Czym jest objaw Raynauda?

objaw Raynauda

Objaw Raynauda nazywany jest również „chorobą białych palców”. Jest to stan charakteryzujący się czasowym zaburzeniem przepływu krwi do palców rąk, nóg, a w rzadszych przypadkach także uszu, nosa czy czubka języka. Napadowe zwężenie naczyń krwionośnych jest często wywoływane przez zimno lub stres emocjonalny. Najbardziej dotknięte są palce, które stają się białe i sztywne. Mogą nawet przybrać niebieskoszare (sinicze) zabarwienie, ale po pewnym czasie stają się czerwone i obrzęknięte. Stan ten może powodować ból, a w niektórych przypadkach mrowienie i drętwienie. Ciepło często przynosi pewną ulgę. Pomiędzy napadami palce są zwykle zupełnie normalne. Objaw Raynauda może być również spowodowany chorobą podstawową z uszkodzeniem naczyń, często w kontekście chorób reumatologicznych.

Objaw Raynauda jest powszechny, w Europie dotyczy 7–12% populacji. Choroba ta częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Pierwotny objaw Raynauda zaczyna się zwykle między 15 a 45 rokiem życia. Ponad 70% osób dotkniętych chorobą zauważa pierwsze objawy przed 40 rokiem życia. Choroba ta występuje częściej w północnej Europie i krajach o zimnym klimacie. Wtórny objaw Raynauda jest spowodowany chorobą podstawową i zwykle pojawia się po 40 roku życia.

Przyczyny

W przebiegu objawu Raynauda skurcze naczyniowe występują w małych tętnicach palców lub stóp. Etiologia nie jest znana. W niektórych przypadkach może to być dziedziczna predyspozycja, szczególnie u osób, u których choroba wystąpiła wcześnie. Podejrzewa się również związek z migreną. Palenie papierosów i praca z narzędziami udarowymi/wibracyjnymi zwiększają ryzyko rozwoju objawu Raynauda.

Ataki mogą być wywołane przez zmiany temperatury, zimno i stres emocjonalny. Podczas ataków mięśnie wokół tętnic w palcach rąk lub stóp kurczą się. Oznacza to, że do tych obszarów dociera mniej krwi – stają się one białe i sztywne. Po pewnym czasie naczynia krwionośne otwierają się szerzej niż zwykle – dotknięte obszary puchną i stają się czerwone.

Objaw Raynauda w większości przypadków (80–90%) występuje izolowanie, ale istnieje również tzw. postać wtórna, która jest spowodowana inną chorobą podstawową. Wtórny zespół Raynauda może wystąpić w wyniku chorób zapalnych naczyń krwionośnych lub tkanki łącznej, w niektórych chorobach krwi, po urazach, zatruciach lub odmrożeniach. Objaw Raynauda występuje u około 80–90% pacjentów ze sklerodermią. Niektóre leki, np. leki obniżające ciśnienie tętnicze (beta-blokery), alkaloidy sporyszu oraz cytostatyki stosowane w terapii nowotworowej, mogą również wywołać zespół Raynauda.

Diagnostyka

Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. Objawy mogą obejmować różne palce. U ok. 20% pacjentów także palce u nóg, rzadziej czubek języka, nos, uszy lub sutki. Skóra w miejscach dotkniętych chorobą ulega typowym zmianom kolorystycznym, od białego przez niebieski do czerwonego. W fazie białej może wystąpić uczucie napięcia lub drętwienia, w fazie czerwonej czasem piekący ból. Ataki trwają kilka minut albo, rzadko, ponad kilka godzin. Ich częstotliwość również jest różna – od kilku ataków rocznie do kilku w ciągu jednego dnia.

Jeśli podejrzewa się chorobę podstawową, pomocne mogą być badania krwi.

Leczenie

Pacjent może samodzielnie podjąć określone działania:

• Niektóre leki, a także kofeina i tytoń zmniejszają przepływ krwi do skóry, dlatego należy ich bezwzględnie unikać.
• Najważniejszym działaniem terapeutycznym jest utrzymywanie ciepłych dłoni i palców, czyli częste noszenie rękawiczek. Możliwe jest połączenie rękawic z dodatkowymi źródłami ciepła, takimi jak ogrzewacze do rąk i podobne pomoce.
• Techniki relaksacyjne mogą zmniejszyć skłonność do skurczów naczyniowych.
• Jeśli to możliwe, należy unikać skaleczeń i zadrapań palców.
• Jeżeli skóra jest sucha lub popękana, należy zapobiegać urazom, stosując krem nawilżający.
• Kobiety karmiące piersią, których sutki zostały dotknięte objawami, powinny przebywać w ciepłym otoczeniu. Należy utrzymywać ciało w cieple, zakładając ciepłą odzież, a jeśli to konieczne, ogrzewać sutki, gdy zaczynają występować objawy.

Działanie leków jest ograniczone i ich stosowanie nie wyleczy choroby. Ponieważ przebieg jest zwykle nieszkodliwy, a większość pacjentów jest młoda i zasadniczo zdrowa, przynoszące ulgę leki powinno się stosować tylko u osób z ciężkimi objawami. W takich przypadkach lekiem z wyboru są tzw. antagonisty wapnia np. substancja czynna nifedypina, która ma działanie rozszerzające naczynia.

We wtórnym zespole Raynauda należy przede wszystkim leczyć chorobę podstawową. W bardzo ciężkich przypadkach, gdy podczas ataku przepływ krwi jest tak mocno zaburzony, że tworzą się rany i zmiany skórne, można zastosować silniejsze leki lub leczenie chirurgiczne. Podczas operacji niektóre włókna nerwowe prowadzące do dotkniętych objawami naczyń krwionośnych mogą zostać przecięte.

Rokowanie

Schorzenie jest zazwyczaj niegroźne i nie niesie za sobą żadnych konsekwencji poza bólem podczas napadów. Jednak większość osób z czasem doświadcza powolnego narastania objawów.

We wtórnym zespole Raynauda częste, przedłużające się ataki mogą prowadzić do powikłań, takich jak zakażenia skóry i obumieranie tkanek.

Młodym pacjentom z objawem Raynauda można doradzić, aby wzięli pod uwagę swoje schorzenie przy wyborze kariery zawodowej. Na przykład powinni unikać pracy na zewnątrz, gdy jest bardzo zimno. Odradza się również zawody wymagające używania narzędzi wibrujących.

Dodatkowe informacje

• Palenie szkodzi zdrowiu
• Objaw Raynauda – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent