Co to jest błona bębenkowe?

Definicja

Błona bębenkowa to błona o grubości około 0,1 mm, znajdująca się między zewnętrznym przewodem słuchowym a uchem środkowym. Przesyła fale dźwiękowe poprzez wibracje i chroni ucho środkowe przed drobnoustrojami. Pęknięcie błony bębenkowej może wystąpić na przykład w przebiegu zapalenia ucha środkowego lub w wyniku uderzenia w ucho. 

Objawy

Objawy pęknięcia błony bębenkowej różnią się w zależności od przyczyny.
Jeśli pęknięcie zostało spowodowane urazem (np. uderzeniem lub zranieniem wacikiem), możliwe są następujące objawy:

• kłujący ból ucha,
• uczucie ucisku w uchu,
• ostry ubytek słuchu,
• szumy uszne.

W przypadku zapalenia ucha środkowego ból ucha spowodowany stanem zapalnym szybko ustępuje, gdy błona bębenkowa pęka i ropa może odpłynąć.

Przyczyny

Różne czynniki mogą spowodować pęknięcie błony bębenkowej:

• Zapalenie ucha środkowego, szczególnie u małych dzieci,
• uderzenie w ucho płaską stroną dłoni,
• nieprawidłowe stosowanie wacików lub płynów do płukania uszu,
• wzrost ciśnienia podczas nurkowania na dużej głębokości (barotrauma),
• eksplozje,
• upadek na taflę wody,
• złamanie kości czaszki,
• ciało obce w przewodzie słuchowym
• guz spowodowany rozrostem tkanki nabłonkowej w uchu środkowym (perlak).

Podróż samolotem rzadko jest przyczyną pęknięcia błony bębenkowej, choć mogą wystąpić podobne objawy (zawroty głowy, ból ucha, częściowa utrata słuchu).

Częstotliwość występowania

• Poprzez urazy/wypadki
• w ok. 35% przypadków w wyniku uderzenia płaską stroną dłoni
• w ok. 20% przypadków podczas stosowania wacików
• w ok. 15% przypadków podczas nurkowania głębinowego
• Przy infekcjach ucha środkowego
• szczególnie u małych dzieci
• Podczas podróży lotniczych
• u około 10% dorosłych i 20% dzieci występują takie objawy jak zawroty głowy, ból ucha i ubytek słuchu.
• Pęknięcie błony bębenkowej zdarza się rzadko.

Badania

W gabinecie lekarza rodzinnego

Zwykle pęknięcie błony bębenkowej jest wykrywane za pomocą otoskopii. Lekarz bada przewód słuchowy zewnętrzny i błonę bębenkową za pomocą otoskopu — przyrządu składającego się z wziernika, szkła powiększającego i lampy.

W razie potrzeby można również przeprowadzić test z użyciem kamertonu. Wibrujący kamerton umieszcza się na ciemieniu i za uchem. W zależności od tego, czy i jak pacjent słyszy dźwięk, może to ujawnić uszkodzenie błony bębenkowej.

U specjalisty

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego można skierować pacjenta do otolaryngologa. Następujące objawy mogą również powodować taką konieczność:

• uporczywy ból,
• zawroty głowy,
• porażenie twarzy (porażenie nerwu twarzowego),
• większe pęknięcia lub pęknięcia, które nie goją się samoistnie.

W przypadku większych pęknięć można wykonać mikroskopię ucha. Badanie mikroskopowe błony bębenkowej może określić, czy krawędzie pęknięcia podwijają się i wymagają dalszego leczenia.

Leczenie

W większości przypadków pęknięta błona bębenkowa goi się samoistnie po kilku dniach lub tygodniach. Zazwyczaj powraca również słuch. Do czasu całkowitego zagojenia się rany pacjenci powinni poddawać się regularnym badaniom kontrolnym.

Nie wolno stosować kropli do uszu ze względu na ryzyko zanieczyszczenia ucha środkowego.

Leczenie doustnym antybiotykiem może być konieczne, jeśli

• nagle pojawią się ogólne objawy choroby (np. gorączka, wyczerpanie).
• W związku z zapaleniem ucha środkowego wycieka płyn z ucha.

W rzadkich przypadkach pęknięcie nie goi się samoistnie i wymaga operacji. Może to mieć miejsce na przykład w związku z przewlekłym zapaleniem ucha środkowego lub perlakiem (guzem w uchu środkowym).

Co można zrobić we własnym zakresie?

Podczas procesu gojenia należy zapobiegać infekcjom i wspomagać gojenie:

• Upewnij się, że woda nie dostaje się do przewodu słuchowego; podczas prysznica i kąpieli używaj czepka lub wodoodpornych zatyczek do uszu.
• Nie używaj płynów do płukania uszu ani kropli do uszu.
• Nie czyść przewodu słuchowego wodą ani wacikami.

Zapobieganie

• W szczególnie hałaśliwym otoczeniu należy nosić środki ochrony słuchu.
• Do czyszczenia uszu nie należy używać wacików.
• Podczas podróży samolotem należy zmniejszać ciśnienie poprzez ziewanie, przełykanie śliny lub przeprowadzanie z tzw. manewru Valsalvy: należy zatkać palcami nos i spróbować wydychać powietrze przez nos z zamkniętymi ustami.
• Nurkowie powinni również przechodzić regularne badania zdolności do nurkowania. Wykonuje się między innymi otoskopię i bada błonę bębenkową pod kątem perforacji i ruchomości. Badanie zdolności do nurkowania można wykonać u lekarza rodzinnego. 

Rokowania

W ponad 95% przypadków pęknięta błona bębenkowa goi się samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni.

W związku z pęknięciem błony bębenkowej mogą jednak wystąpić następujące powikłania:

• trwałe pęknięcie błony bębenkowej,
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego,
• ubytek słuchu u dzieci.

Dodatkowe informacje

• Ostre zapalenie ucha środkowego
• Przewlekłe zapalenie ucha środkowego
• Pęknięcie błony bębenkowej — Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Nina Herrmann, dziennikarz naukowy, Flensburg