serca.
• Kardiomiopatia przerostowa.
• Zespół długiego QT.
• Zespół Brugadów.
• Badanie serca.
• EKG.
• Echokardiografia.