Co to jest niedosłuch?

Ucho

• W uchu ucho zewnętrzne, przewód słuchowy, błona bębenkowa, kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko), ślimak i nerw słuchowy przekazują sygnały do ośrodka słuchowego w mózgu, gdzie odbieramy je jako dźwięki.
• Fale dźwiękowe przechodzą przez przewód słuchowy do błony bębenkowej i wprawiają ją w drgania. Po wewnętrznej stronie błony bębenkowej znajduje się młoteczek, który przenosi wibracje przez kowadełko i strzemiączko, które wprawią w ruch płyn w uchu wewnętrznym. Włókna nerwowe przekształcają ten ruch płynu w sygnały elektryczne, które są wysyłane do mózgu za pośrednictwem nerwu słuchowego. To tutaj znajduje się ośrodek słuchowy, w którym ostatecznie odbieramy sygnał jako dźwięk.

Definicja

• Ubytek słuchu mierzony jest w decybelach (dB). Podana wartość to najniższa głośność dźwięku, którą badana osoba jest w stanie usłyszeć.
• Jeśli słuch funkcjonuje prawidłowo, wartość ta wynosi od 0 do 20 dB. Przy ubytku słuchu wynoszącym 60–70 dB nie słyszymy normalnej mowy, a przy ubytku słuchu wynoszącym 90–100 dB — głośnego krzyku.
• Wyróżnia się dwie główne grupy przyczyn niedosłuchu:
  • Mechaniczne zakłócenie transmisji fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego. W tym przypadku ubytek słuchu wpływa głównie na słyszalność niższych tonów. Najczęstsze przyczyny to woskowina uszna, zmiany w błonie bębenkowej, choroby lub uszkodzenia kosteczek słuchowych.
  • Zaburzenie neurogenne, tj. związane z nerwami, które dotyczy ucha wewnętrznego lub przekazywania sygnałów do mózgu.
• Niedosłuch może być wrodzony lub wystąpić w trakcie życia.

Występowanie

• Około jedna piąta populacji europejskiej zgłasza problemy ze słuchem.  
• Mężczyźni zgłaszają problemy ze słuchem równie często jak kobiety. Dotyczy to lekkich problemów ze słuchem (ok. 15–20%), poważnych problemów ze słuchem (ok. 2%) i całkowitej utraty zdolności rozumienia tego, co się mówi w rozmowie między kilkoma osobami (poniżej 1%).
• Niezależnie od płci, wraz z wiekiem pacjenci coraz częściej skarżą się na niewielkie i poważne problemy ze słuchem. Na przykład częstotliwość występowania lekkich problemów ze słuchem wzrasta kilkukrotnie (z 5–10% do 30–40%) od najmłodszej grupy wiekowej (18–29 lat) do najstarszej grupy wiekowej (od 65. roku życia).
• Poważne problemy ze słuchem występują rzadko (mniej niż 1%) u obu płci w wieku do 44 lat. Częstotliwość ich występowania wzrasta następnie do nieco poniżej 6% u mężczyzn i kobiet w wieku od 65. roku życia. Częstotliwość występowania całkowitej utraty słuchu wynosi około 1% u obu płci w wieku od 65. roku życia.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny niedosłuchu, który nie wymaga leczenia

• Ostry nieżyt ucha środkowego (ostre surowicze zapalenie ucha środkowego):
  • Najczęściej występuje we wczesnym dzieciństwie, ale może również dotyczyć nastolatków i dorosłych. W tym przypadku przeziębienie prowadzi do zatkania trąbki Eustachiusza, czyli kanału łączącego ucho środkowe z nosem. Tworzy to podciśnienie w uchu środkowym i ucho środkowe wypełnia się wydzieliną.
  • Powoduje ubytek słuchu i czasami ból.
• Ostre zapalenie ucha środkowego (otitis media acuta):
  • Występuje najczęściej we wczesnym dzieciństwie. Ma związek z przeziębieniem.
  • Zwykle powoduje jednostronny ból ucha i ubytek słuchu.
• Ubytek słuchu spowodowany podróżami lotniczymi, jazdą samochodem w górach itp. (uraz ciśnieniowy):
  • Jeśli czynność trąbki słuchowej jest upośledzona, np. z powodu przeziębienia, nie ma warunków, by odpowiednio wyrównywać wahania ciśnienia podczas lotu lub podróży samochodem w górach.
  • Powoduje to uczucie ucisku w uszach i ubytek słuchu. Zazwyczaj występuje obustronnie.

Najczęstsze mechaniczne przyczyny ubytku słuchu, który może wymagać leczenia

• Woskowina uszna:
  • Stanowi najczęstszą przyczynę.
  • Powoduje ostry ubytek słuchu, zwykle po jednej stronie.
• Ciało obce w uchu:
  • Dzieci mogły włożyć jakiś przedmiot do ucha. Do przewodu słuchowego mógł dostać się owad.
  • Możliwe objawy to uczucie dyskomfortu, swędzenie, uczucie nacisku na ucho i ewentualnie sączące się zakażenie.
• Przewlekłe zapalenie ucha środkowego (otitis media chronica):
  • Choroba trwająca dłużej niż trzy miesiące, w której występuje perforacja, tj. powstanie otworu w błonie bębenkowej. Najczęściej występuje u dorosłych, ale może również dotyczyć dzieci i młodzieży.
  • Objawy są zróżnicowane. W przypadku zakażenia górnych dróg oddechowych lub dostania się wody do ucha z przewodu słuchowego często wypływa wydzielina. Stopień ubytku słuchu zależy od wielkości i lokalizacji perforacji.
• Choroba kosteczek słuchowych (otoskleroza):
  • Prowadzi do powstawania nowych struktur kostnych w uchu wewnętrznym. Z biegiem czasu podstawa strzemiączka może zrosnąć się z okienkiem owalnym, co uniemożliwia ruch tych dwóch kosteczek słuchowych przewodzący sygnały dźwiękowe. U 80% pacjentów dotyczy to obojga uszu.
  • Prowadzi do powoli postępującego ubytku słuchu, który ma największy wpływ na niskie częstotliwości (niskie tony). U niektórych pacjentów występują fazy lekkich, nieswoistych zawrotów głowy. Często towarzyszy temu szum w uszach o różnym nasileniu.

Najczęstsze neurogenne przyczyny niedosłuchu, który może wymagać leczenia

• Niedosłuch związany z wiekiem (głuchota starcza):
  • Często występuje u osób starszych.
  • Prowadzi do obustronnego ubytku słuchu, który początkowo dotyczy głównie wysokich częstotliwości, później także średnich, i może skutkować izolacją społeczną. Może być związany z szumem w uszach o wysokiej częstotliwości, trwałym i obustronnym.
• Uszkodzenia spowodowane hałasem:
  • Ostre uszkodzenie spowodowane hałasem może wywołać świst o wysokiej częstotliwości.
  • Przewlekłe uszkodzenia spowodowane hałasem często prowadzą do uporczywego, obustronnego szumu w uszach o wysokiej częstotliwości.
• Wrodzona głuchota:
  • Często jest to stan dziedziczny.
  • Typowym objawem jest to, że niemowlę na początku wydaje wiele dźwięków, ale potem jest ich coraz mniej. Dziecko nie potrafi nawiązać kontaktu. Nie reaguje na bodźce akustyczne.
• Choroba Ménière'a:
  • Zwykle pojawia się w wieku 30–50 lat, początkowo najczęściej po jednej stronie (90%), a w dalszym przebiegu prowadzi do obustronnych objawów u 30–50% pacjentów. U około 10% pacjentów występuje migrena. U około 10% pacjentów choroba występuje rodzinnie.
  • Obejmuje epizody zawrotów głowy, ubytku słuchu, szumu w uszach, nudności i wymiotów. Taki epizod często trwa od jednej do dwóch godzin i powoduje, że wielu pacjentów kładzie się do łóżka. Z czasem dochodzi do ubytku słuchu i niemal ciągłego szumu w uszach o niskiej częstotliwości.

Rzadkie przyczyny niedosłuchu, który może wymagać leczenia:

• Leki, które mogą uszkodzić słuch:
  • aminoglikozydy, chinina, niektóre cytostatyki, kwas acetylosalicylowy, furosemid (wspomaga wydalanie płynu tkankowego), alkohol
• Udar:
  • Może uszkodzić ośrodek słuchowy w mózgu lub części ucha wewnętrznego.
• Niedobór witaminy B12:
  • Może powodować neurogenny ubytek słuchu.
• Guz w okolicy nerwu słuchowego (nerwiak nerwu słuchowego):
  • Jest to łagodny, wolno rosnący guz. Na 100 000 osób przypada około jeden nowy przypadek tej choroby rocznie.
  • Prowadzi do jednostronnego ubytku słuchu, zwykle wpływa głównie na wysokie częstotliwości. Mogą mu towarzyszyć inne nieswoiste objawy, chociaż zawroty głowy i szum w uszach są zwykle łagodne.
• Stwardnienie rozsiane:
  • Zwykle dotyka młodsze osoby.
  • Początkowo objawia się ostrymi napadami zawrotów głowy, podwójnym widzeniem, jednostronnymi zaburzeniami widzenia, niezdarnością, zaburzeniami czucia i silnym parciem na mocz.
  • Na początku zwykle występuje w łagodnych i przejściowych epizodach.
• Guz mózgu:
  • Często rozwija się przez dłuższy czas.
  • Możliwe początkowe objawy to napady padaczkowe, powoli postępujący paraliż i problemy z mową.
  • Inne typowe objawy to nudności, wymioty, zawroty głowy i porażenie nerwów czaszkowych, które może powodować na przykład ubytek słuchu lub zmiany osobowości.
• Inne choroby:
  • cukrzyca typu 1
  • cukrzyca typu 2
  • niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)

Zalecenia dla pacjentów

• W wielu przypadkach ubytek słuchu jest przejściowy i ustępuje samoistnie. W przypadku ubytku słuchu spowodowanego przeziębieniem krople do nosa zmniejszające obrzęk mogą ponownie udrożnić trąbkę słuchową.
• Jeśli nagromadziło się zbyt dużo woskowiny, można wlać trochę letniego oleju kuchennego do przewodu słuchowego i wypłukać ucho kilka godzin później.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

• Wizyta u lekarza może być wskazana, jeśli nagły ubytek słuchu powoduje ból i nie ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni.
• Jeśli objawy utrzymują się i powoli nasilają, zaleca się wizytę u lekarza w celu wyjaśnienia przyczyn.

Co zrobi lekarz?

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Od jak dawna występują dolegliwości?
• Czy ubytek słuchu nastąpił nagle, czy stopniowo?
• Czy ubytek słuchu dotyczy tylko jednego, czy obojga uszu?
• Czy występuje dzwonienie lub uczucie ucisku w uchu, czy z ucha wypływa wydzielina, czy pacjent odczuwa ból ucha?
• Czy któryś z członków rodziny cierpi na niedosłuch?
• Czym pacjent zajmuje się zawodowo? Czy jest lub był narażony na wysoki poziom hałasu?
• Czy występują inne choroby, takie jak udar, cukrzyca lub choroby serca?
• Czy pacjent ma zapalenie ucha?
• Czy w przeszłości często występowało zapalenie ucha?
• Czy ubytek słuchu występuje w połączeniu z zawrotami głowy?
• Czy pacjent przyjmuje jakieś leki? Jakie?

Badanie lekarskie

• W celu zbadania ucha przeprowadzane jest badanie przewodu słuchowego (otoskopia) oraz, w razie potrzeby, badanie ruchomości błony bębenkowej lub test kamertonowy.

Inne badania

• Wskazane może być badanie słuchu.
• Jeśli w indywidualnych przypadkach konieczne jest wykluczenie innych chorób, można wykonać badania krwi lub badania obrazowe.

Pacjent może otrzymać skierowanie do specjalisty lub szpitala.

• Specjalistyczna opieka medyczna może być wskazana szczególnie w przypadku dolegliwości przewlekłych.

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia