Czym są żylaki?

Definicja

Żylaki to nadmiernie poszerzone i kręte żyły występujące głównie na nogach. W większości przypadków nie powodują bólu, lecz mogą wywoływać uczucie ciężkości i napięcia nóg oraz stanowić defekt estetyczny. 

W niektórych przypadkach ich przyczyną jest choroba żył głębokich, na przykład wczesne stadium zakrzepicy (zakrzepica żył głębokich).

Objawy

U wielu chorych żylaki uwidaczniają się przede wszystkim na nogach jako kręte, wystające żyły. Choć nie zawsze powodują dolegliwości, mogą jednak powodować mankament estetyczny.

Pacjenci uskarżają się zazwyczaj na obrzęk nasilający się w ciągu dnia oraz uczucie napięcia i ciężkości nóg. Ból występuje sporadycznie. 

Dolegliwości są największe w godzinach wieczornych zwłaszcza po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej i mogą powodować również nocne skurcze łydek. Zdarza się także, że może utworzyć się niewielki skrzep, który wywoła ból w przypadku obecności stanu zapalnego (zakrzepowe zapalenie żył). Krwawienie z żylaków występuje rzadko.

W przypadku zaburzeń żył głębokich obrzęk nóg może utrzymywać się przez wiele miesięcy, a nawet lat. Charakterystyczną cechą tej przypadłości są także przebarwienia skóry w postaci brązowo-żółtawych plam. Trwałe obciążenie skóry przez obrzęk nóg może powodować w trakcie trwania choroby wystąpienie trudno gojących się ran nóg i powstawania owrzodzeń. 

Przyczyny

Żyły to naczynia krwionośne transportujące krew z różnych obszarów ciała z powrotem do serca. Rozróżnia się przy tym żyły głębokie i żyły powierzchniowe zlokalizowane tuż pod skórą. Zdecydowaną większość krwi transportują z powrotem do serca żyły głębokie. Przez żyły powierzchniowe przepływa jedynie niewielka jej ilość.

Aby krew mogła przedostać się z powrotem do serca wbrew sile grawitacji, żyły są wyposażone w zastawki zapobiegające jej wstecznemu przepływowi. Wskutek nieprawidłowego zamykania zastawek w żyłach zaczyna gromadzić się krew, co powoduje wzrost ciśnienia. Naczynia ulegają przez to poszerzeniu i stają się kręte na swoim przebiegu. 

Niedomykalność zastawek żylnych jest często uwarunkowana dziedzicznie. Niejednokrotnie schorzenie to występuje także u innych członków rodziny. Rozwojowi żylaków sprzyja nadwaga, ciąża, palenie tytoniu, przewlekły kaszel i zaparcia.

Częstotliwość występowania

• Żylaki to często występująca dolegliwość, dotykająca nawet 37% mężczyzn i 47% kobiet.
• Schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. U kobiet uwidaczniają się na ogół po raz pierwszy w okresie ciąży. Ryzyko ich nawrotu wzrasta wraz z kolejnym ciążami.
• Żylaki mogą pojawić się w różnym wieku. U niektórych osób żylaki występują już w wieku nastoletnim, a częstość występowania żylaków rośnie z wiekiem.

Badania

Żylaki można często zaobserwować gołym okiem w czasie badania lekarskiego. W celu określenia ewentualnych zmian należy dokładnie przebadać skórę pacjenta. Niekiedy mierzy się także obwód nogi – gdy jedna noga jest znacznie powiększona, może to wskazywać na zakrzepicę żył głębokich lub inną chorobę niedrożności żył. 

W przypadku nasilenia dolegliwości lub w sytuacji, gdy żylaki stanowią defekt kosmetyczny pacjenta warto skierować do specjalisty.

Postępowanie

W łagodnych, niepowodujących dolegliwości przypadkach oraz wówczas, gdy pacjent nie uważa żylaków jako defektu kosmetycznego, nie ma potrzeby wdrażania specjalistycznego leczenia. Zaleca się unikanie dłuższego przebywania w pozycji stojącej, aktywność fizyczną, a w przypadku nadwagi zrzucenie zbędnych kilogramów. Pacjenci mogą także nosić pończochy uciskowe.

W przypadku zaawansowanych żylaków, poważniejszych dolegliwości czy defektów estetycznych dostępne są różne metody leczenia, które można wdrożyć, biorąc pod uwagę objawy oraz preferencje danej osoby.

Farmakoterapia

Zmniejszenie obrzęku nóg zapewnią ekstrakt z liści czerwonych winogron, wyciąg z nasion kasztanowca pospolitego, escyna, diosmina i okserutyna. Leki te nie spowodują jednak cofnięcia się żylaków, dlatego też można przyjmować je w ramach terapii dodatkowej, łagodzącej objawy.

Terapia uciskowa

Terapia uciskowa pozwala zwiększyć nacisk na żyły od zewnątrz za pomocą specjalnych, ściśle przylegających opasek, rajstop lub pończoch, co korzystnie wpływa na sprawność naczyń krwionośnych. Łagodzi także obrzęk nóg. Dodatkowo zaleca się aktywność fizyczną, która pozwala zwiększyć skuteczność pończoch dzięki aktywacji pompy mięśniowej. 

W przypadku niektórych pacjentów należy jednak zrezygnować z terapii uciskowej. Dotyczy to np. osób, u których przepływ krwi w tętnicach jest znacznie ograniczony z powodu choroby tętnic obwodowych lub pacjentów cierpiących na niewydolność serca.

Operacja

Celem zabiegu chirurgicznego jest usunięcie lub zniszczenie żylaków, złagodzenie dolegliwości i zapewnienie zadowalającego efektu kosmetycznego. Po operacji żylaki mogą jednak nawrócić, choć nie w takim stopniu jak wcześniej.

Stripping żył

Stripping żył to chirurgiczne usunięcie chorej żyły. Podczas tego zabiegu wykonuje się niewielkie nacięcia skóry umożliwiające wycięcie żyły za pomocą specjalnego drutu (strippera). Tak zwana krosektomia umożliwia z kolei zamknięcie większych i głębszych ujść żył.

Ten zabieg stanowi „klasyczną” metodę i wciąż jest uznawany za skuteczny. W obszarze wykonywania operacji powstają jednak siniaki, które zwykle znikają w ciągu 2–3 tygodni. U ok. 4–23% pacjentów wskutek uszkodzenia nerwu w nodze z żylakami pojawia się uczucie drętwienia i mrowienia. W przyszłości jednak żylaki mogą powracać, a niekiedy tworzą się także nowe.

Ablacja laserowa i prądem o częstotliwości radiowej (radioablacja)

W ramach alternatywy dla chirurgicznego usuwania naczyń krwionośnych i żylaków coraz częściej stosuje się metodę polegającą na ogrzaniu naczynia od wewnątrz za pomocą sondy, co powoduje jego zniszczenie. Zabieg może być wykonany w znieczuleniu miejscowym. U pacjentów poddawanych takiemu leczeniu znacznie rzadziej występują działania niepożądane, takie jak siniaki czy uszkodzenia nerwów, a powrót do zdrowia jest znacznie krótszy niż w przypadku metod chirurgicznych.

Badania wykazały, że ablacja laserowa i radioablacja daje podobne rezultaty jak leczenie operacyjne, a ryzyko nawrotu dolegliwości jest porównywalne. Jednakże, z uwagi na to, że metodę wykorzystuje się od niedawna, nie można jeszcze określić jej długofalowych efektów.

Leczenie iniekcjami

Istnieje również możliwość obliteracji żylaków poprzez wstrzykiwanie określonych substancji drażniących. Taka metoda sprawdza się w przypadku mniejszych żylaków oraz pozostałych po operacji. Nie należy jednak stosować jej u pacjentów cierpiących w przeszłości na poważne choroby układowe, długotrwale unieruchomionych, mających uczulenie na wstrzykiwane substancje lub ze stanem zapalnym w obszarze poddawanym leczeniu. 

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Należy unikać długotrwałego stania.
• W przypadku konieczności dłuższego pozostawania w pozycji siedzącej warto regularnie unosić nogi.
• Zaleca się aktywność fizyczną oraz utratę zbędnych kilogramów w przypadku nadwagi.
• Dodatkowo można także nosić pończochy uciskowe. Zazwyczaj wystarczające są elastyczne podkolanówki.

Rokowanie

Żylaki są na ogół niegroźne i nie trzeba ich usuwać. Z biegiem czasu mogą się jednak powiększać, powodując różne dolegliwości, takie jak na przykład owrzodzenia skóry na podudziach. Poważne powikłania występują natomiast rzadko.

Żylaki można leczyć, przeprowadzając różnego rodzaju zabiegi. Niestety, schorzenie ma skłonność do nawrotów. W przypadku podwiązania żył zdarzają się one nieco częściej niż po przeprowadzeniu ablacji laserowej bądź przezskórnej.

Dodatkowe informacje

• Zakrzepica żył głębokich
• Zakrzepowe zapalenie żył
• Pończochy uciskowe
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Żylaki, nogi – informacje dla lekarzy

Autorka

• Ulrike Boos, redaktorka Deximed, Freiburg
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)