Co to jest polekowy nieżyt nosa?

Polekowy nieżyt nosa to stan charakteryzujący się silnym zatkaniem nosa i lekkim podrażnieniem błony śluzowej nosa, który występuje po długotrwałym stosowaniu obkurczających aerozoli lub kropli do nosa. W wyjątkowych przypadkach choroba może być również spowodowana przez leki w postaci tabletek.

Jest to często występująca choroba.

Przyczyna

Miejscowe stosowanie leków donosowych o działaniu obkurczającym powoduje zwężenie małych naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa. Prowadzi to do zmniejszenia przepływu krwi i obkurczenia błony śluzowej nosa, dzięki czemu nos jest mniej zatkany.

W przypadku stosowania aerozolu do nosa/kropli do nosa przez dłużej niż siedem dni z rzędu efekt ich działania słabnie. Ponownie wzrasta ukrwienie błony śluzowej nosa, ściany naczyń krwionośnych wydzielają więcej płynnej wydzieliny, błona śluzowa nosa obrzęka, nawet pomimo dalszego stosowania leków obkurczających. Ponadto nasila się podrażnienie błony śluzowej. Sytuację pogarsza leczenie jeszcze bardziej zatkanego nosa większymi dawkami aerozolu do nosa/kropli do nosa. Powoduje to tymczasową poprawę, po której jednak szybko następuje osłabienie efektu działania, a tym samym ponowna potrzeba dalszego zwiększania dawki. Powstaje efekt błędnego koła.

Niektóre leki przyjmowane w postaci tabletek mogą również powodować objawy nieżytu nosa w postaci miejscowego stanu zapalnego; mają w tym udział sygnały nerwowe przekazywane do błony śluzowej nosa lub inne nieznane mechanizmy. Przykładami takich leków są leki na ciśnienie tętnicze (alfa-blokery, inhibitory ACE, beta-blokery, blokery kanału wapniowego, tiazydy), leki na zaburzenia erekcji, leki przeciwdepresyjne, uspokajające, przeciwpadaczkowe, NLPZ i hormony (estrogen i progesteron).

Diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie typowej historii choroby i obrazu klinicznego. Choroba ta dotyka osoby, które stosowały obkurczające naczynia krwionośne aerozole lub krople do nosa przez ponad siedem do dziesięciu dni z rzędu. Nadużywanie tego typu środków sprawia, że nos zatyka się jeszcze bardziej. W przypadku stosowania tylko wieczorem ryzyko wystąpienia polekowego nieżytu nosa może być nieco niższe, a działanie utrzymuje się dłużej niż w przypadku stosowania dwa do trzech razy dziennie.

Nie ma potrzeby przeprowadzania dalszych badań dodatkowych ani pobierania próbek.

Leczenie

Najważniejsza jest profilaktyka. Należy przerwać leczenie lekami zmniejszającymi przekrwienie błony śluzowej po pięciu do siedmiu dniach i przyjmować jak najmniejszą liczbę dawek.

Jeśli stan już się rozwinął, należy natychmiast przerwać stosowanie aerozolu lub kropli do nosa. Po zaprzestaniu stosowania leków zatkanie nosa nasila się, ale zwykle mija. Opuchlizna będzie stopniowo ustępowała samoistnie bez konieczności dalszego leczenia. Zmniejszenie opuchlizny trwa zwykle od jednego do dwóch tygodni, a całkowite jej ustąpienie od czterech do sześciu tygodni. W rzadkich przypadkach błona śluzowa nosa może goić się nawet przez rok.

Leczenie farmakologiczne zwykle nie jest konieczne. Stosowanie aerozolu do nosa zawierającego kortyzon może złagodzić objawy po odstawieniu leków obkurczających. Kortyzon w aerozolu należy następnie stosować przez trzy do pięciu tygodni.

Rokowanie

Po odstawieniu leku wywołującego nos odblokowuje się po upływie od jednego do dwóch tygodni, a objawy całkowicie ustępują po upływie i od czterech do sześciu tygodni. Czasami powrót do zdrowia może trwać nawet rok.

Pacjenci z polekowym nieżytem nosa w wywiadzie są bardziej narażeni na nawrót choroby. Efekt błędnego koła może powrócić nawet rok do dwóch lat po zakończeniu wcześniejszej terapii i może go wywołać stosowanie leków zmniejszających przekrwienie przez zaledwie jeden tydzień. Takie osoby powinny zatem całkowicie zrezygnować ze stosowania obkurczających aerozoli lub kropli do nosa.

Dodatkowe informacje

• Polekowy nieżyt nosa — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia