Co to jest zatkany nos?

• O zatkanym nosie mówimy, gdy drogi oddechowe w nosie stają się tak wąskie, że pojawiają się problemy z wdychaniem i wydychaniem powietrza.
• Zazwyczaj z nosa wypływa również (wodnista lub ropna) wydzielina, której często towarzyszy kichanie. 
• Możliwe przyczyny to obrzęk błony śluzowej nosa, polipy, a nawet ciało obce lub nieprawidłowości anatomiczne nosa (np. przegroda nosowa zawężająca drogi oddechowe). 
• W pozycji leżącej błona śluzowa nosa puchnie jeszcze bardziej, przez co drogi oddechowe stają się jeszcze węższe, a objawy odpowiednio gorsze.
• Zatkany nos może wymuszać oddychanie przez usta, co wysusza błony śluzowe jamy ustnej i gardła.

Częstotliwość występowania

• Tymczasowo zatkany nos związany z infekcją górnych dróg oddechowych występuje u większości ludzi kilka razy w roku.
• Trwale zatkany nos u dzieci z powiększonym migdałkiem gardłowym nie jest rzadkością.
• U starszych nastolatków i dorosłych mogą też występować polipy nosa.

 Co może być przyczyną?

Poniżej wymieniono najczęstsze przyczyny, które wymagają leczenia.

• Alergia
  
  • Dotyczy 10–20% populacji lub nawet więcej. Alergiczny nieżyt nosa (alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa) występuje najczęściej u dzieci w wieku szkolnym. Często występują również alergiczne dolegliwości oczu, egzema i astma. Znane alergeny to pyłki drzew, traw i bylicy, sierść zwierząt i roztocza.
  • Alergia prowadzi do nawracających dolegliwości, obejmujących kichanie, wodnisty, rzadki śluz, swędzenie i wreszcie zatkany nos, często jednocześnie ze swędzącymi, łzawiącymi i zaczerwienionymi oczami.
• Polipy nosa
  • Polipy nosa są często związane z alergiami, ale prawdopodobnie nie występują częściej u alergików niż u innych osób. Jednak połączenie obrzęku związanego z alergią z polipami jest szczególnie kłopotliwe.
  • Polipy nosa powodują stale zatkany nos, często po obu stronach, nosowy głos, chrapanie i prawdopodobnie przewlekłe zapalenie zatok.
• Powiększony migdałek gardłowy
  • Powiększony migdałek gardłowy ogranicza przepływ powietrza z nosa do gardła. Problem ten najczęściej występuje u małych dzieci.
  • Względnie rzecz biorąc, migdałek gardłowy jest największy w wieku od dwóch do pięciu lat, a następnie często zmniejsza się i prawie zawsze znika w okresie dojrzewania. Jego powiększenie prowadzi do zatkanego nosa, chrapania i nosowego głosu. W rezultacie dzieci przez większość czasu oddychają przez usta. Powiększony migdałek gardłowy prawdopodobnie sprzyja infekcjom.
• Skrzywienie przegrody nosowej
  • Może być wrodzona lub związana z urazem.
  • Jeśli objawy są nasilone, skrzywienie przegrody nosowej można skorygować chirurgicznie.
• Zapalenie zatok, przewlekłe (chroniczne)
  • Dolegliwości związane z zatokami, które trwają dłużej niż kilka miesięcy, nazywane są przewlekłymi.
  • Objawy to uczucie ucisku i bólu w zatokach czołowych i przynosowych, nadwrażliwość na dotyk w tym obszarze twarzy, często zatkany nos z wydzieliną (ropną) i często ból nerwów (ból zęba).
• Ciało obce
  • Uwaga! Małe cząstki zabawek lub nawet groszek itp. mogą być przyczyną zatkanego nosa, zwłaszcza u małych dzieci.
  • Przeważnie występuje ostry ból bez gorączki. Typowa jest wydzielina o nieprzyjemnym zapachu, która wycieka tylko z jednej jamy nosowej.
• Nadwrażliwość błony śluzowej nosa (naczynioruchowy nieżyt nosa)
  • Choroba ta opiera się na nieswoistej nadwrażliwości błony śluzowej nosa i niealergicznej reakcji zapalnej błony śluzowej. Typowe są reakcje na kurz, dym tytoniowy, alkohol, stres, zapachy i zmiany temperatury. Różne substancje chemiczne w środowisku życia i pracy mogą powodować podrażnienia.
  • Podczas napadów występuje kichanie oraz naprzemiennie cieknący i zatkany nos.

Częste przyczyny, które zwykle nie wymagają leczenia

• Zakażenie górnych dróg oddechowych
  • Infekcja wirusowa
  • Dolegliwości w nosie i gardle, lekkie trudności w przełykaniu. Ogólny stan jest tylko nieznacznie pogorszony, gorączka występuje rzadko.

Rzadsze przyczyny

• Działania niepożądane leków
  • Niektóre leki przeciwdepresyjne, beta-blokery itp., a także długotrwale stosowane aerozole lub krople do nosa mogą prowadzić do zatkanego nosa.
• Ciąża
  • Ciąża może sprzyjać wystąpieniu zatkanego nosa i zapaleniu zatok, na które pacjentki są narażone szczególnie w drugiej połowie ciąży.
  • Z tego samego powodu przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych („pigułek“) może powodować przekrwienie błony śluzowej nosa u niektórych kobiet.
• Nowotwory nosa
  • Nowotwory nosa są rzadkie, ale ich częstotliwość wzrasta wraz z wiekiem.

Zalecenia dla pacjentów

• Unikać palenia i wdychania dymu.
• Unikać też długotrwałego stosowania aerozoli i kropli do nosa zmniejszających przekrwienie. Nie należy ich stosować dłużej niż 5-7 dni, w przeciwnym razie same mogą stać się przyczyną zatkanego nosa. Alternatywnie można użyć soli fizjologicznej w postaci aerozolu lub do inhalacji, aby utrzymać wilgotność błony śluzowej.
• Jeśli dziecko włożyło ciało obce do nosa, można spróbować delikatnie je wyciągnąć. Jeśli nie uda się to od razu bez problemów, należy skonsultować się z lekarzem, aby niechcący nie zranić dziecka lub nie wepchnąć ciała obcego jeszcze głębiej do nosa.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Uporczywie lub często nawracający zatkany nos wymaga zbadania przez lekarza.
• Jeśli oprócz zatkanego nosa wystąpią objawy takie jak trudności w oddychaniu, gorączka lub inne objawy ogólne, również wskazane jest badanie lekarskie.
• W przypadku podejrzenia ciała obcego w nosie należy skonsultować się z lekarzem w celu jak najszybszego usunięcia ciała obcego.

Jak postępuje lekarz?

Lekarz przeprowadza wywiad lekarski, tj. pyta o historię choroby pacjenta.

Może zadać następujące pytania:

• Od jak dawna występują dolegliwości?
• Czy podejrzewana jest konkretna przyczyna?
• Czy występują oznaki infekcji dróg oddechowych?
• Czy dolegliwości występują w nocy?
• Czy u dziecka występują dolegliwości ze strony uszu, chrapanie, oddychanie przez usta lub nosowy głos?
• Czy wydzielina z nosa jest ropna (zielona, żółta) lub krwawa?
• Czy nos jest zatkany z jednej strony?
• Czy miał miejsce uraz nosa?
• Czy pacjent regularnie przyjmuje leki? Jakie?

Badanie lekarskie

• Lekarz sprawdzi, czy pacjent oddycha przez nos.
• Gardło, nos i uszy są dokładnie badane, a w razie potrzeby przeprowadzane jest również badanie ogólne.
• Mogą być zalecane badania uzupełniające u laryngologa lub alergologa.

Badania uzupełniające

• Może zostać zlecone badanie krwi.
• W przypadku podejrzenia alergii mogą zostać zlecone specjalne badania, np. w celu zidentyfikowania odpowiednich czynników wyzwalających.
• W przypadku podejrzenia choroby podstawowej, takiej jak nowotwór, mogą zostać zlecone zdjęcia rentgenowskie lub inne badania obrazowo-diagnostyczne.

Leczenie

• W przypadku infekcji wirusowej (przeziębienie/katar) pomaga krótkotrwałe podanie obkurczającego sprayu do nosa i/lub soli fizjologicznej. Zakażenie zanika samoistnie po kilku dniach.
• W przypadku alergicznego nieżytu nosa wskazane jest stosowanie leków przeciwalergicznych (kortyzon, leki przeciwhistaminowe itp.). Środki te można również rozważyć w pojedynczych przypadkach przy niealergicznie, ale przewlekle zatkanego nosa.
• Ciała obce mogą być usuwane przez lekarza, w rzadkich przypadkach wymaga to zabiegu w krótkim znieczuleniu.
• Zmiany anatomiczne (skrzywiona przegroda nosowa, polipy, powiększone migdałki) są leczone chirurgicznie.
• Przewlekle pogrubioną błonę śluzową nosa można również usunąć za pomocą prądu elektrycznego lub niewielkiej operacji.

Autorka

• Dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema