Podłoże

Wciąż niewiele wiemy o ryzyku nagłej śmierci w sporcie wyczynowym. Niemniej jednak zainteresowanie tematem rośnie, ponieważ media często powracają do takich przypadków. Eksperci zakładają, że zdecydowana większość przypadków nagłej śmierci u młodych sportowców (poniżej 35. roku życia) podczas aktywności fizycznej wynika z wad serca. Problem polega na tym, że występowanie wcześniejszych objawów czy oznak jest niezwykle rzadkie, dlatego trudno przewidzieć takie zdarzenie.

Amerykańscy i europejscy specjaliści od chorób serca opracowali wytyczne pomagające w identyfikacji sportowców, u których ryzyko nagłej śmierci jest podwyższone. Jednak jest to kwestia kontrowersyjna. Czy badanie lekarskie może pomóc w identyfikacji osób z grupy podwyższonego ryzyka, aby można było podjąć działania zapobiegające nagłej śmierci? W USA zalecane jest tylko badanie lekarskie, w Europie wskazane jest także wykonanie badania EKG.

Pomimo istnienia tych wytycznych w niewielu krajach wymaga się wykonania badań lekarskich przed udziałem w zawodach – jest to oznaką wielkiej niepewności, która nadal istnieje w odniesieniu do tego problemu. Na podstawie europejskich wytycznych Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) zaleca zawodowym sportowcom poddanie się badaniom przesiewowym, które obejmują badanie lekarskie i badanie EKG. Z kolei FIFA zaleca przed udziałem w międzynarodowych zawodach badania przesiewowe, które obejmują również echokardiografię.

W przypadku nagłego zgonu sercowego u sportowców należy zbadać nie tylko chorego, ale także członków rodziny.

Częstotliwość występowania

Częstotliwość występowania nagłego zgonu sercowego wynosi 2 na 100 000 sportowców rocznie; dotyka on głównie mężczyzn. U niewielu sportowców z ciężkimi chorobami serca zdiagnozowano wcześniej te zaburzenia.

Przyczyny

Istnieje szerokie spektrum chorób, które mogą powodować nagłą śmierć młodych sportowców podczas wysiłku fizycznego. Choroby te łączy fakt, że są to różne formy wad serca. Według amerykańskiej analizy najczęstszą przyczyną nagłego zgonu sercowego u młodych sportowców jest choroba mięśnia sercowego (kardiomiopatia przerostowa [36%] lub arytmogenna kardiomiopatia prawej komory [4%]), kolejną przyczyną są wrodzone zmiany w naczyniach krwionośnych serca (wrodzone nieprawidłowości naczyń wieńcowych [17%]), zapalenie mięśnia sercowego (zapalenie mięśnia sercowego [6%]) lub zaburzenia genetyczne kanałów jonowych w sercu (zespół długiego QT i zespół Brugadów [4%]). Jeszcze rzadszą przyczyną są zaburzenia w układzie przewodzenia elektrycznego serca (zespół Wolffa-Parkinsona-White'a lub wstrząśnienie serca) lub patologiczne wypadanie zastawki mitralnej serca charakterystyczne dla zespołu Marfana.

U sportowców w wieku powyżej 35 lat choroba wieńcowa jest najczęstszą przyczyną występowania incydentów sercowych podczas uprawiania sportu.

Cechy szczególne niektórych chorób

Kardiomiopatia przerostowa

Jest to choroba mięśnia sercowego charakteryzująca się jego przerostem. Jak wspomniano wcześniej, jest to najczęstsza przyczyna nagłych zgonów związanych ze sportem. W USA choroba ta była przyczyną ponad jednej trzeciej wszystkich przypadków. Predyspozycje do tej choroby mogą być rodzinne lub może ona prowadzić do przypadków wczesnej, nagłej śmierci (poniżej 50. roku życia) w dalszej rodzinie. Stan ten może powodować wywołany wysiłkiem ból w klatce piersiowej lub prowadzić do utraty przytomności. W niektórych przypadkach podczas badania lekarskiego można wykryć nieprawidłowe tony serca.

Choroba niedokrwienna serca

Pojęcie to odnosi się do przypadków dusznicy bolesnej i zawału serca w bardzo młodym wieku. Predyspozycje do wczesnej choroby wieńcowej, przedwczesnego nagłego zgonu, wrodzonej choroby wieńcowej serca lub podwyższonego stężenia cholesterolu mogą być rodzinne. Stan ten może powodować związany z wysiłkiem fizycznym, ból w klatce piersiowej, utratę przytomności lub zauważalne zmęczenie. W badaniu lekarskim zazwyczaj nie stwierdza się nieprawidłowości.

Zapalenie mięśnia sercowego

Ta choroba jest spowodowana stanem zapalnym w mięśniu sercowym. Chorzy mogą odczuwać dolegliwości, jak znużenie, zauważalne trudności w oddychaniu podczas wysiłku, utrata przytomności, kołatanie serca lub zaburzenia rytmu serca. Może nawet dojść do ostrej niewydolności serca. W badaniu lekarskim zazwyczaj nie stwierdza się nieprawidłowości, ale u niektórych osób występują skurcze dodatkowe, nieprawidłowe tony serca i objawy niewydolności serca.

Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory

Jest to wada serca, która wynika z zaburzeń mięśni prawej komory. Predyspozycje do przedwczesnego nagłego zgonu mogą być rodzinne. Choroba ta występuje nieco częściej u osób z regionu morza śródziemnego. Osoba sama może zauważyć dolegliwości, jak kołatanie serca lub powtarzające się epizody utraty przytomności. Badanie lekarskie nie daje podstaw do diagnozy.

Zespół długiego QT

U podstaw choroby leży błąd w transmisji sygnału elektrycznego w sercu. Predyspozycje do przedwczesnego nagłego zgonu mogą być rodzinne. Osoba może cierpieć z powodu kołatania serca lub powtarzającej się utraty przytomności. Badanie lekarskie nie daje podstaw do diagnozy. Zespół Brugadów jest powiązaną z tym chorobą, która może również prowadzić do nagłego zgonu młodych sportowców.

Zespół Marfana

Jest to zaburzenie wrodzone, które charakteryzuje się szeregiem cech. Osoby chore są wyjątkowo wysokie, mają długie ramiona i palce, prawdopodobnie wadę zastawki serca, wady narządu wzroku, a także wady innych organów. Predyspozycje do zespołu Marfana lub przedwczesnego nagłego zgonu mogą być rodzinne.

Profilaktyczne badania lekarskie dla sportowców

Jakie są cele badania?

Profilaktyczne badanie lekarskie dla sportowców ma na celu wykrycie chorób, które stanowią zagrożenie dla zdrowia podczas aktywności fizycznej.

W sportach popularnych lub podczas treningów zdrowotnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad w trakcie konsultacji i ogólne badanie stanu zdrowia. Dalsze badania zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób.

W sporcie wyczynowym uwzględnia się czynniki ryzyka właściwe dla danej dyscypliny sportowej. Badanie służy w szczególności do diagnostyki wydajności i oceny kwalifikacji do określonych obciążeń. Dotyczy to również sportów ekstremalnych, jak nurkowanie lub ekstremalne obciążenia, które jednak wykraczają poza ramy ogólnej promocji zdrowia.

Kiedy wskazane jest wykonanie badania?

Badanie zaleca się wykonać u wszystkich osób powyżej 35. roku życia, które rozpoczynają aktywność fizyczną po długim okresie bezczynności. Ponadto osoby zdrowe ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób serca powinny zostać przebadane np. w przypadku używania nikotyny w dużych ilościach. Kolejnym wskazaniem do poddania się profilaktycznemu badaniu lekarskiemu dla sportowców są przebyte ciężkie choroby.

Jak przebiega badanie?

Badanie lekarskie obejmuje rozmowę ze standaryzowaną ankietą. Celem jest wykrycie objawów, oznak lub skłonności dziedzicznej do chorób serca. Ponadto przeprowadzane jest badanie przedmiotowe, podczas którego mierzy się tętno i ciśnienie tętnicze, osłuchuje się pracę serca i ocenia ewentualne objawy choroby serca. Na koniec można również przeprowadzić badanie EKG w celu oceny pracy serca.

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Czy kiedykolwiek doszło lub prawie doszło do omdlenia podczas intensywnego wysiłku fizycznego lub po nim?
• Czy kiedykolwiek podczas ciężkiego wysiłku fizycznego odczuwalny był dyskomfort, ból lub ucisk w klatce piersiowej?
• Czy zdarza się podczas wysiłku fizycznego doświadczać niezwykle szybkiego lub nieregularnego bicia serca?
• Czy podczas wysiłku fizycznego jest obecne odczucie wyraźnych trudności z oddychaniem lub większego wyczerpania?
• Czy kiedykolwiek stwierdzono wysokie ciśnienie tętnicze, wysokie stężenie cholesterolu, nieprawidłowe tony serca lub stan zapalny w sercu?
• Czy kiedykolwiek wykonano / zlecono badanie serca – EKG, echokardiografię?
• Czy w rodzinie występowały przypadki zgonu bez oczywistej przyczyny?
• Czy ktoś w rodzinie ma problemy z sercem?
• Czy ktoś w rodzinie w wieku poniżej 50 lat zmarł z powodu problemów z sercem lub zupełnie niespodziewanie?
• Czy ktoś w rodzinie ma zespół Marfana?

Dodatkowe informacje

• Kardiomiopatia przerostowa
• Zwężenie aorty
• Dusznica bolesna
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Zespół Marfana
• Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory
• Zespół długiego QT
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u sportowców – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin