Co to jest rozwarstwienie tętnicy szyjnej?

Definicja

W szyi znajdują się dwie tętnice, które doprowadzają krew do mózgu. Tętnice szyjne to naczynia krwionośne, które są wyczuwalne w przedniej części szyi, tuż poniżej tylnej części szczęki. Tętnice kręgowe przylegają do kręgów szyjnych i częściowo owijają się wokół górnego kręgu szyjnego przed przejściem przez kość czaszki i dotarciem do mózgu.

Kiedy maleńkie naczynia krwionośne, które dostarczają krew do ścian tych tętnic, pękają, krew gromadzi się pomiędzy warstwami ściany tętnicy. Ilość nagromadzonej krwi zwiększa się w wyniku kolejnych uderzeń tętna. Zjawisko to nazywane jest rozwarstwieniem.

Nagromadzenie krwi w ścianie tętnicy wybrzusza się do wewnątrz w kierunku światła naczynia krwionośnego. Może to prowadzić do zablokowania przepływu krwi, co może spowodować krzepnięcie krwi i utworzenie zakrzepu. Może też dojść do całkowitego zamknięcia przepływu krwi. W tym przypadku część mózgu nie jest już zaopatrywana w krew i tlen. Udar może również wynikać z oderwania się małych skrzepów krwi, gdy przemieszczają się z krwią do mózgu i blokują tam małe naczynia krwionośne.

Tętnice szyjne i kręgowe

Objawy

Rozwarstwienie aorty zwykle objawia się początkowo ostrym bólem szyi, gardła, twarzy i głowy, który może wyprzedzać o godziny lub dni dalsze objawy neurologiczne. Na rozwarstwienie tętnicy szyjnej wskazuje przede wszystkim bolesny ból gardła, prawdopodobnie promieniujący do twarzy, oczu, uszu i głowy, a na rozwarstwienie tętnicy kręgowej głównie ból szyi i prawdopodobnie promieniujący do tyłu głowy i okolicy barku/ramienia.

Upośledzony dopływ krwi do mózgu może objawiać się porażeniem powiek, zwężeniem źrenic, cofaniem się gałki ocznej do oczodołu i czasową ślepotą, zwykle w jednym oku. Synchronicznie z pulsem może wystąpić szum w uszach.  W przypadku udaru występują również porażenia twarzy, zmniejszenie siły w ramieniu oraz zaburzenia mowy/rozpoznawania słów lub niewyraźna mowa.

Przyczyny

Rozwarstwienie tętnicy szyjnej może wystąpić samoistnie lub po miniurazie, na przykład w wyniku nagłych ruchów głowy i przeprostu podczas normalnych czynności, takich jak sport, praca lub manewry chiropraktyczne. Ciężkie urazy są odpowiedzialne tylko za niewielki odsetek rozwarstwień. Choroby tkanki łącznej, przebyte infekcje lub pewne warianty genów również mogą sprzyjać wystąpieniu rozwarstwienia tętnic.

Częstotliwość występowania

Spontaniczne rozwarstwienia występują u około 2–3/100 000 osób rocznie w przypadku tętnicy szyjnej i u około 1–1,5/100 000 osób rocznie w przypadku tętnicy kręgowej. Rzeczywista częstość jest prawdopodobnie większa, ponieważ nie każde rozwarstwienie powoduje objawy, a rozpoznanie często nie jest stawiane w przypadku niewielkich lub niespecyficznych dolegliwości (np. połowicznego bólu głowy/szyi). 5–10% przypadków to rozwarstwienia obustronne lub mnogie.

Choroba dotyczy przeważnie młodszych pacjentów, ze szczytem wieku między 40 a 50 rokiem życia. Ogólnie rzecz biorąc, rozwarstwienia są rzadką przyczyną udaru mózgu (ok. 2%), ale u pacjentów w wieku poniżej 45 lat są one najczęstszą przyczyną (do 25%). U mężczyzn schorzenie to występuje częściej - stosunek chorych mężczyzn do kobiet wynosi około 1,5:1.

Badania

• podejrzenie rozwarstwienia tętnicy szyjnej wynika z różnych objawów
• najbardziej dokładnym badaniem jest angiografia MRI ze wzmocnieniem kontrastowym
• jako alternatywę można wykonać angiografię TK
• przy wstępnej diagnostyce pomocne może być także obrazowanie za pomocą ultrasonografii jednak często nie wystarcza do ostatecznego rozpoznania
• obrazowanie naczyń krwionośnych za pomocą promieniowania rentgenowskiego ze środkiem kontrastowym jest również możliwe, jeśli inne procedury nie dają jednoznacznej diagnozy.

Postępowanie

• leczenie odbywa się w szpitalu poprzez podawanie leków przeciwzakrzepowych lub przeciwpłytkowych (nie ma badań, które pokazują, że jeden rodzaj leczenia jest lepszy od drugiego)
• pacjenci z udarem mogą być leczeni (również profilaktycznie) systemową lub miejscową trombolizą tętniczą w celu rozpuszczenia skrzepów krwi
• w niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna
• z reguły odpowiednie leki należy przyjmować przez 6 miesięcy, a w zależności od sytuacji klinicznej nawet dłużej.

Rokowanie

• ponad 80% pacjentów w pełni wraca do zdrowia
• eśli udar rozwinie się w fazie ostrej, jego przebieg zależy od stopnia uszkodzenia, które nastąpiło
• ból miejscowy ustępuje w 90% przypadków w ciągu tygodnia
• ryzyko nawrotu rozwarstwienia wynosi około 1% rocznie i 19–26% w ciągu pierwszych 4 tygodni
• podaje się, że śmiertelność jest mniejsza niż 5%.

Dodatkowe informacje

• Udar
• Szum w uszach
• Rozwarstwienie tętnicy szyjnej – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent