Co to jest zespół podkradania tętnicy podobojczykowej?

Tętnice szyjne

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej to nazwa nadana nieprawidłowemu wzorcowi przepływu krwi, który jest spowodowany zwężeniem tętnicy podobojczykowej. Tętnice to naczynia, które przenoszą w organizmie natlenioną krew. W opisywanym obszarze ciała przebiegają następujące tętnice: od tętnicy głównej (aorty) odchodzą rożne rozgałęzienia, jedną z których jest tętnica szyjna i tętnica podobojczykowa. Po obu stronach odgałęzia się od niej (tętnicy podobojczykowej) tętnica kręgowa, biegnąc w górę szyi i zaopatrując tył głowy i mózgu. Z drugiej strony tętnica szyjna rozgałęzia się na mniejsze tętnice, które zaopatrują raczej przednią część głowy i mózgu.

Jeśli tętnica podobojczykowa, która biegnie obok obojczyka lub poniżej niego, jest z jakiegoś powodu zwężona jeszcze przed rozgałęzieniem do tętnicy kręgowej, to do tętnicy kręgowej dopływa znacznie mniej krwi. Ponieważ wszystkie tętnice prowadzące do mózgu są połączone, może nawet dojść do cofnięcia się krwi w kierunku ramienia. Krew jest następnie „pobierana” lub „podkradana” z tętnicy kręgowej.

Może to powodować zaburzenia krążenia w mózgu, które objawiają się jako „TIA”, czyli wstępna forma udaru. Stan ten może powodować objawy, takie jak tymczasowe ostre zawroty głowy. Jeśli osłabiony jest również przepływ krwi do tętnicy w ramieniu, powoduje to dyskomfort w ramieniu.

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej nie występuje zbyt często, ale nie jest też rzadkim schorzeniem. Zwykle występuje u osób w wieku powyżej 50 lat i jest dwukrotnie częstszy u mężczyzn niż u kobiet. Dokładne badanie ultrasonograficzne może wykryć zespół podkradania tętnicy obojczykowej u 0,5–2% populacji, lecz wielu pacjentów nie wykazuje żadnych objawów.

Przyczyny

W krajach uprzemysłowionych główną przyczyną zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej jest miażdżyca. Z biegiem lat miażdżyca prowadzi do stopniowego zmniejszenia przepływu krwi do zajętych narządów z powodu rosnącego zwężenia naczyń krwionośnych. Rzadsze przyczyny zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej obejmują tak zwaną chorobę Takayasu (szczególny rodzaj zapalenia naczyń), urazy po operacji lub naświetlaniu, guzy w jamie klatki piersiowej, uszkodzenia ścian naczyń i nieprawidłowości anatomiczne.

Przepływ krwi w tętnicy podobojczykowej może być również ograniczony w ramach tak zwanego zespołu górnego otworu klatki piersiowej. W tym przypadku tętnica jest zwężona z powodu bliskości obojczyka lub żebra.

Ponieważ tętnica podobojczykowa jest tętnicą ramienia, z takiego zwężenia mogą wynikać problemy z krążeniem odczuwane w jednym ramieniu. Zwężenie tętnicy podobojczykowej prowadzi do spadku ciśnienia tętniczego w tętnicy kręgowej. Może ono prowadzić do zmniejszenia dopływu krwi, ale może być również tak silne, że krew z innych tętnic w mózgu będzie przepływać z powrotem przez tętnicę kręgową. Zmniejsza to dopływ krwi do mózgu, co może prowadzić do różnych objawów. Zwykle nie jest to zjawisko długotrwałe, występują jedynie napadowe, krótkie epizody.

Objawy

Dopływ krwi do mózgu zapewnia kilka tętnic po obu stronach. Oznacza to, że wielu pacjentów ze zmniejszonym przepływem krwi do tętnicy kręgowej w wyniku zjawiska podkradania tętnicy podobojczykowej nie wykazuje żadnych objawów, ponieważ przepływ krwi z innych tętnic jest nadal wystarczający. Dolegliwości pojawiają się zwykle tylko wtedy, gdy występują inne zwężenia w innych tętnicach w pobliżu.

Możliwe konsekwencje to między innymi zmniejszony przepływ krwi do pnia mózgu, móżdżku, ośrodka wzroku w mózgu, a nawet ramienia po zajętej stronie, co może prowadzić do szeregu różnych objawów. Jeśli tylne obszary mózgu nie są zaopatrywane w wystarczającą ilość krwi, mogą wystąpić napadowe objawy, takie jak zawroty głowy, zaburzenia mowy, podwójne widzenie i inne zaburzenia widzenia oraz tendencje do upadków. Może to objawiać się też jako przemijający atak niedokrwienny (TIA) rodzaj udaru, którego objawy ustępują jednak w ciągu 24 godzin.

Brak przepływu krwi w ramieniu może objawiać się osłabieniem, bólem podczas poruszania ramieniem oraz uczuciem mrowienia lub kłucia, a także uczuciem zimna w ramieniu. Objawy czasami wywoływane są wyłącznie zwiększoną pracą mięśni ramienia (z powodu zwiększonego zapotrzebowania na krew) lub przez szybki obrót głowy w stronę zajętą chorobą. Tak więc objawy mogą być szczególnie zauważalne w zawodach, w których dużo pracy wykonuje się, trzymając ramiona powyżej wysokości barków.

Diagnostyka

Objawy często dają powód do podejrzewania choroby. Pomiar ciśnienia tętniczego w obu ramionach wykaże niższe ciśnienie po stronie zajętej chorobą, a często tętno na nadgarstku danego ramienia jest słabsze lub niewyczuwalne. Podczas osłuchiwania stetoskopem można usłyszeć typowy szum przepływu w zwężonym obszarze tętnicy podobojczykowej.

W przypadku podejrzenia tego stanu, badanie ultrasonograficzne (doppler naczyniowy) może być wykorzystane do bezpośredniego lub pośredniego stosunkowo łatwego wykrycia zmian w przepływie krwi spowodowanych zespołem podkradania tętnicy podobojczykowej. Przepływ krwi w górę w kierunku mózgu jest wówczas znacznie spowolniony lub nawet odwrócony. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM) w połączeniu ze środkiem kontrastowym wstrzykniętym do krwiobiegu również mogą wykryć zwężenie.

Terapia

Rozpoznanie i terapia zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje udział neurologów, chirurgów naczyniowych i radiologów. Jeśli osoby dotknięte chorobą wykazują niewielkie objawy lub nie wykazują ich wcale, zaleca się leczenie niechirurgiczne, niezależnie od zakresu zmian przepływu krwi w tętnicy kręgowej. Niechirurgiczne leczenie zwykle polega na zmniejszeniu czynników ryzyka miażdżycy poprzez farmakoterapię nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i podwyższonego poziomu cholesterolu, a także na zmianie nawyków, np. rzuceniu palenia. Taki środki zapobiegawcze są niezwykle korzystne, ponieważ zmniejszają ryzyko udaru, choroby wieńcowej i chorób naczyniowych nóg.

Jeśli objawy są umiarkowane lub ciężkie, należy ocenić, czy należy wykonać operację w celu poszerzenia zwężonego odcinka naczynia krwionośnego. Obecnie taka operacja jest zwykle wykonywana poprzez „odwarstwienie” naczynia od wewnątrz i wprowadzenie wzmocnienia (stentu) do zwężonego obszaru naczynia. Procedura ta nazywana jest też stentowaniem wewnątrznaczyniowym. Inną opcją jest wszczepienie bypassu w celu zmniejszenia zwężenia tętnicy podobojczykowej.

Operację naczyń można również rozważyć u pacjentów bez innych objawów, u których wszczepiono bypass z tętnicy piersiowej i u których istnieją dowody na to, że zjawisko podkradania tętnicy podobojczykowej jest związane z ograniczonym przepływem krwi do mięśnia sercowego.

Wyniki terapii operacyjnej zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej są na ogół dobre, dolegliwości zwykle znacznie się zmniejszają. Wybór najbardziej odpowiedniej formy terapii należy zawsze precyzyjnie dostosować do indywidualnego przypadku pacjenta i jak każdy zabieg chirurgiczny, taka operacja na naczyniu wiąże się oczywiście również z ryzykiem pewnych powikłań.

Rokowanie

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej wskazuje na zwiększone ryzyko wystąpienia udaru, zawału serca lub innej choroby naczyniowej. Dzieje się tak, jeśli przyczyną zespołu jest zwłaszcza miażdżyca. Wówczas uszkodzone są zwykle również inne tętnice w organizmie.

Jednak samo zwężenie tętnicy podobojczykowej zwykle powoduje „tylko” TIA, a nie udar.

W badaniu kontrolnym pacjentów operowanych z powodu zwężenia tętnicy podobojczykowej wysokiego stopnia, całkowite ustąpienie objawów odnotowano u 75% pacjentów, u których objawy występowały przed operacją, podczas gdy u pozostałych 25% nastąpiła co najmniej znaczna poprawa.

Dalsze postępowanie

Pacjentom ze zjawiskiem podkradania tętnicy podobojczykowej proponuje się regularne badania kontrolne połączone z badaniem ciśnienia tętniczego, a także badanie ultrasonograficzne naczyń szyjnych. Jeśli wystąpią nowe lub bardziej nasilone objawy lub poważniejsze zmiany w przepływie krwi, najprawdopodobniej lekarz ponownie oceni, czy operacja jest odpowiednią opcją dla pacjenta.

Dodatkowe informacje

• Przemijający atak niedokrwienny
• Udar
• Miażdżyca (zwapnienie tętnicy)
• Zespół górnego otworu klatki piersiowej
• Zawał serca
• Operacja wszczepienia bypassów serca
• Dławica piersiowa
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent