Co to jest alergiczny nieżyt nosa?

Definicja

Alergiczny nieżyt nosa to uwarunkowana alergią reakcja zapalna błony śluzowej nosa na określone substancje, tzw. alergeny. Kontakt np. z pyłkami roślin, roztoczami kurzu domowego lub sierścią niektórych zwierząt powoduje obrzęk błony śluzowej, pojawia się katar, kichanie i świąd.

Choroba jest klasyfikowana w zależności od nasilenia i czasu trwania objawów. Dolegliwości mogą występować sporadycznie lub utrzymywać się przez kilka tygodni. Ciężkie objawy mogą negatywnie wpływać na jakość życia.

Objawy

Typowe dolegliwości to wodnisty katar, swędzenie nosa i częste kichanie. Niejednokrotnie towarzyszy temu alergiczne zapalenie spojówek z zaczerwienieniem i łzawieniem oczu. Utrzymujący się stan zapalny błony śluzowej (np. w przypadku alergii na roztocze kurzu domowego) może także powodować niedrożność nosa. Dodatkowo mogą wystąpić także inne dolegliwości, takie jak zmęczenie, zaburzenia snu oraz osłabienie, jak i objawy innych chorób alergicznych, np. sucha i swędząca skóra.

Przyczyny

Mianem alergii określa się nadwrażliwość układu odpornościowego na pewne substancje, z którymi organizm wchodzi w kontakt na przykład przez powietrze lub żywność. Substancje, które u zdrowego człowieka nie powodują żadnych problemów zdrowotnych, nazywamy alergenami. Układ odpornościowy alergika często dopiero po wielokrotnym, ale co najmniej jednorazowym kontakcie wytwarza przeciwciała przeciw alergenowi. Ponowny kontakt chorego z danym alergenem prowadzi zatem do reakcji immunologicznej i uwolnienia różnych substancji przekaźnikowych, takich jak np. histamina. Możliwe skutki działania tych substancji przekaźnikowych to rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększenie przepuszczalności ścian naczyniowych z wyciekiem płynu do tkanek, zwężenie dróg oddechowych lub stan zapalny tkanek. W większości przypadków reakcja alergiczna występuje miejscowo, tzn. w miejscu kontaktu z substancją wywołującą alergię. Alergiczny nieżyt nosa dotyka przede wszystkim błony śluzowe nosa. 

Objawy alergii na pyłki występują zwykle w okresie pylenia danej rośliny. Na przykład pyłki brzozy unoszą się w powietrzu wiosną, pyłki traw raczej latem. Zmiany klimatu sprzyjają alergicznemu nieżytowi nosa, ponieważ dłuższe lato z wyższymi temperaturami powoduje wydłużenie okresu pylenia. Najczęstszym czynnikiem wyzwalającym całoroczny alergiczny nieżyt nosa są alergie na roztocze i sierść zwierząt domowych. Czynniki związane z pracą to np. pył drzewny w przypadku pracowników leśnych czy pył mączny w przypadku piekarzy.

Czynniki ryzyka

• Skłonność do alergicznego nieżytu nosa jest częściowo dziedziczna: prawdopodobieństwo zachorowania rośnie, jeśli na alergię choruje przynajmniej jeden rodzic lub rodzeństwo.
• W przypadku posiadania kota u dzieci z grup ryzyka istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia alergii.
• Poza tym pewną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, takie jak dym papierosowy, pleśń lub wilgoć w domu i zanieczyszczenie powietrza.
• Zwiększone ryzyko alergii występuje u dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie. 

Częstotliwość występowania

• Alergiczny nieżyt nosa dotyczy nawet 25% dorosłej populacji w Europie.
• Rośnie częstotliwość występowania i nasilenie tej choroby.

Badania

• Alergiczny nieżyt nosa można podejrzewać, jeśli występują typowe objawy, takie jak kichanie, swędzenie i niedrożność nosa po kontakcie z niektórymi substancjami.
• Pomocne w sformułowaniu rozpoznania są informacje o wcześniejszych chorobach i występowaniu alergii w rodzinie.
• Jeśli dolegliwości zmniejszają się po podaniu leków przeciwhistaminowych lub aerozolu z glikokortykosteroidem, nie ma konieczności wykonywania testów alergicznych.
• W innym przypadku testy alergiczne mogą potwierdzić podejrzenie alergicznego nieżytu nosa.
• Najczęściej stosuje się tzw. test punktowy. Polega on na naniesieniu na skórę różnych roztworów alergenów i lekkim nakłuciu skóry.
• Alternatywą jest oznaczenie we krwi swoistych dla alergenu przeciwciał IgE.

Leczenie

Farmakoterapia

• Aby złagodzić objawy alergicznego nieżytu nosa, można stosować różne leki w zależności od stopnia nasilenia choroby.
• Łagodne objawy leczy się lekami przeciwhistaminowymi w postaci aerozolu do nosa lub tabletek. Efekt działania tych leków pojawia się w krótkim czasie.
• W razie niewystarczającej skuteczności można zastosować montelukast, będący antagonistą receptora leukotrienowego. Jest on dopuszczony do stosowania u pacjentów powyżej 15. roku życia w leczeniu współistniejącej astmy.
• Cięższe objawy leczy się glikokortykosteroidem w postaci aerozolu do nosa. Maksymalny efekt działania następuje dopiero po upływie kilku tygodni. Glikokortykosteroid można też łączyć z lekami przeciwhistaminowymi.
• Tak zwane kromony (leki stabilizujące komórki tuczne) są mniej skuteczne niż leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy, ale dobrze tolerowane przez małe dzieci powyżej 3. roku życia i kobiety w ciąży. Trzeba je stosować kilka razy dziennie, najlepiej profilaktycznie 2 tygodnie przed sezonem alergicznym.
• W przypadku silnej niedrożności nosa można przez krótki czas (3–5 dni) stosować aerozole do nosa o działaniu obkurczającym. Pomocne może okazać się również płukanie nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej.
• W wyjątkowych przypadkach przez maksymalnie 7 dni można przyjmować glikokortykosteroidy w tabletkach.

Odczulanie (swoista immunoterapia alergenowa)

• Jedynym przyczynowym sposobem leczenia alergii jest odczulanie, zwane również swoistą immunoterapią alergenową.
• U chorego przez dłuższy czas stosuje się zastrzyki lub tabletki podjęzykowe zawierające niewielkie, wzrastające ilości substancji wywołującej alergię lub alergenu, tak aby układ odpornościowy mógł do nich przywyknąć.
• Celem leczenia jest osłabienie reakcji alergicznej na alergen.
• Takie leczenie można rozważyć u pacjentów w wieku powyżej 5 lat ze zdiagnozowanym alergicznym nieżytem nosa, jeśli inne środki okazały się niewystarczające.
• Przynosi ono dobre efekty zwłaszcza w przypadku alergii na pyłki roślin i roztocza kurzu domowego.

Inne terapie

• Zmniejszenie dolegliwości może przynieść akupunktura grupy komórek nerwowych u podstawy czaszki (zwój skrzydłowo-podniebienny). Jest to metoda odpowiednia dla pacjentów, którzy nie reagują na leki lub źle znoszą działania niepożądane.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Najskuteczniejszą metodą w przypadku stwierdzonej alergii jest unikanie substancji wywołującej alergię. Często skutkuje to ustąpieniem lub złagodzeniem objawów.
• W przypadku alergii na pyłki nie wietrz sypialni w okresie nasilonego pylenia. W okresie pylenia nie susz prania na zewnątrz ani nie otwieraj okien podczas podróży samochodem.
• Śledź kalendarz pylenia oraz informacje od służb meteorologicznych i w razie potrzeby zostań w domu w dniach, kiedy stężenie pyłków jest szczególnie wysokie. Nad morzem i w górach stężenie pyłków jest zwykle niższe.
• Przed snem lub po pobycie na świeżym powietrzu weź prysznic i umyj włosy.
• W przypadku alergii na roztocze ogranicz w sypialni ilość przedmiotów gromadzących kurz (np. dywanów).
• Regularnie myj i odkurzaj podłogę. Odkurzaj również łóżka, materace i ramy łóżek.
• Jeśli masz na alergię na zwierzęta, unikaj kontaktu z nimi. Jeśli jednak doszło do kontaktu, weź prysznic i przebierz się.
• W pomieszczeniach nie wolno palić, ponieważ drogi oddechowe alergików łatwo ulegają podrażnieniu.
• Przestrzegaj zaleceń lekarza dotyczących przyjmowania leku.

Profilaktyka

• Unikaj palenia w ciąży.
• Karmienie piersią przez pierwsze 4 miesiące życia ma działanie profilaktyczne.
• Dodatkowe pokarmy należy wprowadzać po ukończeniu przez dziecko 4. miesiąca życia.
• Matki dzieci z predyspozycjami do alergii nie powinny w pierwszych miesiącach karmienia piersią usuwać ze swojej diety silnych alergenów, takich jak mleko krowie, jaja i ryby.
• Rodziny ze zwiększonym ryzykiem alergii nie powinny mieć zwierząt domowych, zwłaszcza kotów.
• W pomieszczeniach należy unikać warunków sprzyjających rozwojowi pleśni (wysoka wilgotność, brak wentylacji) oraz biernego palenia.

Rokowanie

U wielu osób z alergią na pyłki nasilenie objawów zmienia się z roku na rok. Wynika to głównie z różnego poziomu stężenia pyłków.

Dla większości chorych rokowanie w dłuższej perspektywie jest dobre. Objawy alergicznego nieżytu nosa są zwykle najbardziej nasilone u młodzieży i często słabną w dorosłym wieku. Odczulanie może złagodzić dolegliwości.

W przebiegu przewlekłego, alergicznego nieżytu nosa mogą tworzyć się polipy nosa. Ponadto może się rozwinąć wiele innych chorób alergicznych, w tym astma alergiczna, zapalenie zatok przynosowych, alergiczne zapalenie spojówek, alergie pokarmowe oraz wyprysk atopowy (neurodermit). 

Dodatkowe informacje

• Alergia
• Alergiczne zapalenie spojówek
• Astma i alergia
• Profilaktyka alergii, zalecenia dietetyczne
• Odczulanie (immunoterapia alergenowa)
• Alergiczny nieżyt nosa — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Marleen Mayer, lek., Mannheim
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)