Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Synonimy: kątowe zapalenie warg, zajady¹, drożdżakowe zapalenie kątów ust
• Opisowa diagnostyka skórnych zmian zapalnych kącików ust różnego pochodzenia²
• Opisowe rozpoznanie zaplanych zmian skórnych kącików ust o różnej etiologii²

Częstość występowania

• Częstość występowania 0,7% w populacji ogólnej²
  • rozkład dwuszczytowy (częsty u dzieci i od 3. do 6. dekady życia)
• Zbliżone wskaźniki występowania u obu płci¹

Etiologia i patogeneza

• Etiologia wieloczynnikowa, z czynnikami miejscowymi i ogólnoustrojowymi, które często występują łącznie.¹

Czynniki miejscowe

• Przyczyny zakaźne
  • Najczęstsza przyczyna: drobnoustroje chorobotwórcze są wykrywane w 50–80% przypadków.²
  • głównie Candica albicans³
    • szczególnie w przypadku cukrzycy, na skutek zwiększonego stężenia glukozy w ślinie²
  • częściej w przypadku osłabienia układu odpornościowego, np. w trakcie chemioterapii lub w AIDS
• Przyczyny alergiczne
  • kontaktowe zapalenie skóry odpowiedzialne jest za około 1/4 przypadków, wywołane np. przez²:
    • nikiel (u pacjentów z aparatami ortodontycznymi), pastę do zębów, kosmetyki
• Powtarzające się zachowania prowadzące do podrażnienia okolicy kącików ust, w tym:
  • ssanie kciuka, oblizywanie warg, nadmierne używanie nici dentystycznej
• Przyczyny anatomiczne
  • Warianty anatomiczne, które prowadzą do zwiększonego gromadzenia śliny w kącikach ust, np.:²
    • źle dopasowane protezy
    • retrognacja (tyłożuchwie morfologiczne) z wadami zgryzu
    • zmniejszone napięcie skóry z powodu znacznej utraty masy ciała, wieku lub palenia papierosów
    • makroglosja (25% pacjentów z trisomią 21 cierpi na kątowe zapalenie warg)

Czynniki ogólnoustrojowe

• Niedożywienie
  • nawet u 25% pacjentów niedobór żelaza lub witamin z grupy B²
  • Niedobór kwasu foliowego również jest związany z zapaleniem kątów warg.¹
• Choroby ogólnoustrojowe¹
  • kserostomia jako czynnik wyzwalający dolegliwości ze strony jamy ustnej, często w cukrzycy lub zespole Sjögrena
    
    • częstsze oblizywanie ust w celu ich nawilżenia
  • przewlekłe zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
  • toczeń rumieniowaty krążkowy 

Patogeneza

• Ślina gromadzi się w kącikach ust.
• Maceracja skóry z tworzeniem się szczelin
• Wtórne zakażenie drożdżakami i/lub gronkowcami

Czynniki predysponujące

• Palenie tytoniu¹
• Inne czynniki predysponujące
  • atopowe zapalenie skóry i łojotokowe zapalenie skóry
  • nadmierne wydzielanie śliny
  • niedożywienie (np. niedobór żelaza)
  • choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca
  • niedokrwistość
  • niedobór odporności
  • leki, zwłaszcza immunosupresyjne
  • upośledzenie zamykania ust, szczególnie nieprawidłowe ułożenie wargi, zębów, języka
  • mechaniczne rozciąganie, np. intubacja, badanie stomatologiczne

ICD-10

• K13.0 Choroby warg włącznie z: kątowym zapaleniem warg

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie kliniczne na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego
• Celem jest ustalenie przyczyny kątowego zapalenia warg w celu umożliwienia odpowiedniego leczenia.

Diagnostyka różnicowa

• Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
  • U dzieci wyraźnie ograniczone do miejsc, do których można sięgnąć językiem.
    

    Opryszczka zwykła wargowa
• Atopowe zapalenie skóry
  • W przeciwieństwie do dość wyraźnie ograniczonego wyprysku wargowego, zazwyczaj sięga na policzki.
• Zapalenie skóry wokół ust
  • typowo przy długotrwałym zewnetrznym stosowaniu glikokortykosteroidów
  • Najczęściej stwierdzane są monomorficzne, zlewające się grudki.

 

 

• • typowo: zagłębienie w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu czerwieni wargowej
• Opryszczka wargowa
• Liszaj płaski nadżerkowy

Wywiad lekarski

• Samoistne pojawienie się zaczerwienienia i bolesnych pęknięć w okolicy kącików ust.
• Stan uzębienia: Noszenie protezy? Higiena jamy ustnej? Używanie nici dentystycznej?
• Zawód/środki higieny: długotrwałe noszenie maseczki?
• Inne choroby: niedokrwistość, niedobory odporności, cukrzyca?
• Palenie tutoniu: używanie tytoniu do żucia?
• Spożywanie alkoholu
• Choroby skóry: wyprysk atopowy, łuszczyca, liszaj płaski?
• Alergie: wyprysk?
• Leki: stosowanie preparatów miejscowych? Leki powodujące kserotomię , np. leki antycholinergiczne?
• Dieta: objawy niedożywienia?
• Zaburzenia dotyczące wypróżnień: wskazania do leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit?

Badanie przedmiotowe

• 

  Zapalenie kącików ust
  Bolesne szczeliny w kącikach ust
• Objawy niedokrwistości?
  • bladość skóry
  • blade spojówki
• Badanie jamy ustnej i, w razie potrzeby, ocena protez zębowych
  • dopasowanie protezy?
  • objawy złej higieny jamy ustnej?
  • zmiany wewnątrzustne, np. afty (objaw choroby Behçeta, szczególnie u pacjentów pochodzacych z Bliskiego Wschodu).

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Diagnostyka mikrobiologiczna nie jest dostępna w praktyce lekarza rodzinnego.⁴
• Jeśli objawy nie ustępują po 2–3 tygodniach pomimo skojarzonego leczenia miejscowego przeciwgrzybiczego/przeciwbakteryjnego²:
  • badania laboratoryjne uwzględniające hemoglobinę, żelazo, kwas foliowy, witaminę B12 i stężenie glukozy we krwi na czczo

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Skierowanie do poradni dermatologicznej
  • w przypadku dolegliwości opornych na leczenie
• Skierowanie do poradni stomatologicznej
  • w przypadku źle dopasowanej protezy

Leczenie

Cele leczenia

• Łagodzenie dolegliwości bólowych i dyskomfortu
• Leczenie choroby podstawowej

Ogólne informacje o leczeniu

• Większość przypadków ma etiologię zakaźną; zaleca się leczenie próbne miejscowymi lekami przeciwgrzybiczymi lub w razie potrzeby antybiotykami.¹
• Leczenie przyczynowe, zwłaszcza w przypadku nawracających dolegliwości

Zalecenia dla pacjentów

• Zapewnienie dobrej higieny jamy ustnej
  • optymalne dopasowanie i higieniczne czyszczenie protez zębowych
• Zaprzestanie palenia
• Unikanie oblizywania warg
• Pacjenci przyjmujący glikokortykosteroidy wziewnie powinni przepłukiwać usta po inhalacji.
• W przypadku kserotomii - żucie gumy lub ssanie cukierków w celu pobudzenia wydzielania śliny
• Unikanie substancji, które mogą wywołać alergię kontaktową
• Regularne osuszanie kącików ust chusteczką
• Smarowanie kącików ust maścią zawierającą szałwię
  • Garbniki sprawiają, że skóra jest mniej wrażliwa.

Farmakoterapia

• W przypadku Candida albicans (najczęstsza przyczyna)
  
  • terapia miejscowa za pomocą preparatów nystatyny, 2 razy na dobę przez 2 tygodnie (w Polsce dostępne w postaci zawiesiny do pędzlowania jamy ustnej lub jako składnik leków recepturowych)^1-2
  • często w połączeniu z maścią z tlenkiem cynku (działanie wysuszające)
• W przypadku Staphylococcus aureus
  • terapia miejscowa za pomocą np. maści zawierającej mupirocynę, 3-4 razy na dobę przez 1-2 tygodnie^1-2
• Glikokortykosteroidy stosowane miejscowo
  • Mogą dodatkowo zmniejszyć stan zapalny, np. hydrokortyzon w postaci 1% kremu ​​2-3 razy na dobę przez 1-2 tyg.^1-2

W przypadku niedożywienia

• W razie potrzeby wyrównanie niedoboru żelaza lub witamin

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Zazwyczaj szybkie gojenie
  • Zalecana jest kontrola po 2 tygodniach w celu ponownej oceny przyczyny i modyfikacji leczenia w przypadku utrzymywania się dolegliwości.¹

Powikłania

• Zakażenia wtórne
• Przebiegi przewlekłe lub nawracające

Rokowanie

• Kandydoza dobrze reaguje na leki przeciwgrzybicze.
• Pojedynczy epizod rokuje dobrze, ale nawroty są częste, zwłaszcza jeśli przyczyna nie jest nieodpowiednio leczona.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Kątowe zapalenie warg (zajady)

Ilustracje