Gardło środkowe

Pod pojęciem gardła środkowego rozumie się część gardła znajdującą się pomiędzy podniebieniem miękkim a nagłośnią. Gardło środkowe nazywane jest również częścią ustną gardła. Gardło środkowe jest stosunkowo łatwe do zbadania: podczas badania lekarskiego język uciska się szpatułką, aby uzyskać dobry widok tego obszaru.

Nowotwory gardła środkowego w ostatnich latach stają się coraz częstsze, co wiąże się ze wzrostem zakażeń HPV w jamie gardła.

Czym jest nowotwór części środkowej gardła?

Nowotwory są często opisywane jako wzrost komórek, które utraciły zdolność do kontrolowania własnych podziałów. Prowadzi to do nagromadzenia tego typu komórek w jednym lub kilku miejscach i powstania guza lub guzów. Takie guzy mogą występować również w gardle środkowym. Najczęściej występują w okolicach migdałków. Inne typowe lokalizacje to podstawa języka, tylna ściana gardła lub podniebienie miękkie.

Częstość występowania

Rocznie różne rodzaje raka jamy ustnej i gardła występują u 6,9 kobiet i 15,9 mężczyzn na 100 000 osób. Mężczyźni chorują od 3 do 4 razy częściej niż kobiety. Średni wiek zachorowania wynosi 61 lat dla mężczyzn i 66 lat dla kobiet. Obecnie w związku z coraz powszechniejszymi zakażeniami wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) zachorowania częściej dotyczą osób młdoszych.

Przyczyny

W ostatnich latach uzyskano nowe spojrzenie na możliwe przyczyny nowotworów jamy ustnej i gardła. Od dłuższego czasu wiadomo, że istnieje wyraźny związek z paleniem papierosów oraz nadmiernym spożywaniem alkoholu. Nowością są ustalenia dotyczące związku pomiędzy zakażeniami wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Ryzyko zakażenia HPV wzrasta wraz z liczbą partnerów seksualnych oraz poprzez seksualne kontakty oralne.

Objawy

Na początku ten typ nowotworu powoduje stosunkowo niewiele objawów. Dlatego wykrycie choroby we wczesnym stadium może być trudne. Zazwyczaj pierwszymi objawami są obrzęk lub guzki w gardle i zaburzenia połykania. Osoba chora może mieć uczucie przeszkody („guli”) w gardle. Węzły chłonne w okolicy głowy i szyi mogą być powiększone. W miarę przebiegu choroby pojawia się ból w gardle, który może promieniować do uszu. Na błonie śluzowej jamy ustnej, na podniebieniu miękkim lub tylnej ścianie gardła mogą być widoczne niegojące się ranki i oowrzodzenia. Tym objawowm może towarzyszyć nieprzyjemny zapach z ust. Najlepsze rokowanie ma choroba wykryta we wczesnym stadium.

Diagnostyka

Podejrzenie tego rozpoznania opiera się na charakterystycznych objawach i badaniu w gabinecie lekarza rodzinnego. Dalsze badania i leczenie odbywają się z udziałem lekarzy specjalistów z różnych dziedzin.

Niekiedy guz można już dostrzec podczas badania gardła. Podejrzany jest jednostronnie powiększony migdałek podniebienny z owrzodzeniami lub rankami w tylnej części gardła, a także niegojące się zmiany w jamie ustnej. Badanie palpacyjne szyi może ujawnić powiększenie węzłów chłonnych. Wykonuje się obustronne badanie uszu, aby wykluczyć wysięk w uchu środkowym. Dodatkowo może być również przeprowadzone badanie słuchu.

Ostateczne rozpoznanie stawiane jest na podstawie zbadania próbki tkanki pod mikroskopem pobranej w biopsji ze zmiany chorobowej. W celu oceny zajęcia krtani wykonuje się laryngoskopię. Zaleca się wykonanie badania ultrasonograficznego, rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej, aby ocenić pełny zakres naciekania tkanek przez guz. Scyntygrafia może być stosowana w celu wykrycia przerzutów odległych.

Leczenie

Leczenie zależy od rodzaju nowotworu i tego, jak rozległy jest guz. Niektóre guzy są wrażliwe na napromienianie, więc jedną z metod leczenia w takich przypadkach jest radioterapia. Inne rodzaje raka odpowiadają na cytostatyki, w tych przypadkach proponuje się chemioterapię. Czasami obie formy leczenia mogą być połączone. Przy nieskuteczności leczenia chemioterapeutycznego opcją leczenia może być również immunoterapia z użyciem cząsteczek celowanych, którą w Polsce stosuje się w ramach programów lekowych refundowanych przez NFZ.

Jeśli guz nie jest rozległy, pierwszą strategią leczenia jest zabieg chirurgiczny, podczas którego próbuje się usunąć całą tkankę nowotworową. Zwłaszcza w przypadku raka migdałków często pierwszym krokiem jest chirurgiczne usunięcie guza ze zdrowych tkanek. W razie potrzeby usuwa się również węzły chłonne szyi (wycięcie węzłów chłonnych szyi). W przypadku dużych zabiegów chirurgicznych czasami konieczne są rekonstrukcje chirurgiczne, które mają na celu pokrycie powstałych ubytków.

Lekarze prowadzący informują pacjenta szczegółowo o planowanej terapii i jej przebiegu. Leczenie powinno być interdyscyplinarne, z udziałem lekarzy specjalistów z zakresu chirurgii szczękowej i twarzowej, otorynolaryngologii, radioterapii, onkologii klinicznej, patomorfologii i radiologii.

Wielu pacjentom z nowotworem jamy ustnej lub gardła towarzyszą zaburzenia psychiczne, takie jak lęk, zaburzenia afektywne, depresja lub zmęczenie, dlatego na wczesnym etapie rozpoznaje się również stres psychospołeczny i indywidualną potrzebę leczenia psychoonkologicznego.

Przebieg i rokowanie

Przebieg zależy od rodzaju guza, jego rozległości i ewentualnej obecności przerzutów. We wczesnym stadium występuje zwykle miejscowy rozsiew do węzłów chłonnych. Raki migdałka podniebiennego w momencie rozpoznania często mają rozsiew na język, ściany gardła i podniebienie miękkie.

Guzy wcześnie wykryte mają lepsze rokowania niż guzy zdiagnozowane późno. Średni 5-letni wskaźnik przeżycia wynosi ok. 50–60% i jest wyższy u kobiet. Rak gardła związany z HPV ma lepsze rokowanie niż rak niezwiązany z HPV, zwłaszcza u osób, które nie palą.

Zapobieganie

Aby zapobiec chorobie, należy jak najbardziej ograniczyć używanie tytoniu i spożywanie alkoholu. Powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV jest skierowany do dziewcząt i chłopców po ukończeniu 11. roku życia do ukończenia 14. roku życia . Szczepienie przeciwko HPV jest również zalecane u nastolatków w wieku 15–17 lat oraz u dorosłych w wieku 18–26 lat.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV).
• Rak jamy ustnej.
• Leki stosowane w terapii nowotworów.
• Szkodliwy wpływ palenia na zdrowie.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Rak jamy ustnej i gardła – informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Anna Zwierzchowska, lekarz (recenzent)
• Hannah Brand, lekarz (recenznet/redaktor)