Anatomia tętnicy szyjnej
Tętnica szyjna (arteria carotis) biegnie od serca wzdłuż szyi i rozgałęzia się na dwa większe naczynia krwionośne, z których jedno zaopatruje tkankę na zewnątrz czaszki - tętnica szyjna zewnętrzna (arteria carotis externa), , a drugie mózg - tętnica szyjna wewnętrzna (arteria carotis interna). Tętnica szyjna przebiega wzdłuż każdej strony szyi. Transportowana jest nimi krew bogata w tlen.
Czym jest zwężenie tętnicy szyjnej?
Zasadniczo jak w każdym naczyniu krwionośnym, również w tętnicy szyjnej mogą gromadzić się małe złogi krwi, przy czym szczególnie narażone jest miejsce podziału tętnicy szyjnej poniżej żuchwy. Nierównomierny przepływ w rozwidleniu tętnic szyjnych powoduje powstawanie mniejszych lub większych złogów – naczynie krwionośne ulega zwapnieniu (miażdżycowe stwardnienie tętnic). W przypadku tętnicy szyjnej, w zależności od stopnia zaawansowania, zwężenie to prowadzi do zmniejszenia dopływu krwi do mózgu, a w najgorszym przypadku do udaru.
Częstotliwość występowania
U 4% ogółu populacji występuje istotne zwężenie naczyń krwionośnych. Chorują częściej osoby starsze niż młodsi. Podaje się, że częstość występowania wynosi ponad 5% wśród osób powyżej 65 roku życia i ponad 10% w populacji osób powyżej 80 roku życia. Choroba dotyka dwa razy częściej mężczyzn niż kobiety.
Przyczyny
Zwapnienie (miażdżyca) w tętnicach szyjnych jest spowodowane odkładaniem się złogów tłuszczu i wapnia na ich wewnętrznych ścianach. Duży złóg tłuszczowy nazywany jest blaszką miażdżycową.
Organizm próbuje wyeliminować utrzymujący się stan zapalny wywołany miażdżycą. Tworzy się tkanka bliznowata, przez co ściany naczyń stają się grubsze i mniej sprężyste, a naczynie krwionośne węższe. Im więcej cholesterolu się odkłada, tym grubsze stają się ściany naczyń krwionośnych i tym mniej krwi może przez nie przepływać.
Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną zwężenia tętnic szyjnych, ale może być również spowodowana przez: zapalne choroby naczyń, choroby tkanki łącznej lub reakcję na promieniowanie albo uszkodzenia radiacyjne.
Czynniki predysponujące do rozwoju zwężenia tętnicy szyjnej są podobne jak w przypadku choroby wieńcowej i choroby tętnic obwodowych (peripheral artery disease – PAD). Ważnymi czynnikami ryzyka są: palenie tytoniu, wysokie stężenie lipidów we krwi, wysokie ciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość, brak aktywności fizycznej, wiek, płeć męska i wcześniejsza choroba naczyniowa.
Klasyfikacja
Klasyfikacja zwężenia tętnicy szyjnej opiera się na kryteriach, które opisują, jak bardzo naczynie jest zwężone. Zwężenie mniejsze niż 50% średnicy naczynia nazywane jest zwężeniem małego stopnia. Zwężenie o wartości 50–69% nazywane jest zwężeniem umiarkowanym, a 70% lub więcej – zwężeniem dużym, istotnym hemodynamicznie.
Objawy
Wielu chorych nie ma żadnych dolegliwości pomimo zwężenia. Jest to wówczas tzw. bezobjawowe zwężenie tętnicy szyjnej. Jednak szczególnie w przypadku zwężenia tętnicy szyjnej o wyższym stopniu zaawansowania, konsekwencją mogą być przejściowe lub nawet trwałe objawy w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego.
W rzadkich przypadkach małe kawałki zwapnień mogą się oderwać i dostać do mózgu wraz z krwiobiegiem. Tam mogą spowodować przejściowe deficyty neurologiczne, tzw. przemijające ataki niedokrwienne (transient ischemic attack – TIA) lub udar z trwałym uszkodzeniem neurologicznym. Jest to wówczas tzw. objawowe zwężenie tętnicy szyjnej.
Zarówno przemijające ataki niedokrwienne, jak i udar mózgu mogą objawiać się na wiele różnych sposobów. Przemijające ataki niedokrwienne trwają przez stosunkowo krótki czas (mniej niż 24 godziny), po czym objawy całkowicie ustępują. W przypadku udaru mózgu objawy utrzymują się dłużej i mogą być trwałe. Częstymi objawami są jednostronne porażenia, nagłe zaburzenia widzenia, jednostronne zaburzenia czucia, zaburzenia mowy. Natomiast zawroty głowy, podwójne widzenie czy zaburzenia pamięci są raczej nietypowymi dolegliwościami zwężenia tętnicy szyjnej. Czasami występuje tylko jeden z objawów.
Diagnostyka
Zwężenie tętnicy szyjnej może być wykryte przypadkowo podczas badania lekarskiego naczyń szyi za pomocą stetoskopu. W niektórych przypadkach słychać charakterystyczny dźwięk, gdy krew przepływa przez zwężony obszar. Osłuchiwanie naczyń szyjnych niewiele jednak mówi o stopniu zwężenia. Najważniejszą metodą diagnostyczną jest badanie ultrasonograficzne naczyń szyjnych wykonywane przez specjalistów. W wybranych przypadkach angiografię wykonuje się za pomocą tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MRI). Jeśli nie udało się uzyskać jednoznacznego wyniku za pomocą wyżej wymienionych metod, można również wykonać cyfrową angiografię subtrakcyjną. Jest to jednak zabieg inwazyjny, dlatego stosuje się go tylko w uzasadnionych przypadkach.
Ponadto przeprowadzane jest dokładne badanie fizykalne, podczas którego dokładnie weryfikowane są również funkcje neurologiczne. Jeśli chodzi o serce, mierzy się ciśnienie tętnicze i zwykle wykonuje się EKG. Badania krwi mogą wskazywać na choroby zapalne, a także dzięki nim można określić poziom lipidów we krwi, poziom cukru itp.
W innych przypadkach podejrzenie zwężenia tętnicy szyjnej pojawia się dopiero po wystąpieniu udaru lub kilku przemijających ataków niedokrwiennych. Jeśli dojdzie do ostrego udaru , chory natychmiast jest kierowany do szpitala.
Leczenie
Leczenie zwężenia tętnicy szyjnej obejmuje następujące elementy: zmiana stylu życia, leki, zabiegi chirurgiczne lub interwencyjne.
Zmiana stylu życia
Najważniejsze działania, które można podjąć samodzielnie:
- Monitoruj swoją masę ciała i unikaj nadwagi.
- Zdrowo się odżywiaj.
- Zadbaj o regularną aktywność fizyczną.
- Rzuć palenie.
Leki
W leczeniu wspomagającym rzucenie palenia można zastosować różne grupy leków, np.: bupropion lub zastępczą terapię nikotynową.
Leki rozrzedzające krew, takie jak ASA (kwas acetylosalicylowy) lub klopidogrel, zmniejszają ryzyko udaru i przemijających ataków niedokrwiennych. Większość pacjentów ze zwężeniem tętnicy szyjnej przyjmuje te leki do końca życia.
Ponadto osoby dotknięte chorobą korzystają również z leków obniżających poziom cholesterolu, tzw. statyn. Obecnie są one zalecane rutynowo.
W przypadku podwyższonego ciśnienia tętniczego wskazane są leki obniżające ciśnienie tętnicze (leki hipotensyjne).
Jeśli jednocześnie występuje cukrzyca, należy ją odpowiednio leczyć, np. metforminą, inhibitorami SGLT2, insuliną.
Chirurgia lub interwencja
U niektórych chorych zalecane jest postępowanie chirurgiczne. Operacja polega na usunięciu blaszki miażdżycowej z tętnicy poprzez nacięcie w skórze na boku szyi (endarterektomia).
Alternatywnie, przez naczynie krwionośne w pachwinie wprowadzany jest cewnik balonowy w celu rozszerzenia tętnicy szyjnej. Następnie wprowadzany jest stent. Ta metoda jest stosowana rzadziej, ale w pewnych sytuacjach jest preferowana.
U pacjentów, którzy mieli już przemijający atak niedokrwienny z powodu zwężonych naczyń szyi, wczesne interwencje, tj. w ciągu dwóch tygodni od ataku, wykazały lepsze wyniki niż później podejmowane działania. Niektórzy eksperci opowiadają się za wczesną operacją nawet w przypadku udaru, pod warunkiem, że pacjent jest stabilny i ma tylko ograniczone deficyty neurologiczne. W tej grupie pacjentów bardzo ważne jest szybkie i skuteczne badanie. Rodzaj terapii zależy od wieku, ogólnego stanu zdrowia, chorób towarzyszących i oczywiście oczekiwań pacjenta. Zasadniczo decyzja o operowaniu pacjentów ze zwężeniem tętnicy szyjnej musi być dokładnie rozważona w każdym indywidualnym przypadku.
Rokowanie
Objawowe zwężenie tętnic szyjnych wiąże się z większym ryzykiem udaru lub zgonu niż bezobjawowe zwężenie. Po operacji lub interwencji ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca lub śmierci w ciągu najbliższych 4 lat wynosi 5–8%. Restenoza, czyli nawrót zwężenia, występuje u 6% pacjentów.
Ryzyko wystąpienia tych powikłań można zmniejszyć, samodzielnie podejmując działania i zażywając odpowiednie leki.
Dodatkowe informacje
- Miażdżyca
- Udar
- Przemijające ataki niedokrwienne (transient ischaemic attack – TIA) —
- Choroba wieńcowa
- Choroba tętnic obwodowych
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Nadciśnienie tętnicze
- Nadwaga i otyłość
- Nadwaga i zmniejszenie masy ciała
- Wysoki poziom lipidów we krwi (hiperlipidemia)
- Aktywność fizyczna: Lekarstwo dla ciała i ducha
- Zwężenie tętnicy szyjnej, pozaczaszkowe – informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Joanna Rogozik, lekarz, w trakcie specjalizacji z kardiologii
