Czym jest przewlekła choroba wieńcowa?

Definicja

W przypadku choroby wieńcowej (choroby niedokrwiennej serca, ChNS) tętnice wieńcowe są zwężone przez złogi tłuszczu i wapnia. Choroba jest przewlekła, przy czym może przejawiać się fazami o różnej długości z niewielkimi dolegliwościami na przemian z fazami silnego bólu. Dlatego jest również określana jako przewlekły zespół wieńcowy.

Dusznica bolesna, nazywana też dławicą piersiową, jest atakiem bólu w klatce piersiowej spowodowanym niewystarczającym ukrwieniem mięśnia sercowego. Atak jest zwykle wywoływany wysiłkiem fizycznym lub silnym pobudzeniem i ustępuje po kilku minutach odpoczynku. Wraz z dalszym postępem choroby podstawowej ataki dusznicy bolesnej coraz częściej występują przy mniejszych obciążeniach lub nawet w stanie spoczynku. Jest to określane jako niestabilna dusznica bolesna. W takim przypadku należy natychmiast zgłosić się do szpitala.

Objawy

Ból w przypadku dusznicy bolesnej jest zwykle opisywany jako ucisk lub uczucie zwężenia w klatce piersiowej, czasami również jako pieczenie. Ból może promieniować na wszystkie strony, np. do ramion, rąk, żuchwy, pleców i nadbrzusza. Ataki zwykle trwają krócej niż 10 minut. Często są sprowokowane wysiłkiem fizycznym, działaniem zimna lub obfitymi posiłkami. Mogą występować rano po przebudzeniu.

Wśród innych objawów choroby wieńcowej może wystąpić duszność, czasami nudności, osłabienie, niepokój, kołatanie serca i zawroty głowy.

Przyczyny

Serce to silny mięsień, który pompuje krew w całym organizmie. Ponieważ mięsień ten pracuje bez przerwy, potrzebuje stałego dopływu tlenu i składników odżywczych. Są one dostarczane przez krew, która przechodzi przez tętnice wieńcowe do serca.

Dusznica bolesna jest spowodowana brakiem dopływu tlenu do mięśnia sercowego. Podczas wysiłku fizycznego i emocjonalnego serce pracuje intensywniej i dlatego potrzebuje więcej tlenu niż w stanie spoczynku. Najczęstszą przyczyną niedostatecznego dopływu tlenu do mięśnia sercowego jest zwężenie tętnic wieńcowych spowodowane ich  zwapnieniem (miażdżyca), znane również jako choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca, ChNS). 

Zwapnienie tętnic (miażdżyca) oraz narastające zwężenie światła naczynia

Istnieje wiele czynników podwyższających ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową:

• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenie metabolizmu tłuszczów z podwyższonym poziomem lipidów we krwi
• palenie tytoniu
• cukrzyca typu 1 lub typu 2
• brak aktywności fizycznej
• nadwaga
• predyspozycje genetyczne
• stres psychospołeczny
• podeszły wiek
• płeć męska.

Częstość występowania

Choroba wieńcowa jest główną przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych. Szacuje się, że choruje  8% populacji w wieku 40-79 lat, z czego występuje ona dwa razy częściej u mężczyzn niż kobiet.

Badania

• Decydująca dla postawienia rozpoznania jest historia choroby. Do tego niezbędny jest szczegółowy opis dolegliwości i przebieg ataków. Obejmuje to również wcześniejsze choroby, stres psychiczny i inne czynniki ryzyka.
• Na podstawie wieku, wcześniejszych chorób i rodzaju dolegliwości można oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wieńcowej.
• Podczas badania przedmiotowego lekarz mierzy tętno i ciśnienie tętnicze oraz osłuchuje serce i płuca.
• Wykonywane są badania krwi, w celu określenia między innymi stężenia glukozy i lipidów we krwi.
• Ponadto przeprowadza się zapis aktywności elektrycznej serca za pomocą badania elektrokardiograficznego (EKG), ponieważ może ono wskazywać na uszkodzenie mięśnia sercowego. W większości przypadków wystarczy przeprowadzić badanie EKG spoczynkowe. Jednak badanie można przeprowadzić również podczas aktywności fizycznej, tzw. EKG wysiłkowe.
• Ponadto często wykonuje się badanie ultrasonograficzne serca (echokardiografię) w celu wykluczenia innych chorób serca.
• Jeśli wyniki nie są jednoznaczne lub istnieje konieczność dokładniejszej oceny zakresu choroby podstawowej, można zastosować inne metody obrazowania, jak diagnostyka metodami medycyny nuklearnej (scyntygrafia serca), badanie ultrasonograficzne podczas wysiłku fizycznego (echokardiografia obciążeniowa), tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM). Warto pamiętać, że nie wszystkie badania są refundowane przez NFZ.
• Przeprowadzenie cewnikowania serca (koronarografii) początkowo nie jest wymagane. Jednak jeśli okaże się ono konieczne, wówczas badanie powinno odbyć się przed ewentualnym leczeniem interwencyjnym lub pomostowaniem aortalno-wieńcowym.

Postępowanie

• Celem leczenia jest złagodzenie dolegliwości, poprawa jakości życia i zachowanie wydolności.
• Ponadto należy zapobiegać niewydolności serca oraz zawałowi serca. W trakcie zawału serca naczynie krwionośne jest całkowicie zamknięte, powodując obumieranie części mięśnia sercowego do którego nie dopłynęła krew.
• Współistniejące choroby i dolegliwości psychiczne powinny być również odpowiednio leczone.
• W trakcie szczegółowej konsultacji lekarskiej wyjaśniane są różne opcje leczenia.

Leki

Istnieje rozróżnienie pomiędzy lekami, które są stosowane krótkoterminowo w przypadku ataku dusznicy bolesnej, a tymi, które są stosowane profilaktycznie.

• Zawierające nitroglicerynę tabletki i aerozol doustny szybko rozszerzają naczynia krwionośne, łagodząc ból w ciągu kilku minut. Mimo działania przeciwbólowego nie zapobiegają jednak postępowi choroby podstawowej. Można je również stosować profilaktycznie bezpośrednio przed obciążeniem fizycznym lub psychicznym. Niektórzy pacjenci zgłaszają bóle głowy jako efekt uboczny. 
• Profilaktycznie stosuje się także beta-blokery. Obniżają one tętno i ciśnienie tętnicze, a tym samym zmniejszają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen. Jako alternatywę dla beta-blokerów stosuje się tak zwane blokery kanału wapniowego.
• Wszystkim pacjentom z chorobą wieńcową zaleca się dożywotnie stosowanie kwasu acetylosalicylowego (ASA). W niskiej dawce pomaga on zapobiegać tworzeniu się zakrzepów krwi w naczyniach i rzadko daje działania niepożądane.
• Ponadto większości pacjentów zaleca się również przyjmowanie statyn obniżających poziom cholesterolu. Zmniejszają one ryzyko zawału serca, spowalniając postęp zwapnienia tętnic.

Leczenie interwencyjne

• W przypadku wyraźnych objawów, których nie można wystarczająco złagodzić za pomocą leków, pacjent musi przejść zabieg (tzw. angioplastykę), która może poprawić krążenie krwi w sercu. Po zabiegu musi przyjmować przepisane leki hamujące krzepnięcie krwi.
• Angioplastyka z wszczepieniem stentu polega na wprowadzeniu cienkiej plastikowej rurki (cewnika) do naczynia krwionośnego w pachwinie lub nadgarstku. Następnie przesuwa się ją do naczyń wieńcowych. Zwężone naczynie krwionośne jest rozszerzane poprzez nadmuchiwanie balonu. Przeważnie do naczynia wkłada się rurkę wykonaną z siatki drucianej, tzw. stent, aby utrzymać drożność światła naczynia. Angioplastyka z wszczepieniem stentu jest wykonywana w znieczuleniu miejscowym, a osoba poddawana zabiegowi jest przytomna.

Angioplastyka wieńcowa z implantacją stentu

• Zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego, tzw. bypass (ang. bypass – ominięcie, obejście) polega na przeszczepieniu naczynia krwionośnego z nogi lub klatki piersiowej do serca w celu ominięcia zwężenia naczynia wieńcowego. Pomostowanie aortalno-wieńcowe jest poważnym zabiegiem przeprowadzanym na otwartej klatce piersiowej w znieczuleniu ogólnym. W trakcie zabiegu chirurgicznego serce zostaje zatrzymane i stosuje się krążenie pozaustrojowe.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Zaprzestanie palenia tytoniu. To najskuteczniejszy sposób na wydłużenie życia. Aby uzyskać pomoc, należy skontaktować się ze swoim lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej w sprawie programów antynikotynowych.
• Zwiększenie aktywności fizycznej. Lekkie i umiarkowane ćwiczenia wytrzymałościowe (np. chodzenie, nordic walking, jazda na rowerze, pływanie) są zalecane co najmniej 3 do 4 razy w tygodniu. Ponadto zaleca się dynamiczny trening siłowy od 2 do 3 razy w tygodniu.
• Warto również zwrócić uwagę na zbilansowaną dietę. Należy spożywać codziennie co najmniej 200 g owoców i warzyw, pokarmy bogate w błonnik i produkty mleczne, co najmniej dwa razy w tygodniu ryby oraz ograniczyć produkty z zawartością tłuszczów nasyconych i czerwone mięso. Dieta powinna być zróżnicowana i oparta na zaleceniach diety śródziemnomorskiej.
• Jeśli to możliwe, należy codziennie pić 1,5–2 l wody i niesłodzonych herbat ziołowych. Nie pić więcej niż 1 kieliszek (kobiety) lub 2 kieliszki (mężczyźni) napojów alkoholowych dziennie.
• Zaleca się również, by co roku zaszczepić się przeciwko grypie.

Rokowanie

Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby. Odpowiednie leczenie może zapobiec postępowi zwapnienia tętnic, a tym samym dalszemu pogorszeniu czynności serca i wystąpieniu zawału serca. 

Inne możliwe powikłania obejmują zaburzenia rytmu serca i niewydolność serca. Może również wystąpić depresja.

Dodatkowe informacje

• Ból w klatce piersiowej
• Badanie elektrokardiograficzne (EKG)
• Niewydolność serca
• Zawał serca
• Pomostowanie aortalno-wieńcowe (bypass)
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej
• Przewlekły zespół wieńcowy (stabilna ChNS) – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent