Czym jest przewlekły stan zapalny ucha środkowego?

Definicja

O przewlekłym stanie zapalnym ucha środkowego mówi się, gdy trwa on przez okres przekraczający trzy miesiące.

Błona bębenkowa oddziela ucho środkowe od przewodu słuchowego i ucha zewnętrznego. W przypadku przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego w błonie bębenkowej powstaje otwór, który nie ulega zagojeniu i z którego zwykle w sposób ciągły wypływa wydzielina do przewodu słuchowego zewnętrznego. W zajętym uchu zazwyczaj występuje ubytek słuchu.

Wnętrze ucha

Objawy

Typowe objawy przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego to osłabienie bądź ubytek słuchu i uporczywa wydzielina z zajętego ucha. Mogą również wystąpić dolegliwości bólowe.

Przyczyny

Ucho środkowe jest chronione przez tzw. trąbkę Eustachiusza lub trąbkę słuchową (tuba auditiva), rodzaj maleńkiego tunelu połączonego z gardłem, a więc w normalnych warunkach dobrze wentylowanego. Ma ona kluczowe znaczenie dla zdrowia ucha środkowego. Jeśli trąbka słuchowa jest zablokowana z powodu indywidualnych cech anatomicznych, powiększonych migdałków, guzów lub podobnych, w uchu środkowym powstaje podciśnienie, które może uszkodzić błonę bębenkową. W efekcie dochodzi do jej pęknięcia. Patogeny mogą w takim wypadku przenikać do ucha środkowego z zewnątrz lub przez trąbkę słuchową i wywołać zakażenie. Z powodu niewystarczającej wentylacji ucha infekcja nie może się prawidłowo wyleczyć. Dodatkowo wrastająca tkanka błony bębenkowej uniemożliwia ponowne zamknięcie się rany.

Perlak

Cechą szczególną przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego jest powstawanie tzw. perlaków — nagromadzenia tkanki w okolicy ucha środkowego, które powoduje miejscowe uszkodzenia (aż do ubytków kości). W wielu przypadkach stan zapalny prowadzi również do uszkodzeń w uchu, a tym samym do osłabienia słuchu.

• Rozszczep podniebienia lub trisomia 21 (zespół Downa) mogą prowadzić do braku wentylacji ucha środkowego, a tym samym sprzyjać przewlekłemu stanowi zapalnemu ucha środkowego.
• Naderwanie błony bębenkowej (np. w wyniku urazu lub ostrego stanu zapalnego ucha środkowego) może także prowadzić do takiego stanu.

Badania

• Diagnostyka odbywa się zazwyczaj w gabinecie laryngologicznym. Podczas badania ucha mikroskopem laryngologicznym lekarz może bezpośrednio zobaczyć ubytek w błonie bębenkowej i ewentualnie ropę gromadzącą się w uchu środkowym.
• Może być konieczne najpierw oczyszczenie przewodu słuchowego, aby uzyskać dobry widok na błonę bębenkową.
• W celu oceny słuchu przeprowadza się kolejne badania (próba z kamertonem i audiometria).
• W przypadku perlaka warto wykonać badanie obrazowe (RTG lub tomografia komputerowa).

Leczenie

Przewlekły stan zapalny ucha środkowego leczy się we współpracy z laryngologiem.

Leki

• Najpierw dokładnie oczyszcza się przewód słuchowy. 
• Następnie stosuje się miejscowe środki antyseptyczne (np. nadtlenek wodoru) i/lub miejscowo działające antybiotyki.
• Konieczne może być również przyjmowanie antybiotyków doustnie.

Operacja

• Jeżeli ww. środki nie przynoszą poprawy, zalecana jest operacja. Również w przypadku perlaka operacja jest niemal zawsze konieczna.
• Podczas operacji błonę bębenkową rekonstruuje się przy użyciu tkanki własnej organizmu.
• Uszkodzone kosteczki słuchowe można w razie potrzeby zastąpić protezami.
• Usuwa się też perlaka, jeśli występuje.
• Po operacji należy również uczęszczać na regularne wizyty kontrolne w gabinecie laryngologicznym.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Należy utrzymywać ucho w suchości i dbać o to, aby do ucha środkowego nie dostawał się płyn. 
• Do przewodu słuchowego nie należy wprowadzać waty ani wacików.
• Należy zawsze zachować należytą ostrożność w zakażeniach zlokalizowanych w jamie ustnej/gardle lub w jamie nosowej, aby nie dopuścić do przedostania się kolejnych drobnoustrojów do ucha środkowego.

Rokowanie

Poza nielicznymi wyjątkami, ostry stan zapalny ucha środkowego nie przeradza się w przewlekły stan zapalny ucha środkowego, jeśli jest zachowana prawidłowa czynność trąbki słuchowej.

Gdy dojdzie do rozwoju perlaka, rokowanie jest mniej korzystne i zależy od tego, czy uda się wcześnie zatrzymać proces niszczenia tkanki kostnej.

Powikłania

Zakażenie może się rozprzestrzeniać i prowadzić do powikłań. W sąsiednich strukturach lub nawet w obszarze opon mózgowych i mózgu mogą rozwijać się ropnie lub zakażenia. Wówczas wymagane jest natychmiastowe leczenie lub hospitalizacja.

Perlak może również uszkodzić okoliczne tkanki w taki sposób, że dochodzi do uszkodzenia nerwów, np. nerwu twarzowego (porażenie obszaru twarzy, opadający kącik ust itp.). W takich przypadkach również konieczne jest szybka specjalistyczna diagnostyka lub hospitalizacja.

Dodatkowe informacje

• Ostry stan zapalny ucha środkowego
• Przewlekły stan zapalny ucha środkowego — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden