Co to jest zapalenie zatok?

Definicja

W kościach twarzoczaszki występuje kilka przestrzeni połączonych otworami z nosem. Przestrzenie te noszą nazwę zatok przynosowych i, podobnie jak nos, są wyścielone błoną śluzową.

W przypadku zapalenia zatok dochodzi do stanu zapalnego błony śluzowej w tych przestrzeniach; błona śluzowa jest obrzęknięta i może tworzyć się ropna wydzielina. Taki stan zapalny błony śluzowej w nosie i zatokach przynosowych pozostaje często niezauważony jako element zwykłego przeziębienia. Jeśli zapalenie doprowadzi w końcu do niedrożności przejścia między zatoką i nosem, wydzielina nie może odpływać, wewnątrz zatoki rośnie ciśnienie, doporowadzając do dyskomfortu lub bólu u pacjenta. 

Wiele osób z bólem zatok przyjmuje antybiotyki. Najczęściej jest to jednak zbędne. Według badań bakteryjne zapalenie zatok występuje tylko u 0,5–2% osób z przeziębieniem. W większości przypadków czynnikiem wyzwalającym są wirusy, których nie da się zwalczyć antybiotykami.

Choroba u bardzo małych dzieci może przebiegać nieco inaczej niż u dorosłych ze względu na nie w pełni rozwinięte zatoki przynosowe.

Objawy

Z reguły ostre zapalenie zatok towarzyszy zwykłemu lub szczególnie uporczywemu przeziębieniu. Typowe objawy to ból lub uczucie ucisku w okolicy oczu lub nosa. Wielu pacjentów zgłasza również ból zębów w szczęce. Zazwyczaj dyskomfort lub uczucie uciskania nasila się podczas pochylania się do przodu. Z nosa, zwłaszcza po zajętej stronie, może wypływać gęsta, zabarwiona wydzielina. Często upośledzony jest zmysł węchu. Wielu pacjentów skarży się również na bóle głowy i gardła oraz kaszel.

Prócz przeziębienia zapalenie zatok może być spowodowane również powikłaniami leczenia stomatologicznego lub zakażeniem w obrębie zębów szczęki. Typowe dla tej postaci choroby są silne jednostronne bóle oraz nieprzyjemny zapach z ust. 

O zakażeniu bakteryjnym świadczy wysoka gorączka powyżej 38^oC oraz zły stan ogólny, objawy przeziębienia utrzymujące się powyżej 7 dni bez poprawy lub ponowne pogorszenie po wcześniejszej poprawie.

Przyczyny

Jeśli wskutek zakażenia układu oddechowego dojdzie do obrzęku błony śluzowej w zatokach przynosowych, prawidłowy przepływ powietrza między nosem a zatokami zostaje zaburzony. W przebiegu choroby może dojść do całkowitej niedrożności kanałów łączących nos i zatoki. W efekcie z zatok nie wypływa wydzielina wraz z wirusami i bakteriami oraz rośnie w nich ciśnienie. Struktury kostne otaczające zatoki stają się wtedy bolesne i wrażliwe na ucisk.

Obrzęk błon śluzowych z powodu alergicznego nieżytu nosa może znacząco zwiększyć podatność na zapalenie zatok. Dotyczy to również osób, u których kanały łączące zatoki z nosem są szczególnie wąskie (np. z powodu skrzywionej przegrody nosowej lub obecności polipów nosa).

Częstotliwość występowania

Zapalenie zatok przynosowych najczęściej występuje zimą. Szacuje się, że każdego roku cierpi na nie ponad 15% mieszkańców środkowej Europy.

Badania

• Z reguły rozpoznanie stawia się na podstawie typowego przebiegu choroby i objawów.
• Badanie lekarskie obejmuje zazwyczaj zatoki przynosowe, lekarz sprawdza się również, czy z nosa nie wydobywa się wydzielina. Ostrożne opukiwanie czy uciskanie zatok pozwala stwierdzić, czy występuje wrażliwość na ucisk.
• W indywidualnych przypadkach do postawienia rozpoznania konieczne może być wykonanie badań krwi. Sprawdza się przy tym poziom czynników prozapalnych, którego podwyższenie świadczy o bakteryjnym zapaleniu zatok.
• Diagnostyka obrazowa (RTG, USG, TK) na ogół nie jest konieczna.

Leczenie

• Zapalenie zatok przynosowych często wywołuje ból. Można go skutecznie łagodzić, stosując paracetamol czy ibuprofen.
• Obkurczające błonę śluzową aerozole i krople do nosa są dostępne w aptekach bez recepty. Leki te powodują ustąpienie obrzęku błony śluzowej i ponowne udrożnienie kanału łączącego zatoki przynosowe z nosem. Obkurczających aerozoli i kropli do nosa nie należy stosować dłużej niż 5–7 dni z rzędu.
• W przypadkach lekkiego stanu zapalnego zatok przynosowych dobrze jest spać z lekko uniesioną głową.
• Dolegliwości może też złagodzić płukanie nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej.
• W przypadku zapalenia zatok nosa antybiotyki są zazwyczaj zbędne. Zapalenie często nie wymaga stosowania leków.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Do spania podłóż coś pod głowę (lepsze odprowadzanie wydzieliny).
• Krople/aerozol do nosa mogą złagodzić dolegliwości. Nie należy ich jednak stosować dłużej niż 7 dni.
• Nie pal.
• W większości przypadków dalsze leczenie nie jest konieczne.

Rokowanie

• U większości pacjentów zapalenie zatok mija w ciągu 2 tygodni.
• Najczęściej antybiotyki są niepotrzebne czy nawet niewskazane; zaleca się je zwykle tylko w ciężkich lub bardzo uporczywych infekcjach bakteryjnych z wysoką gorączką lub w razie występowania innych chorób powodujących uszczerbek na zdrowiu.

Dodatkowe informacje

• Przeziębienie
• Antybiotykoterapia
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Ostre zapalenie zatok przynosowych — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)