Czym jest choroba okluzyjna tętnic?

Tętnice transportują krew z serca do tkanek w organizmie. Z wiekiem tętnice często ulegają zwężeniu, co oznacza, że mniej krwi może przepływać przez naczynia. Tkanka, która jest zaopatrywana przez uszkodzone naczynie, nie otrzymuje już wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych, przez co ulega niedotlenieniu co jest podstawą choroby okluzyjnej tętnic. Pacjent często odczuwa to w postaci bólu, który może pojawiać się w różnych okolicznościach. W zależności od tego, które tętnice są dotknięte, występują określone dolegliwości, którym przypisuje się konkretny obraz kliniczny:

• Zwężenie tętnic kończyn dolnych prowadzi do choroby okluzyjnej tętnic obwodowych, zwanej też chromaniem przestankowym (chorobą wystaw sklepowych), któremu towarzyszy ból kończyn dolnych przy wysiłku. Przerwy - takie jak zatrzymywanie się przed witryną sklepową podczas spaceru - łagodzą dyskomfort. Często pojawia się również drętwienie, a stopy są zimne i blade.
• Zwężenie tętnic wieńcowych zaopatrujących w krew serce w chorobie wieńcowej powoduje napadowy ból w klatce piersiowej, który nazywany jest dławicą piersiową (ucisk w klatce piersiowej).
• Zwężenie tętnic doprowadzających krew do mózgu może być przyczyną udaru niedokrwiennego.
• Inne naczynia np. zaopatrujące jelita, również mogą być dotknięte chorobą.

Choroba okluzyjna tętnic jest zwykle chorobą przewlekłą, w przypadku której można wpływać na przebieg i łagodzić dolegliwości, ale całkowite wyleczenie zwykle nie jest możliwe.

Jeśli dojdzie do całkowitej okluzji, nazywa się to zawałem. Jest to stan nagły, który wymaga szybkiej interwencji, aby zapobiec nieodwracalnej śmierci tkanek.

Przyczyna

Choroba okluzyjna tętnic powoduje zwapnienie i zwężenie naczyń wieńcowych, zwane również miażdżycą. Prowadzi to do powstawania złogów tłuszczowych i stanów zapalnych w ścianach naczyń. Takie złogi tłuszczowe, zwane również blaszką miażdżycową, mogą utrudniać przepływ krwi przez naczynia. Według badań do czynników ryzyka należy np.:

• palenie papierosów (czynnik ryzyka nr 1)
• wysoki poziom cholesterolu
• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych

Najczęstszą przyczyną całkowitego zamknięcia tętnicy jest utknięcie w niej skrzepu krwi. Skrzep krwi mógł zatamować przepływ w miejscu w którym powstał, ale mógł też utworzyć się w innym miejscu w krwiobiegu i zostać przeniesiony wraz z krwią do miejsca, w którym ostatecznie utknął.

Istnieją indywidualne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia takiej ostrej okluzji naczyniowej:

• Skrzepy krwi tworzą się łatwiej u osób, które mają choroby serca, np. migotanie przedsionków, wybrzuszenia (tętniaki) w jednej lub kilku tętnicach bądź sztuczne zastawki serca. Przepływ krwi w tych miejscach może być nieco utrudniony, co powoduje krótki zastój krwi i powstawanie zakrzepów.
• W miażdżycy tętnic może dojść do rozerwania wewnętrznej ściany naczynia. Zmagazynowany materiał tłuszczowy zostaje uwolniony i aktywuje krzepnięcie krwi.
• Jeśli występuje duży niedobór płynów, krew staje się bardziej lepka i łatwiej tworzą się skrzepy krwi.
• Palenie papierosów i niektóre leki zwiększają zdolność krwi do tworzenia zakrzepów.

Diagnostyka

Opis objawów przez pacjenta często stanowi podstawę do postawienia diagnozy. Typowe są napadowe bóle, które występują podczas wysiłku i ustępują w spoczynku. Jeśli zaatakowane są tętnice nóg, stopy są często zimne i blade, a puls nie jest wyczuwalny lub tylko słabo wyczuwalny. Ponadto wykonuje się pomiary ciśnienia tętniczego na rękach i nogach. W diagnostyce przydatne może być także badanie ultrasonograficzne (np. USG tętnic szyjnych, USG naczyń kończyn dolnych).

Leczenie

Wyróżnia się leczenie przewlekłej choroby okluzyjnej tętnic, które ma na celu zapobieganie postępowi choroby i łagodzenie objawów, oraz leczenie doraźne w przypadku ostrego zawału.

Długotrwała terapia

Najważniejsze działania mogą być podjęte przez pacjenta. W szczególności ważne jest zaprzestanie palenia.  Również regularne ćwiczenia przyczyniają się w dużym stopniu do utrzymania drożności naczyń krwionośnych i mogą poprawić krążenie krwi w stopach. Istotna jest odpowiednia pielęgnacja stóp (w tym wygodne obuwie), ponieważ nawet najmniejsze rany i punkty uciskowe na stopach źle się goją, jeśli nie ma wystarczającego krążenia krwi. 

Ważne jest również leczenie nadciśnienia, cukrzycy oraz zaburzeń lipidowych (podwyższony cholesterol). Ponadto regularne stosowanie tzw. leków przeciwpłytkowych, takich jak kwas acetylosalicylowy (np. aspiryna), może zatrzymać chorobę. Jeśli objawy są silne, próbuje się również poprawić krążenie krwi poprzez interwencje chirurgiczne, na przykład poszerzając tętnice i zakładając stenty za pomocą cewników lub omijając zwężenia za pomocą operacji wszczepienia bypassów.

Nagły przypadek

Jeśli naczynie krwionośne w nodze zostanie zablokowane, osoby dotknięte chorobą zwykle odczuwają silny ból. Stopa lub noga jest zimna, blada i sprawia wrażenie zdrętwiałej. Ponieważ tkanka jest zagrożona obumarciem, konieczne jest szybkie działanie. W razie wątpliwości należy wybrać numer alarmowy! W szpitalu dotępne są metody leczenia nieiwazyjne (np. farmakologiczne - rozpuszczenie skrzepu za pomocą leków) lub inwazyjne (leczenie operacyjne lub przezskórne) w zależności od sytuacji pacjenta.

Rokowanie

Choroba okluzyjna tętnic dotyczy zwykle tętnic w całym organizmie. Pacjenci, u których pojawiają się dolegliwości związane ze zwężeniem naczyń w nogach, mają więc z czasem znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia zawału lub udaru. Najważniejsze jest spowolnienie postępu choroby, co można osiągnąć w szczególności poprzez działania profilaktyczne - dobrą kontrolę poziomu cukru we krwi w cukrzycy, zaprzestanie palenia, leczenie hipercholesterolemii, regularny wysiłek fizyczny, utrzymywanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego krwi.

Dodatkowe informacje

• Miażdżyca
• Wysoki poziom lipidów we krwi (hiperlipidemia)
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Dławica piersiowa
• Zawał mięśnia sercowego
• Udar
• Palenie a choroba wieńcowa
• Ostra choroba okluzyjna tętnic – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Dietrich August, lekarz,Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent