Co to jest niedomykalność zastaki aortalnej?
Główna tętnica (aorta) odprowadza krew z serca do całego organizmu. Kiedy serce się kurczy (skurcz), krew jest pompowana do aorty, a stamtąd przez inne tętnice w całym organizmie. Po skurczu serce rozkurcza się (rozkurcz), dzięki czemu może zostać ponownie napełnione krwią z żył płucnych. Aby zapobiec cofaniu się krwi z aorty do serca, w miejscu połączenia znajduje się zastawka aortalna, która zamyka się automatycznie, gdy serce się rozkurcza. Zastawka działa więc jak zawór – krew może przepływać tylko w jednym kierunku, czyli z serca w kierunku aorty, ale nie w drugą stronę.
Jeśli zastawka nie zamyka się szczelnie, następuje wsteczny przepływ krwi z aorty do serca. Stan ten nazywany jest niewydolnością lub niedomykalnością zastawki aortalnej.
W tym przypadku serce pracuje nieefektywnie, ponieważ część krwi musi być wielokrotnie wypompowywana. W ten sposób serce przystosowuje się do dodatkowego obciążenia i powiększa się. Dlatego też niewydolność zastawki aortalnej może przez długi czas pozostawać niewykryta. W miarę postępu choroby serce staje się coraz bardziej przeciążone, organy nie otrzymują wystarczającej ilości bogatej w tlen krwi, następuje niedowracalna dysfunkcja lewej komory.
Przyczyna
Najczęstszą przyczyną nieszczelności zastawki aortalnej jest jej starzenie się i poszerzenie aorty w wyniku miażdżycy („zwapnienie” tętnic). Częściej też występuje u pacjentów z nadciśnieniem. Inne możliwe przyczyny to wrodzone choroby tkanki łącznej, takie jak zespół Marfana lub choroby reumatyczne, takie jak zapalenie naczyń. Bakteryjne zakażenie zastawki (zapalenie wsierdzia) w przebiegu infekcji gorączkowej może także spowodować niewydolność zastawki aortalnej. W przeszłości częstą przyczyną była również gorączka reumatyczna. Dzięki leczeniu zakażeń układu oddechowego wywołanych przez paciorkowce antybiotykami, obecnie w krajach zachodnich stało się to rzadkością.
U niektórych pacjentów niewydolność zastawki aortalnej jest spowodowana wrodzoną wadą serca, np dwupłatkową zastawką aortalną. Niektóre wady zastawkowe, które początkowo nie powodują żadnych objawów, również zwiększają ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych w dłuższej perspektywie czasowej.
Objawy
Ponieważ serce może skompensować w penym stopniu nieszczelność zastawki, często przez długi czas nie występują żadne objawy. W miarę pogłębiania się wady pojawiają się objawy, początkowo dyskretne: zmęczenie, spadek wydolności, nieprzyjemne kołatanie serca, duszność i ból w klatce piersiowej przy wysiłku. Jeśli choroba jest mocno zaawansowana, mogą pojawić się wszystkie objawy pogorszenia funkcji mięśnia sercowego (niewydolności serca), takie jak duszność w spoczynku, tachykardia (szybkie tętno), pogorszenie tolerancji wysiłku. W pewnych okolicznościach objawy te mogą prowadzić do zakazu prowadzenia pojazdów w celu uniknięcia niebezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Diagnostyka
Badanie fizykalne często dostarcza ważnych wskazówek do postawienia diagnozy. Powracająca do serca krew wydaje charakterystyczny dźwięk, który można usłyszeć podczas badania stetoskopem (osłuchiwania). Inne objawy mogą wskazywać na niewydolność zastawki aortalnej, np. pomiar ciśnienia tętniczego, w którym dwie wartości są bardzo odległe od siebie (duża amplituda ciśnienia tętniczego z wysoką wartością skurczową i niską wartością rozkurczową).
Pewność diagnozy daje badanie ultrasonograficzne (echokardiografia) serca. W ten sposób powstaje obraz serca, który pozwala ocenić jego anatomię i fukncję. Podczas badania kardiolog wykonuje ruchy głowicą ultrasonograficzną na ścianie klatki piersiowej i brzuchu pacjenta. Urządzenie to emituje fale dźwiękowe o tak dużej wysokości, że nie są one słyszalne dla ludzkiego ucha. Część tych fal jest odbijana przez tkankę, mierzona przez przetwornik i przekształcana w obraz.
Za pomocą echokardiografii można dobrze ocenić czynność serca, zmierzyć wsteczny przepływ krwi lub z całą pewnością wykluczyć niewydolność zastawki aortalnej. Badanie jest bezbolesne i nieszkodliwe. Ponieważ wykorzystywany jest tylko dźwięk, pacjent nie jest narażony na promieniowanie.
Jeśli planowana jest operacja, konieczne jest wykonanie dalszych badań, takich jak koronarografia, aby wykluczyć chorobę wieńcową, czy echokardiografia przezprzełykowa w celu uzyskania informacji odnośnie dokładnej anatomii zastawki oraz przyczyny niedomykalności zwłaszcza w przypadku trudności w obrazowaniu w przezklatkowej echokardiografii.
Leczenie
Jeśli mięsień sercowy pracuje pod zwiększonym obciążeniem przez dłuższy czas, następuje przerost i powiększenie lewej komory, podobnie jak inne mięśnie w organizmie. Początkowo zwiększa to wydajność pompowania serca. Ostatecznie jednak serce ulega przeciążeniu – mięsień sercowy zostaje uszkodzony i jego wydajność spada. Uszkodzenie to może być nieodwracalne, tak że serce nie wraca do swojej pierwotnej sprawności nawet po skorygowaniu niewydolności zastawki aortalnej.
Nieszczelna zastawka aortalna może być naprawiona w trakcie operacji (plastyka zastawki) lub zastąpiona zastawką biologiczną (ludzką lub zwierzęcą) bądź mechaniczną (najczęściej metalową). Ważne jest, aby wybrać odpowiedni moment na operację: Jeśli zostanie przeprowadzona zbyt późno, serce będzie już nieodwracalnie uszkodzone. Z drugiej strony, jeśli operacja zostanie przeprowadzona zbyt wcześnie, nie będzie konieczna, pacjent zostanie niepotrzebnie narażony na ryzyko związane z operacją.
Jest to poważna operacja kardiochirurgiczna w znieczuleniu ogólnym oraz z koniecznością otworzenia klatki piersiowej. Serce jest wtedy zazwyczaj sztucznie zatrzymywane, a jego pracę przejmuje tzw. płuco-serce. W rzadkich przypadkach zwłaszcza u osób w podeszłym wieku oraz obciążonych dużym ryzykiem operacyjnym zastawka może być alternatywnie wprowadzona przez cewnik przez pachwinę.
Przy ciężkich objawach, jak w przypadku pogorszenia funkcji mięśnia sercowego (niewydolności serca), stosuje się leki odciążające serce. Nie ma jednak dowodów na to, że zapobiegają one progresji choroby lub poprawiają rokowanie dla pacjenta.
Pacjent powinien pozostać aktywny fizycznie w ramach swoich możliwości. Należy jednak unikać intensywnego wysiłku fizycznego, takiego jak sporty wyczynowe.
Rokowanie
Niedomykalność zastawki aortalnej często nie daje żadnych objawów przez wiele lat i w takich przypadkach zwykle nie wymaga leczenia. Jeśli jednak wystąpią objawy, wskazana jest ścisła obserwacja, gdyż czynność serca może ulec gwałtownemu pogorszeniu. Operacja może skorygować nieszczelność zastawki i wyleczyć pacjenta. Kluczowe znaczenie ma wybór odpowiedniego momentu na operację, aby zapobiec nieodwracalnym uszkodzeniom serca.
Dodatkowe informacje
- Niewydolność serca
- Wrodzone wady serca
- Nadciśnienie tętnicze
- Zespół Marfana
- Zwężenie aorty
- Niedomykalność zastawki aortalnej – dla personelu medycznego
Autorzy
- Joanna Rogozik, lekarz, w trakcie specjalizacji z kardiologii
